روایتی از تمدن اسلامی | محمود فاضلی | اعتماد

کتاب «اسلام و علم» [Islam and science] از 7 بخش تشکیل شده است:
۱. پیشگفتار استاد خسروشاهی: چگونه این رساله (سیدجمال) به دست ما رسیده است؟
۲. توضیحی درباره سخنرانی رنان و پاسخ سیدجمال (نوشته دکتر محمد حمیدالله حیدرآبادی)؛
۳. درباره اسلام و علم (نوشته سیدجمال‌الدین اسدآبادی)؛
۴. توضیحات ۱۲گانه درباره فضای این رساله و سخنرانی رنان و پاسخ سیدجمال (نوشته استاد خسروشاهی)؛
۵. مساله قضا و قدر (نوشته سیدجمال‌الدین اسدآبادی)؛
۶. پیوست اول: بانو نیکی کدی؛ سیدجمال و رنان (نوشته استاد خسروشاهی)؛
۷. پیوست دوم: ترجمه متن سخنرانی ارنست رنان درباره اسلام و علم (ترجمه سیدمحمدعلی جمال‌زاده).

اسلام و علم [Islam and science] مظفر اقبال

استاد خسروشاهی در مقدمه کتاب می‌آورد: «ترجمه نخست این بحث (اسلام و علم) در سال 1347 ترجمه و در سال 1348 توسط انتشارات سعدی تبریز منتشر شده است، اما مطلب قابل‌توجهی که در این چاپ اضافه شده است، ترجمه کامل سخنرانی ارنست رنان است که سالیان دراز توسط سیدمحمدعلی جمال‌زاده ترجمه شده و توسط خود او برای نویسنده (استاد خسروشاهی) ارسال شده است.» برای روشن شدن برخی نکات، علاوه بر توضیحات مرحوم علامه شیخ عباسقلی واعظ چرندابی، توضیحاتی از استاد خسروشاهی هم در آخر رساله آمده است.

استاد خسروشاهی در انتهای رساله «اسلام و علم» نوشته سیدجمال می‌نویسد: «اگر در تاریخ اسلام به رویداد‌هایی برمی‌خوریم که در آنها مخالفتی با علوم دیده می‌شود، این هرگز مربوط به اساس اسلام نیست، بلکه ناشی از سوء‌فهم یا سوء غرض کسانی است که متاسفانه به نام زمامدار و خلیفه اسلامی، بر کشور‌های اسلامی حکومت می‌راندند و بدین ترتیب هیچ انسان متّصف و آگاه از تاریخ، نمی‌تواند ادعا کند که اسلام با علم سازشی نداشته یا با آن مخالفت ورزیده است، بلکه برخلاف این، اسلام خود بنیانگذار بسیاری از علوم است، این حقیقت را خود غرب نیز، امروز تصدیق می‌کند.»
خسروشاهی در پیوست اول (بانو نیکی کدی؛ سید و رنان) که در 1394 نوشته شده است می‌آورد: «یکی از کتاب‌های بانو کدی، ترجمه بعضی مقالات و نوشته‌های مذهبی و سیاسی سیدجمال‌الدین ازجمله رساله نیجریه، مقالات جمالیه و پاسخ سید به ارنست رنان، متفکر فرانسوی است. نام کتاب «واکنشی به امپریالیسم» انسان را به مطالعه آن وا می‌دارد، اما پس از مطالعه کتاب، به ویژه بخش مربوط به پاسخ سید به رنان درباره اسلام و علم، به خوبی روشن می‌شود که متاسفانه مولف کتاب در ترجمه مقالات سید و انتخاب مطالب سپس نقل تحلیل‌ها و برداشت‌های شخصی خود، غیرمنصفانه و بلکه کاملا مغرضانه عمل کرده است.»

استاد خسروشاهی یادآور می‌شود که نوشته سید درباره اسلام و علم در ترجمه فرانسوی‌اش تحریف شده است و با متن عربی اصلی رساله سیدجمال فرق دارد و محققانی مانند شیخ محمد عبده، امیر شکیب ارسلان، دکتر حمیدالله حیدرآبادی و... اعلام کرده‌اند که نشر ترجمه تحریف شده نوشته سید، در روزنامه فرانسوی بی‌تردید توطئه جدید دیگری «بر ضد سیدجمال‌الدین و اندیشه‌های او و نفی تاثیر‌گذاری وی در بین مسلمانان بوده است و حتی شکیب ارسلان بخشی از محتوای آن را زهرآلود نمودن هر چه که مربوط به اسلام است» نامیده که هرگز نمی‌تواند اصیل باشد.
استاد می‌نویسد: «در واقع خانم کدی در این بخش، همه مطالب تحریف شده منسوب به سیدجمال‌الدین را در پاسخ به اتهامات ارنست رنان، نقل نموده سپس به این نتیجه رسیده است که اصولا خود سیدجمال‌الدین هم مانند ارنست رنان، بر این باور بوده که «اسلام دشمن علم بوده» و «حاکمان اسلامی مانع رشد و ترقی علوم بوده‌اند» و اتهاماتی از این قبیل.»

استاد خسروشاهی در این کتاب در مقام دفاع از سیدجمال‌الدین می‌نویسد: «باید گفت همه اتهامات و اکاذیب نقل شده درباره سید و معتقدات کفرآمیز! وی، همه ادعا‌های مطرح شده درباره سیدجمال‌الدین و مطلب تحریف شده در روزنامه فرانسوی -که مورد استناد بانو کدی است- به هیچ‌وجه با افکار و نوشته‌های اصلی سید، در تضاد آشکار است و روی همین اصل در عدم اصالت و صحت مطلب ترجمه شده منسوب به سید، نباید تردید داشت.» سپس بخش‌هایی از مقالات و نوشتار سیدجمال در دیگر آثارش را ذکر می‌کند تا حقایق برای مخاطبان روشن شود.
استاد خسروشاهی در انتهای سخنرانی ارنست رنان درباره اسلام و علم می‌نویسد: «در پاسخ اتهامات آقای رنان درباره اسلام، در زمینه‌های مختلف، از مخالفت با علم تا نبرد با روحیه آزادی‌خواهی و ریشه‌کن! عنوان علم و معرفت و... باید گفت که آقای رنان آنچه را که به نام اسلام نقل می‌کند، هرگز ربطی به اسلام ندارد، بلکه حوادثی را که در این زمینه نقل کرده، در کل مربوط به خلفا، زمامداران، پادشاهان، آخوند‌های وابسته به سلاطین و فرمانروایان خودکامه در بلاد اسلامی، در طول تاریخ است و نسبت دادن پستی‌ها و زشتی‌ها و پلشتی‌های آنان به اسلام دور از عدل و انصاف و حقیقت است، چرا‌که آنان نمایندگان واقعی اسلام نبوده‌اند و اصولا شناختی از اسلام نداشته‌اند تا عملکرد آنان را محصول اسلام بدانیم.»

................ هر روز با کتاب ...............

از فروپاشی خانواده‌ای می‌گوید که مجبور شد او را در مکزیک بگذارد... عبور از مرز یک کشور تازه، تنها آغاز داستان است... حتی هنگام بازگشت به زادگاهش نیز دیگر نمی‌تواند حس تعلق کامل داشته باشد... شاید اگر زادگاهشان کشوری دموکرات و آزاد بود که در آن می‌شد بدون سانسور نوشت، نویسنده مهاجر و آواره‌ای هم نبود ...
گوته بعد از ترک شارلوته دگرگونی بزرگی را پشت سر می‌گذارد: از یک جوان عاشق‌پیشه به یک شخصیت بزرگ ادبی، سیاسی و فرهنگی آلمان بدل می‌شود. اما در مقابل، شارلوته تغییری نمی‌کند... توماس مان در این رمان به زبان بی‌زبانی می‌گوید که اگر ناپلئون موفق می‌شد همه اروپای غربی را بگیرد، یک‌ونیم قرن زودتر اروپای واحدی به وجود می‌آمد و آن‌وقت، شاید جنگ‌های اول و دوم جهانی هرگز رخ نمی‌داد ...
موران با تیزبینی، نقش سرمایه‌داری مصرف‌گرا را در تولید و تثبیت هویت‌های فردی و جمعی برجسته می‌سازد. از نگاه او، در جهان امروز، افراد بیش از آن‌که «هویت» خود را از طریق تجربه، ارتباطات یا تاریخ شخصی بسازند، آن را از راه مصرف کالا، سبک زندگی، و انتخاب‌های نمایشی شکل می‌دهند. این فرایند، به گفته او، نوعی «کالایی‌سازی هویت» است که انسان‌ها را به مصرف‌کنندگان نقش‌ها، ویژگی‌ها و برچسب‌های از پیش تعریف‌شده بدل می‌کند ...
فعالان مالی مستعد خطاهای خاص و تکرارپذیر هستند. این خطاها ناشی از توهمات ادراکی، اعتماد بیش‌ازحد، تکیه بر قواعد سرانگشتی و نوسان احساسات است. با درک این الگوها، فعالان مالی می‌توانند از آسیب‌پذیری‌های خود و دیگران در سرمایه‌گذاری‌های مالی آگاه‌تر شوند... سرمایه‌گذاران انفرادی اغلب دیدی کوتاه‌مدت دارند و بر سودهای کوتاه‌مدت تمرکز می‌کنند و اهداف بلندمدت مانند بازنشستگی را نادیده می‌گیرند ...
هنر مدرن برای او نه تزئینی یا سرگرم‌کننده، بلکه تلاشی برای بیان حقیقتی تاریخی و مقاومت در برابر ایدئولوژی‌های سرکوبگر بود... وسیقی شوئنبرگ در نگاه او، مقاومت در برابر تجاری‌شدن و یکدست‌شدن فرهنگ است... استراوینسکی بیشتر به سمت آیین‌گرایی و نوعی بازنمایی «کودکانه» یا «بدوی» گرایش دارد که می‌تواند به‌طور ناخواسته هم‌سویی با ساختارهای اقتدارگرایانه پیدا کند ...