زیستن بر لبه سیزیف | سازندگی


سهراب و ماهرخ شخصیت‌های اصلی و پویای رمان «تخم شر»ِ بلقیس سلیمانی، از ابتدا تا انتها با جوانه عشقی یک‌طرفه که تنها از سوی ماهرخ به سمت سهراب شعله می‌کشید، رو به خواننده می‌نشینند و هر کدام در طول نُه فصل، پی و فونداسیون رمان را می‌ریزند.

تخم شر»ِ بلقیس سلیمانی

ماهرخ دختر حاج‌عطایی، مرد متمول گوران، دانشجوی رشته تاریخ است، او در جوار سهراب دانشجوی هنرهای نمایشی اهل «بافت» با شکستن ساختار سنتی فرهنگ خود (جغرافیای کرمان) بدون رضایت خانواده با سهراب ازدواج می‌کند. تردد آنها و دیگر شخصیت‌ها بین تهران و اقلیم کرمان، علاوه بر جنبه‌های دیگر رمان، رویکردی اقلیم‌محور نیز بر آن می‌افزاید. خواننده مضافا بر شناخت نسبی از فرهنگ و آداب و رسوم آن منطقه (چِنزخواری، تعصبات و تناقضات جاری در آنجا مثل دورکردن دختران و زنان از چشم نامحرم از طرفی و نشان‌دادن کهنه‌شب زفاف در حجله از طرف دیگر، واژه‌ها و باورهای بومی و موارد دیگر) به جنبه‌های فلسفی، روان‌شناختی، سیاسی و جامعه‌شناختی رمان نیز دست می‌یابد.

در فصل‌های رمان با ورود شخصیت‌هایی چون مینو و عبدالحی که نویسنده آنها را تجسم کیت و لوینِ «آنا کارنینا» می‌داند و همچنین فرخنده و فرنوش که هر کدام نماینده طیفی از انتلکتوئل‌های دوران خود بوده‌اند و خود را تافته جدابافته و حتی ویژه (اسنوب) می‌دانستند؛ موقعیت‌های سیاسی، اجتماعی و حتی روانی جامعه تا حدودی بر مخاطب روشن می‌شود.

رمان، روایت در روایت است. حجم انبوهی از روایت‌های تودرتو همراه با کاربرد اساطیر، افسانه و ارجاعات بیرون‌متنی، مخصوصا اشاره مکرر به «سیزیف» فضایی پوچ‌گرایانه غالب به رمان می‌کند. نویسنده توسط راوی همه‌چیزدان گاه در هر فصل با همین کارکرد سعی در تفهیم معنا و منظور نظر خود دارد. سهرابِ هنرمند در همان آغاز با چهره‌ای مسیح‌وار در متن ظاهر می‌شود و در پایان چون مسیح در سرنوشتی که شرایط برایش رقم می‌زند (پشت‌پاخوردن از رفیقی که تمام دارایی او را در ساخت فیلمی بالا می‌کشد و شکست در اهداف هنری و زندگی بدون عشق با ماهرخ) نهایتا به اعتیاد الکل روی می‌آورد و سرانجام روزی که به‌خاطر دیابتش در کما رفته بود با بی‌اعتنایی ماهرخِ عاشق و شیفیه او به آغوش مرگ سپرده می‌شود. گویی همان مسیحی است که در تاریخ بشر بار دیگر او را به صلیب کشیده می‌شود.

اکتیوترین شخصیت یعنی ماهرخ که نقش یک سنت‌شکن را ایفا می‌کند، در کنش‌های داستانی به هیچ مرتبه‌ای از درک و فهم مدرنیزم نمی‌رسد. از طرفی می‌خواهد نماد زن روشنفکر باشد، اما لغزش‌های درونی او به سمت‌وسوی طبقه مال‌اندوز و فیگورهای آن طبقه او را از نقش روشنفکری بیرون می‌اندازد و اینجاست که فاصله سهراب از او دور و دورتر می‌شود. نکته‌ی دیگر زیرسوال‌رفتن سلوک و روش سهراب در زندگی است که چگونه با آن دیدگاه روشنفکرمابانه خود می‌تواند نقش پیشگام و راهنمای جامعه به‌سوی تغییر را باز کند، درصورتی‌که خود قدرت یک انتخاب ایده‌آل در گزینش همسر را نداشته است و با وجود تعهد به ماهرخ هنوز رویای عشق دیگری (فرنوش) را در سر می‌پروراند. سهراب حاصل عشقی ممنوعه است. تخم و ترکه برادر خود. برادری که به مادرخوانده‌اش دست یازیده و بار گناه زنای با محارم را در روح و روان سهراب مثل دملی چرکین بزرگ و بزرگ‌تر می‌کند و حالا او با مُهرِ تخمِ شر بر پیشانی، آدمی افسرده و سرزنشگر؛ دچارِ یک بیهودگی و بی‌معنایی زیستی شده است. عاقبت فرزندان ادیپ چه شد؟ (پرسش درون‌متنی) سهرابِ افسرده در جست‌وجوی ارزش زیستن است، اما آیا زیستن، با وجود زخمی که بر روح دارد و رنجی که همواره بر دوشش حمل می‌شود، ارزش دارد؟

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

ما خانواده‌ای یهودی در رده بالای طبقه متوسط عراق بودیم که بر اثر ترکیبی از فشارهای ناشی از ناسیونالیسم عربی و یهودی، فشار بیگانه‌ستیزی عراقی‌ها و تحریکات دولت تازه ‌تأسیس‌شده‌ی اسرائیل جاکن و آواره شدیم... حیاتِ جاافتاده و عمدتاً رضایت‌بخش یهودیان در کنار مسلمانان عراق؛ دربه‌دری پراضطراب و دردآلود؛ مشکلات سازگار‌ شدن با حیاتی تازه در ارض موعود؛ و سه سال عمدتاً ناشاد در لندن: تبعید دوم ...
رومر در میان موج نویی‌ها فیلمساز خاصی‌ست. او سبک شخصی خود را در قالب فیلم‌های ارزان قیمت، صرفه‌جویانه و عمیق پیرامون روابط انسانی طی بیش از نیم قرن ادامه داده است... رومر حتی وقتی بازیگرانی کاملاً حرفه‌ای انتخاب می‌کند، جنس بازیگری را معمولاً از شیوه‌ی رفتار مردم معمولی می‌گیرد که در دوره‌ای هدف روسلینی هم بود و وضعیتی معمولی و ظاهراً کم‌حادثه، اما با گفت‌وگوهایی سرشار از بارِ معنایی می‌سازد... رومر در جست‌وجوی نوعی «زندگی‌سازی» است ...
درباریان مخالف، هر یک به بهانه‌ای کشته و نابود می‌شوند؛ ازجمله هستینگز که به او اتهام رابطه پنهانی با همسر پادشاه و نیز نیت قتل ریچارد و باکینگهم را می‌زنند. با این اتهام دو پسر ملکه را که قائم‌مقام جانشینی پادشاه هستند، متهم به حرامزاده بودن می‌کنند... ریچارد گلاستر که در نمایشی در قامت انسانی متدین و خداترس در کلیسا به همراه کشیشان به دعا و مناجات مشغول است، در ابتدا به‌ظاهر از پذیرفتن سلطنت سرباز می‌زند، اما با اصرار فراوان باکینگهم، بالاخره قبول می‌کند ...
مردم ایران را به سه دسته‌ی شیخی، متشرعه و کریم‌خانی تقسیم می‌کند و پس از آن تا انتهای کتاب مردم ایران را به دو دسته‌ی «ترک» و «فارس» تقسیم می‌کند؛ تقسیم مردمان ایرانی در میانه‌های کتاب حتی به مورد «شمالی‌ها» و «جنوبی‌ها» می‌رسد... اصرار بیش‌از اندازه‌ی نویسنده به مطالبات قومیت‌ها همچون آموزش به زبان مادری گاهی اوقات خسته‌کننده و ملال‌آور می‌شود و به نظر چنین می‌آید که خواسته‌ی شخصی خود اوست ...
بی‌فایده است!/ باد قرن‌هاست/ در کوچه‌ها/ خیابان‌ها/ می‌چرخد/ زوزه می‌کشد/ و رمه‌های شادی را می‌درد./ می‌چرخم بر این خاک/ و هرچه خون ماسیده بر تاریخ را/ با اشک‌هایم می‌شویم/ پاک نمی‌شود... مانی، وزن و قافیه تنها اصولی بودند که شعر به وسیلهء آنها تعریف می‌شد؛ اما امروزه، توجه به فرم ذهنی، قدرت تخیل، توجه به موسیقی درونی کلمات و عمق نگاه شاعر به جهان و پدیده‌های آن، ورای نظام موسیقایی، لازمه‌های شعری فاخرند ...