رمان تاریخ به‌جای رمان تاریخی | اعتماد


کتاب «آهوکشی‌ یا آهوی‌کوهی» که به تازگی در نشر حکمت کلمه منتشر شد، جستارهایی است درباره سه رمان «سمفونی مردگان»، «سال بلوا» و «پیکرفرهاد» دو بخش اساسی و مهم دارد و به آنها می‌پردازد. 1. متن پنهان در سمفونی مردگان، سمفونی مردگان و مساله اثرپذیری از کتاب اردبیل در گذرگاه تاریخ 2. متن پنهان در سال بلوا، سال بلوا و مساله اثرپذیری از کتاب اردبیل در گذرگاه تاریخ.



علاوه بر دو بخش فوق، پی‌نوشت‌هایی را به همراه داردکه بر دانش تاریخی و ادبی مخاطب می‌افزاید. از مباحث کتاب مشخص و مبرهن است که نویسنده سال‌ها با دقت آثار عباس معروفی را مطالعه کرده و مورد تحقیق و پژوهش قرار داده است و هنگام تاکید بر اثرپذیری آثار، متن‌ها را به کتاب اردبیل در گذرگاه تاریخ و صفحات آن و... ارجاع می‌دهد. نویسنده در فصل اول به سمفونی مردگان می‌پردازد مبتنی بر اینکه رمانی تاریخی نیست اما اتفاقات و رویدادهای رخ داده در سال‌های ۱۳۱۳ الی ۱۳۵۵ در اردبیل را به تصویر می‌کشد و برای روایت و پرداخت آنها و خلق شخصیت‌های رمان از متنی تاریخی وام گرفته است که این وام‌گیری نمی‌تواند به‌جز از کتاب اردبیل در گذرگاه تاریخ نوشته باباصفری باشد که در سه جلد منتشر شده است:
جلد اول: «از دوران قدیم تاظهور سلسله پهلوی» (۱۳۵۰)
جلد دوم: «اردبیل در زمان سلطنت موسس سلسله پهلوی» (۱۳۵۳)
جلد سوم: «اردبیل از سوم شهریور۱۳۲۰ تا انقلاب ۱۳۵۷» (۱۳۶۲) را در‌بر‌می‌گیرد. (صفحه‌ی ۱۴ از متن کتاب)

با خواندن کتاب پی می‌بریم که نویسنده سعی دارد تا روشن کند که آثار ماندگار و به‌خصوص آثاری که نقب می‌زنند به برهه‌ای از تاریخ، زمان و اقلیم‌ خاص باید که همواره مورد نقد و تحلیل قرار گیرند شاید که بتوان در هر تفحص به نکات تازه‌ای دست یافت. پیمان دهقان‌‌پور اشاره می‌کند، مادامی‌که مخاطب یا منتقدی اثر سه‌جلدی «اردبیل در گذرگاه تاریخ» باباصفری را نخوانده باشد، نمی‌تواند تحلیل درستی از آثار عباس معروفی داشته باشد و چه‌بسا بدون‌خواندن کتاب باباصفری، برای تحلیل آثار عباس معروفی به متون و نظریه‌های آرایه‌ای متوسل شود و راه را به خطا رود.

در انتهای فصل اول، دهقان‌پور می‌نویسد که رمان‌نویس تاریخی بهتر است از پاورقی استفاده کند و به صفحاتی که در ساختن رمان خود از آنها وام یا تاثیر گرفته است، اشاراتی داشته باشد. چراکه‌ بدون پاورقی و پی‌نوشت و ارجاع و توضیحات، مخاطب در خواندن اثر دچار سردرگمی شده و سوالاتی برایش پیش می‌‌آید. پاورقی و پی‌نوشت در رمان‌های تاریخی مورد استفاده بسیاری از نویسندگان مطرح جهان قرار گرفته است که‌ می‌توان به پاورقی‌های آثار میلان کوندرا و پی‌نوشت‌های رمان قرن من ازگونتراس و... اشاره کرد که ممکن است برای رساندن مخاطب به درک صحیحی از متن حتی چندین صفحه را به پاورقی یا پی‌نوشت اصطلاحی اختصاص دهند.

بنابراین، با اطمینان می‌توان گفت برای پژوهندگان داستان‌نویسی معاصر، خوانش سمفونی مردگان بدون در نظر گرفتن کتاب باباصفری همواره ناتمام خواهد بود و تا زمانی که به‌درستی ندانیم متنی چگونه ساخته‌شده است، با رفتن به‌سراغ نظریه‌های عاریه‌ای یا آرایه‌ای هرگز نمی‌توانیم آن را به سخن واداریم. برخی دیگر از آثار عباس‌معروفی را هم باید با همین دید نگریست که او بر اساس متن‌هایی، متنی را پیش می‌برد و گسترش می‌دهد و گاه یک داستان کوتاه را به رمان تبدیل می‌کند. به بیان دیگر، آثار داستانی عباس معروفی را باید «متن مرکب» دانست و نه‌ «متن مفرد»؛ بنابراین «ذهن متن»‌‌های او را نمی‌توان «مستقل» نگریست. هرچند امروزه، عدم استقلال متن‌ها امری طبیعی به‌شمار می‌آید و هیچ متنی مستقل نگریسته نمی‌شود، باید بکوشیم بازتاب آن متن‌ها را بیابیم و چگونگی و چرایی حضورشان را بسنجیم؛ اگرچه این امر نیز ممکن است هرگز به‌سرانجام مطلوبی نرسد؛ زیرا: تلاش برای یافتن «سرچشمه‌ها» و «تاثیرپذیری‌ها»‌‌ی یک اثر به معنی افتادن به دام اسطوره پیوند نسبی است؛ نقل‌قول‌هایی که یک متن را متشکل می‌سازند بی‌نام؛ غیرقابل ردیابی، و با این‌حال ازپیش‌خوانده‌اند: آنها نقل‌قول‌ها‌یی بدون علامت نقل‌قولند (آلن، ۱۳۹۲: ۱۰۴).



در فصل دوم‌ کتاب نویسنده سعی دارد با رجوع به کتاب باباصفری نشان دهد که سمفونی مردگان و سال بلوا، هر دو از کتاب اردبیل در گذرگاه تاریخ تاثیر گرفته و بسط و گسترش یافته و روایت شده‌اند و این دو رمان بهم‌پیوسته‌اند و مستقل از هم‌ نیستند. در واقع سال بلوا ادامه سمفونی مردگان است حتی اگر معروفی محل وقوع و اتفاقات داستانی را در سال بلوا در اقلیم‌ سنگسر ساخته و بسط و گسترش داستانی داده باشد.روبه‌روی هم نشاندن مقاطع تاریخی «کتاب رمان» با «کتاب تاریخ» نکته‌هایی را که پیش‌تر مطرح کرده‌بودیم دوباره تایید می‌کند: اول اثرپذیری نویسنده سال‌بلوا از کتاب اردبیل در گذرگاه‌ تاریخ را برای ما روشن می‌کند؛ دوم درمی‌یابیم که سال ‌بلوا تکرار سمفونی مردگان است و این‌دو رمان براساس یادداشت‌های مشترکی ساخته‌شده‌اند و در واقع یک رمان دوجلدی‌اند؛ سومین نکته این است‌که اقلیم‌اصلی سال‌بلوا را می‌شناسیم‌ که اردبیل است و نه سنگسر و چهارمین نکته این‌است‌که مقاطع تاریخی رمان ترکیبی از وقایع مختلف است و نویسنده شخصیت‌ها و وقایع مختلفی را درهم ریخته و با یکدیگر آمیخته است.

نویسنده در پایان هر دو بخش به جمع‌بندی می‌پردازد و در جلد دوم کتاب که هنوز چاپ نشده و در آینده به چاپ ‌خواهد رسید، به بررسی رمان‌پیکر‌فرهاد عباس‌معروفی خواهد پرداخت. نویسنده در خاتمه اشاره می‌کند که: این نگارنده هیچ موضع‌گیری نسبت به رمان‌نویسی یا رمان‌سازی بر اساس کتاب‌های چاپ‌شده ندارد و آن را لزوما نه خوب می‌داند و نه بد؛ اما بر این باور است که رونویسی هیچ‌ارتباطی با ادبیات خلاقه ندارد. آنهایی که بر این باورند این نوع رمان‌نویسی خلاقانه است و به‌سادگی از ادبیات خلاقه دم می‌زنند باید پاسخگوی سخن‌خود باشند. سمفونی مردگان و سال‌بلوا «رمان‌تاریخی» نیستند اما «رمان تاریخ»‌اند. «رمان تاریخ» چیست؟ رمانی است که‌گام‌به‌گام بر اساس کتاب تاریخ نوشته می‌شود و سندیت تاریخ را با تخیل به سخره می‌گیرد و از آن افسانه می‌سازد‌.

کتاب «آهوکشی یا آهوی‌ کوهی» به علاقه‌مندانِ حیطه نقد و پژوهش ادبی، آثارِ عباس معروفی و منتقدان توصیه می‌شود‌.

^{................} تجربه‌ی زندگی دوباره ^{...............}