روایتی از تمدن اسلامی | محمود فاضلی | اعتماد

کتاب «اسلام و علم» [Islam and science] از 7 بخش تشکیل شده است:
۱. پیشگفتار استاد خسروشاهی: چگونه این رساله (سیدجمال) به دست ما رسیده است؟
۲. توضیحی درباره سخنرانی رنان و پاسخ سیدجمال (نوشته دکتر محمد حمیدالله حیدرآبادی)؛
۳. درباره اسلام و علم (نوشته سیدجمال‌الدین اسدآبادی)؛
۴. توضیحات ۱۲گانه درباره فضای این رساله و سخنرانی رنان و پاسخ سیدجمال (نوشته استاد خسروشاهی)؛
۵. مساله قضا و قدر (نوشته سیدجمال‌الدین اسدآبادی)؛
۶. پیوست اول: بانو نیکی کدی؛ سیدجمال و رنان (نوشته استاد خسروشاهی)؛
۷. پیوست دوم: ترجمه متن سخنرانی ارنست رنان درباره اسلام و علم (ترجمه سیدمحمدعلی جمال‌زاده).

اسلام و علم [Islam and science] مظفر اقبال

استاد خسروشاهی در مقدمه کتاب می‌آورد: «ترجمه نخست این بحث (اسلام و علم) در سال 1347 ترجمه و در سال 1348 توسط انتشارات سعدی تبریز منتشر شده است، اما مطلب قابل‌توجهی که در این چاپ اضافه شده است، ترجمه کامل سخنرانی ارنست رنان است که سالیان دراز توسط سیدمحمدعلی جمال‌زاده ترجمه شده و توسط خود او برای نویسنده (استاد خسروشاهی) ارسال شده است.» برای روشن شدن برخی نکات، علاوه بر توضیحات مرحوم علامه شیخ عباسقلی واعظ چرندابی، توضیحاتی از استاد خسروشاهی هم در آخر رساله آمده است.

استاد خسروشاهی در انتهای رساله «اسلام و علم» نوشته سیدجمال می‌نویسد: «اگر در تاریخ اسلام به رویداد‌هایی برمی‌خوریم که در آنها مخالفتی با علوم دیده می‌شود، این هرگز مربوط به اساس اسلام نیست، بلکه ناشی از سوء‌فهم یا سوء غرض کسانی است که متاسفانه به نام زمامدار و خلیفه اسلامی، بر کشور‌های اسلامی حکومت می‌راندند و بدین ترتیب هیچ انسان متّصف و آگاه از تاریخ، نمی‌تواند ادعا کند که اسلام با علم سازشی نداشته یا با آن مخالفت ورزیده است، بلکه برخلاف این، اسلام خود بنیانگذار بسیاری از علوم است، این حقیقت را خود غرب نیز، امروز تصدیق می‌کند.»
خسروشاهی در پیوست اول (بانو نیکی کدی؛ سید و رنان) که در 1394 نوشته شده است می‌آورد: «یکی از کتاب‌های بانو کدی، ترجمه بعضی مقالات و نوشته‌های مذهبی و سیاسی سیدجمال‌الدین ازجمله رساله نیجریه، مقالات جمالیه و پاسخ سید به ارنست رنان، متفکر فرانسوی است. نام کتاب «واکنشی به امپریالیسم» انسان را به مطالعه آن وا می‌دارد، اما پس از مطالعه کتاب، به ویژه بخش مربوط به پاسخ سید به رنان درباره اسلام و علم، به خوبی روشن می‌شود که متاسفانه مولف کتاب در ترجمه مقالات سید و انتخاب مطالب سپس نقل تحلیل‌ها و برداشت‌های شخصی خود، غیرمنصفانه و بلکه کاملا مغرضانه عمل کرده است.»

استاد خسروشاهی یادآور می‌شود که نوشته سید درباره اسلام و علم در ترجمه فرانسوی‌اش تحریف شده است و با متن عربی اصلی رساله سیدجمال فرق دارد و محققانی مانند شیخ محمد عبده، امیر شکیب ارسلان، دکتر حمیدالله حیدرآبادی و... اعلام کرده‌اند که نشر ترجمه تحریف شده نوشته سید، در روزنامه فرانسوی بی‌تردید توطئه جدید دیگری «بر ضد سیدجمال‌الدین و اندیشه‌های او و نفی تاثیر‌گذاری وی در بین مسلمانان بوده است و حتی شکیب ارسلان بخشی از محتوای آن را زهرآلود نمودن هر چه که مربوط به اسلام است» نامیده که هرگز نمی‌تواند اصیل باشد.
استاد می‌نویسد: «در واقع خانم کدی در این بخش، همه مطالب تحریف شده منسوب به سیدجمال‌الدین را در پاسخ به اتهامات ارنست رنان، نقل نموده سپس به این نتیجه رسیده است که اصولا خود سیدجمال‌الدین هم مانند ارنست رنان، بر این باور بوده که «اسلام دشمن علم بوده» و «حاکمان اسلامی مانع رشد و ترقی علوم بوده‌اند» و اتهاماتی از این قبیل.»

استاد خسروشاهی در این کتاب در مقام دفاع از سیدجمال‌الدین می‌نویسد: «باید گفت همه اتهامات و اکاذیب نقل شده درباره سید و معتقدات کفرآمیز! وی، همه ادعا‌های مطرح شده درباره سیدجمال‌الدین و مطلب تحریف شده در روزنامه فرانسوی -که مورد استناد بانو کدی است- به هیچ‌وجه با افکار و نوشته‌های اصلی سید، در تضاد آشکار است و روی همین اصل در عدم اصالت و صحت مطلب ترجمه شده منسوب به سید، نباید تردید داشت.» سپس بخش‌هایی از مقالات و نوشتار سیدجمال در دیگر آثارش را ذکر می‌کند تا حقایق برای مخاطبان روشن شود.
استاد خسروشاهی در انتهای سخنرانی ارنست رنان درباره اسلام و علم می‌نویسد: «در پاسخ اتهامات آقای رنان درباره اسلام، در زمینه‌های مختلف، از مخالفت با علم تا نبرد با روحیه آزادی‌خواهی و ریشه‌کن! عنوان علم و معرفت و... باید گفت که آقای رنان آنچه را که به نام اسلام نقل می‌کند، هرگز ربطی به اسلام ندارد، بلکه حوادثی را که در این زمینه نقل کرده، در کل مربوط به خلفا، زمامداران، پادشاهان، آخوند‌های وابسته به سلاطین و فرمانروایان خودکامه در بلاد اسلامی، در طول تاریخ است و نسبت دادن پستی‌ها و زشتی‌ها و پلشتی‌های آنان به اسلام دور از عدل و انصاف و حقیقت است، چرا‌که آنان نمایندگان واقعی اسلام نبوده‌اند و اصولا شناختی از اسلام نداشته‌اند تا عملکرد آنان را محصول اسلام بدانیم.»

................ هر روز با کتاب ...............

لمپن نقشی در تولید ندارد، در حاشیه اجتماع و به شیوه‌های مشکوکی همچون زورگیری، دلالی، پادویی، چماق‌کشی و کلاهبرداری امرار معاش می‌کند... لمپن امروزی می‌تواند فرزند یک سرمایه‌دار یا یک مقام سیاسی و نظامی و حتی یک زن! باشد، با ظاهری مدرن... لنین و استالین تا جایی که توانستند از این قشر استفاده کردند... مائو تسه تونگ تا آنجا پیش رفت که «لمپن‌ها را ذخایر انقلاب» نامید ...
نقدی است بی‌پرده در ایدئولوژیکی شدن اسلامِ شیعی و قربانی شدن علم در پای ایدئولوژی... یکسره بر فارسی ندانی و بی‌معنا نویسی، علم نمایی و توهّم نویسنده‌ی کتاب می‌تازد و او را کاملاً بی‌اطلاع از تاریخ اندیشه در ایران توصیف می‌کند... او در این کتاب بی‌اعتنا به روایت‌های رقیب، خود را درجایگاه دانایِ کل قرار داده و با زبانی آکنده از نیش و کنایه قلم زده است ...
به‌عنوان پیشخدمت، خدمتکار هتل، نظافتچی خانه، دستیار خانه سالمندان و فروشنده وال‌مارت کار کرد. او به‌زودی متوجه شد که حتی «پست‌ترین» مشاغل نیز نیازمند تلاش‌های ذهنی و جسمی طاقت‌فرسا هستند و اگر قصد دارید در داخل یک خانه زندگی کنید، حداقل به دو شغل نیاز دارید... آنها از فرزندان خود غافل می‌شوند تا از فرزندان دیگران مراقبت کنند. آنها در خانه‌های نامرغوب زندگی می‌کنند تا خانه‌های دیگران بی‌نظیر باشند ...
تصمیم گرفتم داستان خیالی زنی از روستای طنطوره را بنویسم. روستایی ساحلی در جنوب شهر حیفا. این روستا بعد از اشغال دیگر وجود نداشت و اهالی‌اش اخراج و خانه‌هایشان ویران شد. رمان مسیر رقیه و خانواده‌اش را طی نیم قرن بعد از نکبت 1948 تا سال 2000 روایت می‌کند و همراه او از روستایش به جنوب لبنان و سپس بیروت و سپس سایر شهرهای عربی می‌رود... شخصیت کوچ‌داده‌شده یکی از ویژگی‌های بارز جهان ما به شمار می‌آید ...
نگاه تاریخی به جوامع اسلامی و تجربه زیسته آنها نشان می‌دهد که آنچه رخ داد با این احکام متفاوت بود. اهل جزیه، در عمل، توانستند پرستشگاه‌های خود را بسازند و به احکام سختگیرانه در لباس توجه چندانی نکنند. همچنین، آنان مناظره‌های بسیاری با متفکران مسلمان داشتند و کتاب‌هایی درباره حقانیت و محاسن آیین خود نوشتند که گرچه تبلیغ رسمی دین نبود، از محدودیت‌های تعیین‌شده فقها فراتر می‌رفت ...