نخستین فاطمیان | ایبنا
کتاب «پژوهشی متن‌شناسانه در رساله اسماعیلی سیرة الحاجب (به انضمام تصحیح و ترجمه نسخه خطی)» تألیف علی بابایی سیاب از سوی انتشارات میراثبان، مؤسسه‌ی پژوهشی میراث مکتوب و مؤسسه‌ی مطالعات اسماعیلی چاپ و منتشر شد.
سیرةالحاجب از متون تاریخ‌نگارانه عصر فاطمیان و یک متن اسماعیلی متقدم است که تاریخ فاطمیان را از سال ۲۸۶ هجری تا سال ۲۹۷ هجری، با ارائه‌ی بسیاری از جزئیات روایت می‌کند.
این رساله توسط شخصی به نام محمد بن محمد الیمانی و به دستور العزیز بالله (حک. ۳۶۵-۳۸۶ ق) پنجمین خلیفه فاطمی در قاهره بر اساس منقولات شخصی موسوم به جعفر بن علی الحاجب پیشکار مخصوص عبدالله المهدی به نگارش درآمده است. در این رساله به شرح زندگی دینی سیاسی عبدالله المهدی بنیانگذار دولت فاطمیان ما بین سال‌های ۲۸۶ تا ۲۹۷ هجری مصادف با اعلام امامت از طرف او تا تشکیل دولت فاطمی در شمال آفریقا پرداخته شده است.
رساله سیره الحاجب یکی از ده‌ها عنوان نسخه خطی است که در قرن بیستم میلادی برای نخستین بار توسط ولادیمیر ایوانف از مجموعه‌های سری متعلق به بُهره‌های طیبی در هند معرفی و منتشر شد.
تا کنون پژوهش علمی مستقلی به منظور واکاوی ارزش تاریخ‌نگارانه این رساله صورت نگرفته است. علی بابایی سیاب در این پژوهش نشان داده است که رساله سیره الحاجب بر خلاف ادعای محققانی چون ولادیمیر ایوانف، عارف تامر و ماریوس کانارد دارای ارزش تاریخ‌نگارانه منحصربفردی است که می‌تواند در بازسازی تاریخ دولت فاطمیان در نخستین سال‌های شکل‌گیری آن مورد استفاده قرار گیرد.
بابایی سیاب نتایج پژوهش‌های خود در باب سیرة الحاجب را ذیل چهار فصل ارائه کرده است؛ کلیات پژوهش، ضرورت بازنگری در نسخه‌ی خطی سیره الحاجب، اعتبارسنجی شخصیت‌های تاریخی در سیرة الحاجب، و اعتبارسنجی موقعیت‌های جغرافیایی در سیرة الحاجب.
در ادامه و در قالب اولین پیوست کتاب تصویر نسخه خطی سیره الحاجب چاپ شده است. نسخه خطی مبنا در این پژوهش، تصویر تهیه شده از روی نسخه استنساخ شده توسط طاهر سیف‌الدین داعی مطلق طیبی در هند است. تصویر این نسخه در آرشیو نسخ خطی مؤسسه مطالعات اسماعیلی لندن موجود است.
پیوست بعدی کتاب به تصحیح نسخه خطی سیره الحاجب اختصاص دارد. در این بخش متن سیره الحاجب با استفاده از نسخه خطی موجود در مؤسسه مطالعات اسماعیلی لندن و از طریق بررسی تطبیقی آن با چاپ ایوانف در سال ۱۹۳۶ م. و چاپ حسام خضور در سال ۲۰۰۷ م. بازنویسی شده است.
به گفته بابایی، تطبیق محتوای نسخه خطی با منقولات باقیمانده از آن در آثار عمادالدین ادریس داعی مطلق طیبی در قرن نهم هجری، رویکرد قیاسی در تصحیح نسخه خطی با مراجعه به طیف وسیعی از منابع تاریخی و استنتاجات عقلی، تاریخی و زبان‌شناختی در بازنویسی متن رساله و تطبیق متن نسخه خطی با چاپ‌های ولادیمیر ایوانف و حسام خضور و رفع ایرادات دو چاپ مذکور، از ویژگی‌های تصحیح حاضر است.
در پیوست سوم کتاب ترجمه متن تصحیح‌شده سیره الحاجب به فارسی ارائه شده است. در ادامه دو پیوست دیگر نیز به جدول شخصیت‌های تاریخی و جدول موقعیت‌های جغرافیایی اختصاص یافته است. مآخذ، و نمایه‌ها مشتمل بر اشخاص، کتاب‌ها و مجلات، اماکن، فرق و مذاهب، حکومت‌ها اقوام و قبایل، اصطلاحات، مؤسسات و دانشگاه‌ها بخش پایانی کتاب را شامل می‌شود.
علی بابایی سیاب در پیشگفتار کتاب نوشته است: «پژوهش پیش رو حاصل تحقیقات چندین ساله نگارنده پیرامون تصحیح، ترجمه و تحقیق در محتوای نسخ خطی باقیمانده از دوره فاطمیان با محتوای تاریخ‌نگارانه است. نسخ خطی نویافته و منحصربفردی که در بازسازی دورانی مبهم از تاریخ این جماعت حائز اهمیت است. پیشتر نسخه خطی «رساله اِستتار الامام» مورد تصحیح انتقادی، ترجمه و تحقیق علمی قرار گرفت که در سال ۱۴۰۲ شمسی به همت پژوهشکده تاریخ اسلام در تهران انتشار یافت. رساله فوق الذکر به عنوان تنها متن تاریخ‌نگارانه اسماعیلی باقیمانده از نخستین دهه‌های قدرت‌یابی فاطمیان، به روایت دورانی یکصد ساله از تاریخ دینی سیاسی این فرقه مابین سال‌های ۱۸۱ تا ۲۸۶ هجری پرداخته است؛ دوره‌ای از تاریخ فاطمیان که از آن با عنوان دوره ستر یاد می‌شود.
این دوره از زمان شهادت امام صادق (ع) در سال ۱۴۸ هجری تا سال ۲۸۶ هجری را در بر می‌گیرد؛ اما در رساله استتار الامام، رویدادها از سال ۱۸۱ هجری که تاریخ تقریبی مرگ محمد بن اسماعیل مشهور به محمد مستور است، روایت شده است. در این پژوهش نیز نسخه خطی رساله سیره الحاجب، یکی دیگر از متون تاریخ‌نگارانه عصر فاطمیان مورد تصحیح، ترجمه و تحقیق قرار گرفته است. متن این رساله به عنوان مکمل روایات استتار الامام، تاریخ فاطمیان را از سال ۲۸۶ هجری تا سال ۲۹۷ هجری روایت می‌کند؛ یعنی دورانی یازده ساله از زمان اعلام امامت توسط عبدالله المهدی و پایان دوره ستر تا زمان شکل‌گیری دولت فاطمیان در افریقیه.
این رساله تنها متن اسماعیلی متقدمی است که تاریخ فاطمیان را در دوره مذکور با ارائه بسیاری از جزئیات روایت می‌کند. حتی قاضی نُعمان در کتاب افتتاح الدّعوه که از نظر زمانی، نزدیک به بیست سال مقدم بر سیره الحاجب است، چنین جزئیاتی از ظهور فاطمیان ارائه نداده است. بدیهی است که روایات موجود در این رساله تاریخی در صورت اتخاذ رویکرد انتقادی و از طریق تطبیق و تلفیق با دیگر منابع کهن اسماعیلی و غیراسماعیلی می‌تواند پژوهشگران این حوزه را در بازسازی تصویری دقیق‌تر از تاریخ فاطمیان یاری رساند».
کتاب «پژوهشی متن‌شناسانه در رساله اسماعیلی سیره الحاجب به انضمام تصحیح و ترجمه نسخه خطی» تألیف علی بابایی سیاب از سوی انتشارات میراثبان، مؤسسه پژوهشی میراث مکتوب و مؤسسه مطالعاغت اسماعیلی در ۳۶۰ صفحه و با قیمت ۴۳۰ هزار تومان چاپ و منتشر شده است.
................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............
