هیچ‌کجا | سازندگی


«املاک رابیسنون» پنجمین اثر داستانیِ حامد حبیبی پس از موفقیت مجموعه‌داستان‌های «ماه و مس»، «آنجا که پنجرگیری‌ها تمام می‌شوند» و «بودای رستوران گردباد» است که برایش جایزه ادبی اصفهان، هوشنگ گلشیری و هفت‌اقلیم را در سال‌های 84، 87 و 90 به ارمغان آورده بود. «املاک رابینسون» مانند دیگر آثار نویسنده، سخنگوی حالات درونیِ نسل حاضر است.

املاک رابیسنون حامد حبیبی

در مجموعه‌داستان «آنجا که پنچرگیری‌ها تمام می‌شوند» داستان‌ها با نگاهی عمیق ترس‌های انسان حاضر را واکاوی می‌کرد؛ ترس‌هایی که با ازدست‌دادن لحظات به جان انسان می‌افتد. در «املاک رابینسون»، نیز انسان حاضر زیرِ ذره‌بینِ نویسنده قرار گرفته است. دغدغه‌ ده داستان کوتاه کتاب، فرار است. فرارِ انسان از خودش و مسوولیت‌هایی که زندگی برایش رقم زده است. گاهی در داستان‌ها می‌توان شاهدِ فرارِ انسان از اشیایی که احاطه‌اش کرده‌اند، بود. فرار از آنچه گردِ انسان امروزی را گرفته و راه نفسش را بند آورده است. گریز از آن چیزهایی که تا پیش از آن، شاید به آنها مهر می‌ورزیده و دوستشان می‌داشته، اما امروز حتی در یادش نمی‌آیند؛ که عشق همواره در حرکت و رو به زوال و نابودی است. شخصیت‌های «املاک رابینسون» بی‌وقفه درحالِ فرارند: از محیط، از آدم‌ها و آنچه احاطه‌شان کرده است؛ تاجایی‌که حضور دیگران را دستآویزی برای فرار از خویشتنِ خویش قرار می‌دهند.

غالب داستان‌ها در چارچوب زندگی مدرن روایت شده‌اند و در برخی داستان‌ها رگه‌هایی از سوررئال وجود دارد. داستان‌ها با محتوایی هماهنگ و یکدست نوشته شده‌اند و شاید در برخی از آنها مانند داستان «زمستان‌کش» محتوا و زبانِ داستان، با دیگر داستان‌ها مغایرت کند، اما نویسنده سعی داشته با نثری روان و ساده واقعیت‌های عمیقی را به مخاطب یادآور شود. داستان‌های املاک رابینسون، عمدتا گنگ و نامفهوم هستند؛ طوری‌که از اول وسط و پایانِ یک داستان بی‌بهره‌اند و از قصه‌ای که داستان را بسازد و به آن قوام و بقا ببخشد در داستان‌ها خبری نیست و خواندن هر کدام از داستان‌های مجموعه سوالات زیادی در ذهن مخاطب ایجاد می‌کند که در آخر بی‌پاسخ خواهد ماند. بازه‌ زمان داستانی مشخص نیست و داستان‌ها زمان‌پریش هستند و ریتم آشفته دارند و این همه به دلیل مدرن‌بودن داستان‌ها است. داستان‌ها به لحاظ محتوا و مفاهیم بی‌نقص است و دریچه‌ای روشن بر مخاطب می‌گشاید، اما می‌توانست بهتر از این به داستان و قصه‌ آن‌ها پرداخته شود.

در بین داستان‌های کتاب، دو داستان وجود دارد که با نخ باریکی به یکدیگر پیوند داده شده‌اند. داستان اول با عنوان «نجات‌یافته»، قصه‌ مردی است که به سفری دریایی می‌رود و دیگر برنمی‌گردد. این جریان در ششمین داستان کتاب با عنوان «کاشف فاصله‌ دور» امتداد می‌گیرد. نویسنده با دادن نشانه‌هایی مشترک در دو داستان هر دو را به‌هم متصل می‌کند.

داستان اول را راوی اول‌شخص جمع روایت می‌کند. آنچه این داستان را با دیگر داستان‌های مجموعه متمایز می‌کند، شخصیت‌پردازی آن است. هر کدام از این شخصیت‌ها قصه‌هایی دارند که در میان صفحات کتاب گم شده است. در این داستان هریک از شخصیت‌ها براساس خلق‌وخوی حیوانی که در خود دارند با نام یک حیوان تا پایان داستان شناخته و خطاب می‌شوند. این نام‌گذاری، شخصیت‌پردازی و شناخت روحیات هر کدام از شخصیت‌های مورد نظر را سهل و آسان کرده است.

دومین داستان با عنوان «دوباره نگاه کن» قصد دارد نگرش آدم‌ها را به اشیای اطراف در موقعیت‌های مختلف بیان کند. شاید بهتر باشد با نگاهی متفاوت به اطراف‌مان نگاه کنیم: به گیاهان، به حیوانات و به اشیا... احتمال بدهیم که همان‌ها که ازشان خسته و بیزار هستیم یا همان اشیای دورانداختنی، روزی بهترین تکیه‌گاه ما بشوند تا حد نجات جان‌مان. نوع نگاه در طول زمان تغییر می‌کند؛ همان‌طور که عشق در زندگی انسان ثابت نمی‌ماند.

«سفر» سومین داستان کتاب، قصه‌ای از جدایی دو رفیق است که بعد از تغییرات رفتاری‌شان، راه خود را از هم جدا می‌کنند. این جدایی به‌صورت غریب و غیرقابل باوری آنچنان روی دیگری تاثیر می‌گذارد که هیچ‌وقت دیگر آن آدم سابق نشود. «سفر» داستانی مبهم و نامفهوم است که جاهای خالی و نانوشته‌ زیادی دارد و در هاله‌ای از ابهام فرورفته. فراری که در تمام داستان‌ها جریان دارد، در «سفر» پررنگ‌تر به چشم می‌خورد. رفتن‌های شتاب‌زده و بازگشتن‌های سرزده. «سفر» داستان گریز است؛ گریزی که در بازگشت دیگر از آن منِ سابق خبری نیست.

در «زمستان‌کش» زبان و نثر تغییر می‌کند و نوع روایت متفاوت می‌شود. داستان در قالب نامه‌نگاری نوشته شده و مانند داستان اول روی شخصیت‌ها نام‌گذاری شده، با این تفاوت که اینجا براساس خصوصیات و ویژگی‌های ظاهری این نام‌گذاری‌ها صورت گرفته است. راویِ اول‌شخص با یک ذهن سیال، نامه را به ریاست ناکجاآبادی، با اشاره به ماموریت محول‌شده آغاز می‌کند و مانند نابینایی به بیراهه می‌رود. از سوراخی به پستویی راه باز می‌کند و بی‌ربط و باربط چیزهایی سرهم می‌کند که شباهتی به داستان و قصه ندارد.

«همه‌ آن‌ها» قصه ای دارد که مخاطب را شگفت‌زده می‌کند؛ قصه‌ای یک‌خطی که از دروغ و خیانت نشات گرفته. در «همه‌ آن‌ها» راوی اول‌شخص، شخصیت عجیبی دارد، لجبازی و سماجتی که تا انتهای داستان علت آن مخفی می‌ماند. داستان طرح مبهم و ساخته‌نشده‌ای است که به داستانی کوتاه مبدل شده؛ طرحی بدون ابتدا و میانه‌ داستانی که در پایانی ناگهانی، قصد دارد مخاطب را شگفت‌زده کند.

«کاشف فاصله‌ دور» می‌تواند هر کسی باشد. یک نجات‌یافته که در اولین داستان کتاب با او آشنا شده‌ایم و حالا با همان نقشه‌ای که دوستان حیوان‌صفتش برایش فرستاده بودند، در این داستان به کتاب برگشته ‌است. درحقیقت به خوابی می‌ماند که تعبیرشده یا در انتظار دیده‌شدن است.

............... تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

دختری نوجوان، زیبا و در آستانه‌ بلوغ است و به خاطر فقر خانواده‌اش در یک محله‌ بدنام زندگی می‌کند... خواهرش نیز یک زن بد نام است... با رسیدن به سن بلوغ باید کار خواهر بزرگترش را انجام دهد تا کمک خرج خانواده باشد... پسر یک راهب ریاکار بودایی است... عاشق میدوری می‌شود اما خجالت می‌کشد از اینکه عشقش را به میدوری اظهار کند؛ به‌رغم اینکه همانند سایر همبازیان خود به کار خواهر بزرگتر میدوری آگاه است ...
تمایل به مبادله و خرید و فروش انگیزه‌های غریزی در انسان‌ها نیست، بلکه صرفاً پدیده‌ای متاخر است که از اروپای قرن 16 آغاز می‌شود... بحران جنگ جهانی اول، رکود بزرگ و جنگ جهانی دوم نتیجه عدم تعادل بین آرمان بازار و رفاه اجتماعی و ناتوانی هرگونه ضدجنبش اجتماعی، نظیر سوسیالیزم و کمونیزم، برای کاهش تنش‌ها بود... تاریخ انگلیس، از جنبش حصارکشی در قرن شانزدهم تا لغو قانون حمایت از فقرا در 1834، تاریخ کالایی سازی جامعه و طبیعت است... نئولیبرال‌ها و فاشیست‌ها همچنان مشغول آرمانشهر بازارند! ...
سنت حشره‌شناسی در ایران به دانشکده‌های کشاورزی پیوند خورده و خب طبعا بیشتر پژوهشگران به مطالعه حشرات آفت می‌پردازند... جمله معروفی وجود دارد که می‌گوید: «ما فقط چیزهایی را حفاظت می‌کنیم که می‌شناسیم»... وقتی این ادراک در یک مدیر سازمانی ایجاد شود، بی‌شک برای اتخاذ تصمیمات مهمی مثل سم‌پاشی، درختکاری یا چرای دام، لختی درنگ می‌کند... دولت چین در سال‌های بعد، صدها هزار گنجشک از روسیه وارد کرد!... سازمان محیط زیست، مجوزهای نمونه‌برداری من در ایران را باطل کرد ...
چه باور کنید و چه نکنید، خروج از بحران‌های ملی نیز به همان نظم و انضباطی نیاز دارند که برای خروج از بحران‌های شخصی نیاز است... چه شما در بحران میانسالی یا در بحران شغلی گرفتار شده باشید و چه کشور شما با کودتا توسط نظامیان تصرف شده باشد؛ اصول برای یافتن راه‌حل خروج از بحران و حرکت روبه جلو یکسان است... ملت‌ها برای خروج از تمامی آن بحران‌ها مجبور بودند که ابتدا در مورد وضعیت کنونی‌شان صادق باشند، سپس مسئولیت‌ها را بپذیرند و در نهایت محدودیت‌های‌شان را کنار بزنند تا خود را نجات دهند ...
در ایران، شهروندان درجه یک و دو و سه داریم: شهرنشینان، روستانشینان و اقلیت‌ها؛ ما باید ملت بشویم... اگر روستاییان مشکل داشته باشند یا فقیر باشند؛ به شهر که می‌روند، همه مشکلات را با خود خواهند برد... رشدِ روستای من، رشدِ بخش ماست و رشدِ شهرستانِ ما رشد استان و کشور است... روستاییان رأی می‌دهند، اهمیت جدولی و آماری دارند اهمیت تولیدی ندارند! رأی هم که دادند بعدش با بسته‌های معیشتی کمکشان می‌کنیم ولی خودشان اگر بخواهند مولد باشند، کاری نمی‌شود کرد... اگر کسی در روستا بماند مفهوم باختن را متوجه ...