عصری که جهان را دگرگون کرد | سازندگی


در طول تاریخ بسیارند رویدادهایی که زندگی آدمیان را آن‌چنان تحت‌تأثیر خود قرار دادند که تاریخ حیات بشریت به قبل و بعد از آن‌ها تقسیم می‌شود؛ امّا در میان تمام ادورار تاریخی، بشر در قرن بیستم بیشتر شاهد چنین رویدادهایی بوده است. رویدادهایی که زندگی امروز ما را شکل داده‌اند و آثارشان همچنان پررنگ باقی مانده است.



در سده بیستم میلادی پیشرفت‌ها و نوآوری‌های صنعتی، پزشکی، اجتماعی، نظری و سیاسی تغییرات قابل توجهی در سبک و شیوه زندگی مردم به وجود آوردند. جنگ‌ها به پیچیدگی و گستردگی بی‌سابقه‌ای رسیدند و اصطلاحاتی چون ایدئولوژی، جنگ جهانی و انقلاب وارد واژه‌های روزمره مردم شدند. در این قرن تقریباً همه جنبه‌های زندگی در اکثر کشور‌ها تغییراتی اساسی پیدا کرد و افراد برای نخستین‌بار توانستند فارغ از طبقه اجتماعی خود بر زندگی سیاسی و حیات اجتماعی تأثیر‌گذار باشند. در سده بیستم میلادی تغییرات و تحولات عظیمی رقم خورد که آثارشان تا به امروز بر زندگی همه ما سایه افکنده و به همین دلیل است که می‌توان گفت این قرن با هیچ قرن دیگری قابل قیاس نیست.

کتاب «تاریخ قرن بیستم» [A history of the twentieth century] به قلم مارتین گیلبرت [Martin Gilbert] از جمله کتاب‌هایی است که این قرن پرتلاطم و سرنوشت‌ساز را روایت می‌کنند. نکته‌ای که این کتاب را از بسیاری از کتاب‌های هم نوع خود متمایز می‌کند نگاه همه‌جانبه آن است. گیلبرت در این کتاب تنها بر وقایع سیاسی و نظامی تمرکز نمی‌کند بلکه نگاهی چندبعدی به تحولات اجتماعی، فرهنگی، علمی و روابط میان آن‌ها دارد.

مارتین گیلبرت، مورخ بریتانیایی و عضو افتخاری کالج مرتون آکسفورد، در سال 1936 میلادی در شهر لندن دیده به جهان گشود. وی در مدرسه هایگیت و کالج مگدالن آکسفورد تحصیل کرد و سپس به‌عنوان محقق در کالج سنت آنتونی مشغول به کار شد. این مورخ پر کار با بیش از 80 کتاب به دلیل آثار پیشگامانه و دقیق خود در زمینه جنگ‌های جهانی اول و دوم، قرن بیستم، هولوکاست و تاریخ یهود شناخته شده است. از جمله آثار معروف وی می‌توان به زندگی‌نامه وینستون چرچیل اشاره نمود.

کتاب «تاریخ قرن بیستم ۱۹33-۱۹00»، جلد نخست از مجموعه‌ای جامع درباره این سده پرماجراست که به کاوش دقیق در دوره‌ای می‌پردازد که پایه‌های جهان نوین را بنا نهاد. این بازه زمانی، از آغاز قرن تا اوج بحران‌های دهه ۳۰، صحنه تحولاتی بود که نه تنها مرزهای جغرافیایی و سیاسی را بازنویسی کرد، بلکه ساختارهای اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی جوامع را از ریشه دگرگون ساخت. در صفحات نخست کتاب، گیلبرت از نبرد در آفریقا خبر می‌دهد که چگونه بوئرها به مقابله با اقتدار امپراتوری بریتانیا برخاستند و پادگان‌های بریتانیایی درون شهرهای مافکینگ و لیدی اسمیت را به محاصره در آوردند. در نهایت کتاب با انتخاب روزولت به ریاست جمهوری آمریکا و ادای سوگند هیتلر در مقام صدراعظم آلمان به پایان می‌رسد. گیلبرت، با استناد به اسناد بایگانی، خاطرات شخصی و گزارش‌های دوران، روایتی به ترتیب زمانی و مستند ارائه می‌دهد که خواننده را از آرامش ظاهری دوران ادواردی در اروپا و آمریکا، به سوی گرداب‌های پیش‌رو هدایت می‌کند.

موضوع اصلی کتاب، فراتر از فهرست‌بندی ساده وقایع، بررسی وقایع و روابط پیچیده‌ای است که جهان را به سوی درگیری‌های بزرگ سوق داد. گیلبرت بر کشمکش‌های امپراتوری‌ها تمرکز دارد؛ رقابت‌های استعماری میان قدرت‌های اروپایی همچون بریتانیا، آلمان و فرانسه، که منابع آفریقا و آسیا را به عرصه نزاع بدل کرد. او نشان می‌دهد چگونه پیشرفت‌های صنعتی از جمله اختراعاتی مانند تلگراف بی‌سیم و خودرو همزمان با شکاف‌های طبقاتی ژرف، جوامع اروپایی را دوپاره ساخت. در همین حال، جنبش‌های کارگری و سوسیالیستی در اروپا و آمریکا، همراه با مبارزات زنان برای حقوق سیاسی، نجواهای تغییر اجتماعی را پرطنین کرد.

یکی از جنبه‌های برجسته کتاب، توصیف پیدایش ایدئولوژی‌های نوپدید است. گیلبرت بدون جانبداری، به ریشه‌یابی ناسیونالیسم افراطی، صهیونیسم و بلشویسم می‌پردازد و نشان می‌دهد چگونه این جریان‌ها در بستر نابرابری‌های اقتصادی پس از رکودهای اولیه قرن، بالیدند. انقلاب روسیه در ۱۹۱۷ میلادی، به‌عنوان نقطه‌ای چرخشی، نه تنها نظام تزاری را واژگون کرد، بلکه الگویی تازه از حکومت‌داری را به جهان معرفی نمود که موجی از انقلاب‌ها در جهان برانگیخت. نویسنده با دقت، تأثیر مهاجرت‌های گسترده از اروپا به آمریکا و از روستاها به شهرها را بر بافت فرهنگی جوامع واکاوی می‌کند، بدون آنکه به جزئیات حساس رویدادهای کلیدی بپردازد.

از دیدگاه علمی و فنی، کتاب به نوآوری‌هایی می‌پردازد که زندگی روزمره را متحول ساخت. نوآوری‌هایی مانند نمونه‌های اولیه هواپیما، پیشرفت‌های پزشکی همچون واکسن‌ها، و گسترش رسانه‌های جمعی که افکار عمومی را شکل داد. گیلبرت بر این تأکید دارد که این پیشرفت‌ها، هرچند نویدبخش بهبود زندگی بشر بودند اما در عمل بستری برای ابزارهای ویرانگر آینده و جنگ‌هایی گسترده فراهم آوردند. او پیوند میان رویدادهای سیاسی و زندگی غیرنظامیان را برجسته می‌سازد؛ برای نمونه، چگونگی تأثیر سیاست‌های مهاجرتی بر جوامع یهودی و آسیایی، یا نقش هنر و ادبیات در بازتاب نگرانی‌های آن دوران را واکاوی می‌کند.

در بخش‌های پایانی، کتاب به بحران‌های اقتصادی و سیاسی دهه ۱۹۳۰ نزدیک می‌پردازد و بدون ورود به جزئیات درگیری‌ها، ریشه‌های بی‌ثباتی جهانی را می‌کاود. گیلبرت خواننده را وامی‌دارد تا ببیند چگونه تصمیمات رهبران، همراه با فشارهای اجتماعی، جهان را به آستانه پرتگاهی عمیق برد. این روایت، بیش از آنکه توالی خشک زمانی باشد، تحلیلی ژرف از علل و پیامدهای زنجیره‌ای است که قرن بیستم را به عصری بی‌همتا تبدیل کرد. کتاب دعوتی است به اندیشیدن در اینکه چگونه انتخاب‌های آن دوران، سایه‌ای بلند بر تاریخ معاصر افکند و درس‌هایی جاودان برای نسل‌های بعد به ارمغان آورد.



گیلبرت در این کتاب با زبانی شیوا و دقیق حوادث و وقایع کلیدی قرن بیستم را روایت می‌کند. «تاریخ قرن بیستم» فراتر از یک کتاب تاریخی بازتابی کامل از رفتار و کنش گذشتگان در عصر صعود و سقوط بشریت را نشان می‌دهد؛ عصری که با وجود دستاوردهای شگرف و پیشرفت‌های گوناگون بشر را با هولناک‌ترین وقایع تاریخ خود مواجه ساخت. در این روایت گیلبرت خواننده را به ژرفای رویداد‌ها می‌برد و کتاب را به کلاسی برای یادگیری تاریخ تبدیل می‌کند.

کتاب بر خلاف بسیاری از کتب مشابه صرفاً روایت‌گر وقایع سیاسی و رویداد‌های نظامی نیست بلکه نگاهی جامع و همه‌جانبه به تمامی ابعاد زندگی آن دوران دارد و بدین منظور تحولات اجتماعی، علمی، فرهنگی و اقتصادی را نیز مورد توجه قرار داده و ارتباط میان آن‌ها را تبیین می‌کند.

از دیگر ویژگی‌های متمایز کننده کتاب توجه گیلبرت به سرنوشت افراد عادی و غیر نظامیان در مسیر رویدادهای بزرگ این دوره است. او با نقل قول از شاهدان وقایع، خاطرات و نامه‌ها تأثیر این رویداد‌ها بر کسانی که اغلب صدایشان در تاریخ نادیده گرفته شده را به مخاطب نشان می‌دهد. این رویکرد درکی عمیق‌تر از تأثیر واقعی انقلاب‌ها، جنگ‌ها و تحولات اجتماعی بر زندگی مردم آن دوران را نشان می‌دهد.

کتاب برای اولین بار به زبان انگلیسی در ۱۹۹۷ میلادی توسط انتشارات هارپر کالینز چاپ شد. کتاب شامل 37 فصل است و نویسنده در هر فصل به وقایع یک سال از اوایل قرن بیستم می‌پردازد. این اثر ارزشمند توسط علی اکبر مهدیان به زبان فارسی ترجمه و در سال 1403 توسط نشر اختران راهی بازار کتاب ایران شد.



مارتین گیلبرت در کتاب «تاریخ قرن بیستم» روایتی همه‌جانبه از وقایع این قرن سرنوشت ساز بر حیات سیاسی و اجتماعی بشر را مستند و دقیق به مخاطب خود عرضه می‌کند؛ روایتی که می‌تواند درکی عمیق و جامع از این دوران سرنوشت ساز، برای خواننده به ارمغان آورد. از این روی می‌توان گفت که مطالعه این اثر ارزشمند می‌تواند برای دانشجویان و محققان تاریخ، روابط بین الملل و علوم سیاسی مفید و آموزنده باشد.

اگر قصد مطالعه اثری غنی و کامل از آغاز مهم ترین سده تاریخ بشریت را دارید تا ریشه‌های دنیای امروز را بهتر بشناسید یا اگر در حال تحقیق بر حوادث و رویداد‌های این دوره پر تلاطم هستید و نیاز به منبعی جامع و دقیق دارید، مطالعه این کتاب می‌تواند شما را به آنچه در جست‌و‌جوی آن هستید برساند.