موارد خاص هنرمندان | ایسنا


بوریس گرویس [Boris Efimovich Groys] (متولد ۱۹۴۷ در برلین شرقی)، یکی از برجسته‌ترین فیلسوفان، مورخان و منتقدان هنری و نظریه‌پردازان رسانه در عصر حاضر است. او که تباری روسی دارد، پس از تحصیل در رشته منطق ریاضی در دانشگاه لنینگراد و فعالیت در مسکو، به آلمان مهاجرت کرد و آثار مهمش را عمدتاً به زبان‌های آلمانی و روسی منتشر کرده است.



گرویس در حال حاضر استاد جهانی مطالعات روسی و اسلاوی در دانشگاه نیویورک و پژوهشگر ارشد در دانشگاه هنر و طراحی کارلسروهه آلمان است و سابقه تدریس در دانشگاه‌های معتبری چون پنسیلوانیا را نیز در کارنامه دارد. تمرکز اصلی آثار گرویس بر نقد و تحلیل هنر مدرن و معاصر، به‌ویژه در نسبت با سیاست، ایدئولوژی، رسانه و زیبایی‌شناسی است. شهرت او تا حد زیادی مدیون تحلیل‌های دقیق و اغلب خلاف‌آمدِ او در زمینه‌هایی است که دغدغه‌های مرکزی فرهنگ معاصر را شکل می‌دهند.

در سال‌های اخیر، تفکرِ بوریس گرویس به واسطه‌ ترجمه‌های اشکان صالحی، در فضای هنری و فکری ایران جایگاه ویژه‌ای یافته است؛ از جمله مهم‌ترین آثار او که به فارسی برگردانده شده‌اند، می‌توان به این موارد اشاره کرد: «هنر تام استالینی» که به بررسی رابطه‌ ایدئولوژی استالینیسم و آوانگارد می‌پردازد؛ «قدرت هنر» که در آن گرویس، قدرت سیاسی و استقلال هنر را در تحولات جهانی و بازار هنر بررسی می‌کند و آن را به مثابه‌ یک نیروی مقاومت‌کننده در نظر می‌گیرد؛ «امر نو» که کاوشی انتقادی پیرامون وسواس مدرنیته نسبت به مفهوم «امر نو» و پایان‌یافتن ادعایی آن در هنر معاصر است؛ «اثر هنری‌شدن» که به کاوش مفهوم «زیبایی‌شناسی مراقبت» و مسئولیت افراد در «طراحی خود» می‌پردازد؛ «مظنون؛ پدیدارشناسی رسانه» که در آن گرویس به تحلیل سوءظن عمومی نسبت به رسانه‌ها و چالش میان ایده‌آل «رسانه‌ خالص» و ماهیت واسطه‌گر رسانه می‌پردازد؛ «در جریان: جستارهایی در باب سیالیت هنر» که مجموعه‌ای از جستارها در باب سیالیت اثر هنری و تغییر جایگاه آن در عصر رسانه‌های جدید است؛ «بعدالتحریر کمونیسم» که تأملی بر میراث کمونیسم و نسبت آن با هنر و جامعه‌ معاصر است؛ «هنر در آگورای معاصر» که مجموعه‌ای از مقالات در مورد نقش هنر و هنرمند در فضای عمومی و سیاسی (آگورا) عصر کنونی و چالش‌های نمایش و ارائه در آن است؛ و در نهایت «فلسفه مراقبت» که اثری است در مورد مفهوم زیبایی‌شناسانه‌ مراقبت و نسبت انسان معاصر با بدن، هویت و مسئولیت طراحی خویشتن در عصر رسانه و زیست‌سیاست.

کتاب «موارد خاص» [Particular cases] تازه‌ترین اثری است که از بوریس گرویس با ترجمه‌ اشکان صالحی توسط نشر بان به فارسی منتشر شده؛ کتاب حاضر، مجموعه‌ای از جستارهای بوریس گرویس پیرامون هنرمندان و آثار کلیدی هنر معاصر است. برخلاف برخی دیگر از آثار گرویس که رویکردی تئوریک و کلان‌نگر دارند، این مجموعه، همان‌طور که از نامش پیدا است، به سوی جزییات و مصادیق انضمامی چرخش می‌کند.

این کتاب درواقع تلاشی برای گریز از نظریه‌ از پیش ساخته‌شده درباره هنر است. گرویس صراحتاً بیان می‌کند که هدفش «تصویرسازی یک نظریه‌ از پیش ساخته‌شده‌ هنر نیست، بلکه دنبال‌کردن تکانه‌ها و انگیزه‌هایی است که خودِ آثار هنری ایجاد می‌کنند.» این رویکرد، پویایی و طراوت خاصی به متن بخشیده است؛ هر جستار مانند یک برخورد فکری تازه با اثری هنری است که نویسنده را به تفکر در جهتی جدید سوق داده است.

گرویس در این جستارها، آثار هنرمندان مهم یک قرن اخیر را مورد مداقه قرار می‌دهد. هنرمندانی چون واسیلی کاندینسکی، اندی وارهول، مارسل دوشان، پاول آلتامر، فرانسیس آلیس، جف وال، یائل بارتانا، پل چان، اُلگا چرنیشوا، پیتر فیشلی و دیوید وایس، مارتین هونرت، ربکا هورن، ایروین، پی‌یرو مانزونی، آنری سالا، توماس شوته، ملادن استیلینوویچ، اینیا اسوالا تورسدوتیر و وو شانژوان. این تنوع، نشان‌دهنده‌ پهنه‌ وسیع دغدغه‌های نویسنده است.

آنچه تحلیل‌های گرویس را در این کتاب برجسته می‌کند، تأکید او بر هنر به مثابه‌ یک عمل دگرگون‌ساز ذهن است. استدلال‌های جذاب و بدیع او تلاش نمی‌کند تا محتوا یا پیام واحد یک اثر هنری را جایگزین کند. درعوض، این نوشته‌ها از هنر به‌عنوان یک شیوه‌ ذهن‌آشوب الهام گرفته‌اند؛ گویی هنرمندان معاصر، که کاملاً سکولار شده‌اند، همچنان می‌توانند نوعی «تبدیل و تحول» در تماشاگر ایجاد کنند. هنر در نظر گرویس ظرفیتی دارد تا بیننده را از منظر و زاویه‌ دید تثبیت‌شده‌اش خارج کند.

جستارهای «موارد خاص» به کاوش در دغدغه‌های محوری مرتبط با توسعه‌ی هنر معاصر می‌پردازند:
۱. اصالت و تکرار: گرویس به این مسئله می‌پردازد که چگونه در عصر تکثیر، مفهوم اصالت برای یک اثر هنری همچنان حفظ می‌شود یا اساساً تغییر می‌کند.
۲. ارزش‌گذاری آثار هنری: او به این موضوع می‌پردازد که چگونه در بازار و نهاد هنر، برای یک شیء ارزش هنری و مادی تعیین می‌شود.
۳. مادیت و تولید: اهمیت مادیت اثر هنری و فرایند تولید آن، به‌ویژه در عصر هنر مفهومی و پسا‌رسانه‌ای، بخش مهمی از تأملات گرویس است.
۴. بایگانی تاریخی و شخصی: نقش بایگانی، مستندسازی، و خاطرات شخصی در شکل‌گیری آثار هنری معاصر مورد بررسی قرار می‌گیرد.
۵. زبان قدرت: گرویس همیشه به رابطه هنر و قدرت توجه دارد و در این کتاب نیز چگونگی بیان و نمایش این رابطه در آثار هنری مختلف را تحلیل می‌کند.

در مجموع می‌توان اذعان کرد که «موارد خاص» برای علاقه‌مندان به فلسفه‌ هنر، نقد هنری و درک عمیق‌تر تحولات هنر معاصر، یک اثر فکری ضروری است. این کتاب، نه یک راهنمای خشک نظری، بلکه دعوتی به تماشا و تفکر دوباره درباره‌ آثاری است که پیوسته تلاش می‌کنند تا جهان‌بینی ما را دگرگون سازند.

^{................} تجربه‌ی زندگی دوباره ^{...............}