ترجمه مریم سیفی‌پور | ایبنا
انتشار نسخه بازبینی‌شده آثار کامل نجیب محفوظ توسط انتشارت الدیوان در مصر موجب واکنش‌های گسترده اهالی کتاب و فرهنگ در این کشور بر سر وجود تحریف و دستکاری در چاپ‌های پیشین نویسنده نوبلیست مصری شد.
چند روز پس از آن‌که مدیر انتشارات الدیوان در مصر از انتشار نسخه‌بازبینی‌شده و بدون تغییر رمانهای نجیب محفوظ خبر داد جنجال بر سر وجود تغییر و دستکاری در نسخههای پیشین نویسنده نوبلیسیت مصری بالا گرفت.
کتابفروشی زنجیره‌ای وانتشاراتِ «دیوان» در قاهره اخیرا حق انتشار همه آثار نجیب محفوظ، تنها نویسنده عرب برنده نوبل ادبیات را به مدت 15 سال به دست آورده است.
احمد القرملاوی، نویسنده و مدیر این انتشارات در بیانیه‌ای اشاره کرد که در ماه دسامبر و چند روز مانده به 110مین سالروز تولد نجیب محفوظ قراردادی را با ام کلثوم، دختر او امضا کرده است که به موجب آن حق انحصاری انتشار همه آثار نویسنده نوبلیست مصری به وی اعطا شده است. او همچنین عنوان کرد که علاوه بر این حق غیرانحصاری انتشار آثار نجیب محفوظ در فرمت الکترونیکی را به صورت اشتراکی با انتشارات هنداوی به دست آورده است. انتشارات هنداوی نیز خاطرنشان کرد که برای کسب این حق 6 میلیون پوند مصری (381 هزار دلار) پرداخت کرده است.
پیش از این به مدت 20 سال انتشارات دارالشروق در مصر صاحب این امتیاز قانونی در انتشار آثار محفوظ بود و اندکی پیش از واگذاری این امتیاز به انتشارات دیوان، نسخه جدیدی از همه آثار نجيب محفوظ را با طراحی جلد جدید زیر چاپ برده بود.
انتشارات دیوان در بیانیه‌ای نوشت «به زودی قصد دارد نسخه اصلاح‌شده‌ای از همه آثار نجیب محفوظ را با استفاده از آخرین فناوری چاپ کاغذی، صوتی و دیجیتال منتشر کند و برای گسترش اندیشه‌های فکری این نویسنده و حفظ میراث فرهنگی و ادبی منحصر به فرد او تلاش خواهد کرد.»
بعد از انتشار این بیانیه نویسندگان و روشنفکران مصر درباره کیفیت و اصالت چاپ‌های پیشین این آثار واکنش نشان دادند و سوالاتی را مطرح کردند.اشرف الصباغ، رمان‌نویس مصری نوشت «آیا این بازبینی به نسخههای منتشر شده از سوی نشر دارالشروق اشاره دارد و یا منظور بازبینی نسخههای تحریف‌شده‌ای است که در معرض فتواهای مذهبی و افکار افراطی قرار گرفته بوده‌اند.»
محمد شعیر، نمایده سردبیر مجله ادبی اخبار الادب نیز با اشاره به اینکه چاپ نسخه جدید آثار محفوظ و حفظ میراث فکری او ضرورت دارد گفت: «لازم است که آثار این نویسنده بزرگ مصری از روی نسخههای اولیه بازبینی شود زیرا پس از دریافت جایزه نوبل ادبیات توسط این نویسنده تغییرات و تحریفات بسیاری به همه چاپ‌های آثارش راه یافته است.»
او در ادامه افزوده که پیش از این چند نمونه از دست‌نوشته‌های محفوظ را بررسی کرده و متوجه تحریف و محذوفاتی شده که روی کلیت متن اثر گذاشته است «این تغییرات صرفا اشتباه‌هات تایپی و گرامری نبوده بلکه تغییرات عامدانه‌ای بوده بیانگر این موضوع که ناشر برای رساندن این آثار به دیگر کشورهای عربی که پیش از این ممنوع بوده دست به سانسور برده است. با بازبینی و بررسی دقیق آثار محفوظ پی می‌بریم که تعداد قابل توجهی از جمله‌ها و عبارت‌ها حذف شده‌اند؛ صرف‌نظر از تغییرات اساسی و کلی که در محتوا و معنی به وجود آورده‌اند و این محذوفات در چاپ‌های بعدی حتی بیشتر هم شده است.»
او می‌گوید «کارشناسان وجود 177 اشتباه را در رمان «بلدرچین و پاییز» تشخیص دادند و کتاب «پژواک‌های یک زندگی‌نامه» حدود 50 اشتباه دارد که برخی از آنها فاجعه‌بار هستند و روزنامه الاهرام نسخه اصل آن را منتشر کرده است.»
نعیم صبری، رمان‌نویس مصری و از دوستان قدیمی و نزدیک نجیب محفوظ در این باره می‌گوید «محفوظ میل داشت که خودش آثارش را بازبینی کند اما وضعیت سلامتی او وخیم شد. با این حال در گفت‌وگو با دوستان و مخاطبانش هرگز از دست هیچ ناشری شکایت نمی‌کرد. به یاد ندارم که هیچ‌گاه نظر منفی درباره ناشری داشته باشد.»
حسین حموده، منتقد و استاد ادبیات عرب در دانشگاه قاهره نیز با اشاره به این که پژوهشگران باید پیش از چاپ آثار محفوظ را به طور کامل بازبینی کنند تا از صحت و دقت متون اطمینان بیشتری حاصل کنند گفت: «آثار محفوظ چندین بار تاکنون مورد حمله قرار گرفته است و خود او نیز به سختی از یک سوقصد در سال 1994 جان سالم به در برد اما جراحات وارده بر اثر آن سوءقصد سلامتی‌اش را به خطر انداخت و موجب شد نتواند در سال‌‌های بعد آثارش را بازبینی کند و همین موضوع زمینه سو استفاده از نمونه‌خوان‌ها و سانسور رمان‌هایش را فراهم آورد.»
حموده که از دوستان نزدیک نویسنده فقید مصری نیز بوده می‌گوید«چند خطای فاحش در آثار او دیده بودم و بنا به درخواست محفوظ به یکی از ناشران سابق آثارش، کتابخانه مصر اطلاع داده اما آنها همچنان به تجدید چاپ این آثار بدون بازبینی ادامه دادند.»
محمد شعیر از روزنامه اخبار الادب می‌گوید که 5 جلد منتشر شده در بیروت و اولین نسخههای چاپ شده توسط کتابخانه مصر کامل‌ترین نسخه منتشرشده آثار محفوظ است اما نسخه‌هایی از رمانهای او که در سری کتاب‌های طلایی از سوی مجله رز الیوسف در دهه 50 میلادی منتشر شدند از تیغ تیز سانسور در امان نماندند.
الصباغ، رمان‌نویس و مترجم اظهار امیدواری کرده که قرارداد جدید با انتشارات دیوان بتواند نسخه سالم و صحیحی از تنها نویسنده نوبلیست عرب ارائه دهد و انتشار چاپ‌های جدید بر اساس نسخههای نخستین باشد.
او همچنین از منتقدان و مخاطبان نجیب محفوظ درخواست کرد مسئولانه بر تعهد این انتشارات به انتشار بدون دستکاری و تغییر آثار محفوظ نظارت کنند و تلاش کنند تا ادبیات مصر به نفع امور دینی و مذهبی و یا مسائل دیگر تحریف نشود.
القرملاوی، مدیر نشر دیوان همچنین گفت که کمیته‌ای از کارشناسان برای بررسی آثار محفوظ تشکیل شده تا میراث ادبی او به بهترین شکل حفظ شود.
