مسلمانان در برخورد با دیگری | اعتماد


کتاب «مسلمانان در برخورد با دیگری، چهارده جستار در دین شناسی و شناخت فرقه‎ها» نوشته خانم لیلا هوشنگی عضو هیات علمی دانشگاه الزهرا در چهارده فصل و در 242 صفحه از سوی انتشارات کویر منتشر شد. کتاب، منتخبی از برخی پژوهش‎هایی است که نویسنده طی بیش از دو دهه تحقیق و آموزش در حوزه مطالعات ادیان به انجام رسانده است. در این سال‎ها، علایق و دغدغه‎هایش عمدتا پیرامون سیر شکل‎گیری و تطور مفاهیم در سنت‎های دینی مختلف به‎ویژه ادیان ابراهیمی، با روش مطالعات مقایسه‎ای بوده است.

مسلمانان در برخورد با دیگری، چهارده جستار در دین شناسی و شناخت فرقه‎ها» نوشته خانم لیلا هوشنگی

شناخت مفاهیم بنیادی و تحول تاریخی آن‎ها همواره از جمله موضوعات جذاب و مهم پژوهشی به‎شمار می‎آید. دوره‎های مختلف فکری و تفاسیر متفاوتی که از مفاهیم و اصطلاحات حوزه‎های گوناگون در طی زمان عرضه شده، آینده تکاپوهای فکری و جستجوی بی‎وقفه انسان‎ها برای یافتن حقیقت است و روشن است که واکاوی تصاویر این آینه تا چه حد می‎تواند مهم باشد.

کتاب در بردارنده مقالاتی ناظر به ملل و نحل‎نویسی و مطالعات ادیبان بر پایه روش و دغدغه مذکور است که نویسنده امیدوار است خالی از طرح دیدگاه‎هایی حتی المقدور راهگشا برای مطالعات تخصصی بعدی نباشد. در سه مقاله نخست به بررسی محتوایی سه کتاب مهم از فرهنگ ایران در حوزه شناخت ادیان و فرقه شناسی پرداخته است. این کتاب‌ها به جهت ارائه تصویر و تصور از «دیگری» از سوی محققان و دانشمندان مسلمان حائز اهمیت است و در میان آن‎ها اثر ابوریحان بیرونی به‎صورت منحصر به فرد جایگاهی ویژه دارد.

نویسنده «بیان الادیان» و «تبصره العلوم» را در حوزه ملل و نحل‎نویسی به این دلیل برگزیده که به زبان فارسی نگاشته شده‎اند، برخلاف اغلب این آثار این حوزه، که به زبان عربی است. از این رو علاوه بر محتوای فرقه شناختی، توجه به این دو اثر برای شناخت بیشتر تاریخ نثرنویسی نیز می‎تواند سودمند باشد.

نویسنده در سه مقاله بعدی به‎بررسی «تلمود» پرداخته که پس از عهد عتیق مهم‎ترین متن مقدس یهودیان است و جایگاهی هویت بخش نزد قوم یهود دارد. نخست درباره بخش‎های مختلف این مجموعه و سیر تکوین تلمود مطالبی ذکر شده است. سپس نظر به اهمیت تلمود در سنت اسلامی، به تفصیل به نحوه آشنایی مسلمانان با این مجموعه و نیز تاثیر آن بر سنت اسلامی از جنبه‎های مختلف پرداخته است. در تکمیل همین مباحث مقاله «ابن حزم و آگاهی وی از تلمود» آمده است. این مقاله نخستین بار در سال 1385 در همایشی در مراکش به زبان عربی ارائه شد.

در مقاله بعدی، نویسنده به‎بررسی آرا و جایگاه متکلم متقدم و برجسته، «بشربن معتمر» پرداخته است که اندیشه‎هایش بخشی از تاریخ مواجهه مسلمانان با رویکردهای عقل گرایانه است. در ادامه پی گرفتن مفاهیم دینی و سیر تطول تاریخی آن‎ها، در مقاله «خاتمیت» به واکاوی مولفه‎های ناظر به خاتمیت در سنت‎های دینی یهودی، مسیحی و مانوی پرداخته است. مقایسه مشابهت‎ها و تفاوت‎ها در این زمینه برای دریافت تصویری کلی از تاریخ اندیشه نجات شناسی می‎تواند مفید باشد.

در مقاله بعدی در باره زمینه یکتاپرستی در شبه جزیره عربستان؛ با توجه به شرایط سیاسی و اجتماعی و فرهنگی منطقه و حکومت‎های مهم در شمال و جنوب آن، به‎بررسی نقش و جایگاه تاریخی مسیحیان سریانی پرداخته شده که در مطالعات کنونی برای فهم زمینه‎های ظهور اسلام بسیار موثر شمرده می‎شوند.

در مقالات آخر، نویسنده به دوره معاصر نظر داشته است. شاید بتوان گفت در این مقالات مفهوم «دیگری» به صورتی برجسته‎تر قابل شناسایی است. مفهوم «دیگر» و «دیگری» در پژوهش‎های فلسفی و دین شناختی از زوایای گوناگونی پیگیری می‎شود و دست مایه ایده پردازی برای تحقیقات نوین بعدی به‎شمار می‎آید. مساله این کتاب مباحث نظری راجع به موضوع نیست بلکه بیشتر واقعیات عملی و تاریخی مورد توجه بوده است. وجه اشتراک مقالات پیش رو عمدتا شناخت مسلمان از ادیان «دیگر» و شیوه برخوردشان با «دیگری» در حوزه معتقدات دینی در دوره‎های متفاوت تاریخ است.

مقاله پایانی کتاب هم راهنمایی کتاب شناختی است برای پژوهش در مسیحیت که متناسب با رویکرد مقالات این کتاب در آن منابع راجع به مسیحیت در فرهنگ و سنت اسلامی نیز گنجانده شده است. این جستارها در طی حدود دو دهه اخیر در نشریات و مجلات گوناگون داخلی منتشر شده است. البته برای انتشار در این کتاب مقالات متناسب با این مجموعه گاه روز آمد و اصلاح یا با افزوده‎هایی همراه شده است و از این جهت الزاما همگی مقالات همانند چاپ نخست آن‎ها نبوده است.

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

ما خانواده‌ای یهودی در رده بالای طبقه متوسط عراق بودیم که بر اثر ترکیبی از فشارهای ناشی از ناسیونالیسم عربی و یهودی، فشار بیگانه‌ستیزی عراقی‌ها و تحریکات دولت تازه ‌تأسیس‌شده‌ی اسرائیل جاکن و آواره شدیم... حیاتِ جاافتاده و عمدتاً رضایت‌بخش یهودیان در کنار مسلمانان عراق؛ دربه‌دری پراضطراب و دردآلود؛ مشکلات سازگار‌ شدن با حیاتی تازه در ارض موعود؛ و سه سال عمدتاً ناشاد در لندن: تبعید دوم ...
رومر در میان موج نویی‌ها فیلمساز خاصی‌ست. او سبک شخصی خود را در قالب فیلم‌های ارزان قیمت، صرفه‌جویانه و عمیق پیرامون روابط انسانی طی بیش از نیم قرن ادامه داده است... رومر حتی وقتی بازیگرانی کاملاً حرفه‌ای انتخاب می‌کند، جنس بازیگری را معمولاً از شیوه‌ی رفتار مردم معمولی می‌گیرد که در دوره‌ای هدف روسلینی هم بود و وضعیتی معمولی و ظاهراً کم‌حادثه، اما با گفت‌وگوهایی سرشار از بارِ معنایی می‌سازد... رومر در جست‌وجوی نوعی «زندگی‌سازی» است ...
درباریان مخالف، هر یک به بهانه‌ای کشته و نابود می‌شوند؛ ازجمله هستینگز که به او اتهام رابطه پنهانی با همسر پادشاه و نیز نیت قتل ریچارد و باکینگهم را می‌زنند. با این اتهام دو پسر ملکه را که قائم‌مقام جانشینی پادشاه هستند، متهم به حرامزاده بودن می‌کنند... ریچارد گلاستر که در نمایشی در قامت انسانی متدین و خداترس در کلیسا به همراه کشیشان به دعا و مناجات مشغول است، در ابتدا به‌ظاهر از پذیرفتن سلطنت سرباز می‌زند، اما با اصرار فراوان باکینگهم، بالاخره قبول می‌کند ...
مردم ایران را به سه دسته‌ی شیخی، متشرعه و کریم‌خانی تقسیم می‌کند و پس از آن تا انتهای کتاب مردم ایران را به دو دسته‌ی «ترک» و «فارس» تقسیم می‌کند؛ تقسیم مردمان ایرانی در میانه‌های کتاب حتی به مورد «شمالی‌ها» و «جنوبی‌ها» می‌رسد... اصرار بیش‌از اندازه‌ی نویسنده به مطالبات قومیت‌ها همچون آموزش به زبان مادری گاهی اوقات خسته‌کننده و ملال‌آور می‌شود و به نظر چنین می‌آید که خواسته‌ی شخصی خود اوست ...
بی‌فایده است!/ باد قرن‌هاست/ در کوچه‌ها/ خیابان‌ها/ می‌چرخد/ زوزه می‌کشد/ و رمه‌های شادی را می‌درد./ می‌چرخم بر این خاک/ و هرچه خون ماسیده بر تاریخ را/ با اشک‌هایم می‌شویم/ پاک نمی‌شود... مانی، وزن و قافیه تنها اصولی بودند که شعر به وسیلهء آنها تعریف می‌شد؛ اما امروزه، توجه به فرم ذهنی، قدرت تخیل، توجه به موسیقی درونی کلمات و عمق نگاه شاعر به جهان و پدیده‌های آن، ورای نظام موسیقایی، لازمه‌های شعری فاخرند ...