تک درختی است در کویر | اعتماد


عزت‌شاهی، مبارز انقلابی است که توانست در جریان رویارویی با رژیم شاه از زیر ضربات مهلک ساواک و شکنجه‌های روحی دوران بازجویی و زندان جان سالم به دربرده و خود را به پیروزی انقلاب برساند. او اگرچه چند صباحی خود از برنامه‌‌ریزان و مجریان نظام نوپای انقلابی جمهوری اسلامی بود اما خیلی زود از این گذرگاه عبور کرد و فقط به نظاره وقایع سال‌های بعد و آثار و تبعات آن نشست. چرایی این دوری و درگیر شدن با موج انقلابی قبل و پس از انقلاب اسلامی را می‌توان در گفت‌وگوها و خاطرات وی یافت.

خاطرات عزت‌شاهی عزت الله مطهری

«خاطرات عزت‌شاهی» تنها حکایات تلخ و شیرین و شرح سردی و گرمی و تصویر شادی و غم زندگی نیست، بلکه تاریخ دو دهه مبارزه با رژیم شاه و سرگذشت جریان‌های سیاسی قهرآمیز و گروه‌های مبارز مسلح و قصه آدم‌هایی است که با هر مرام و عقیده و مسلکی برای رسیدن به آرمان‌های خود به قیام برخاستند. محسن کاظمی، تدوین کننده خاطرات در فرآیند شکل‌گیری کتاب تلاش کرده تا برای شخصیت و نقش‌آفرینان حوادث و رخدادهای دوران مبارزات سند و مدرک ارائه بدهد تا نکته‌ای از زوایای تاریخ پنهان نماند. وی به شرح احوال و در صورت امکان مشخصات ظاهری افراد اشاره کرده تا خواننده با داده‌ها و اطلاعات بیشتری رویدادها را داوری کند. جذابیت کتاب علاوه بر پرکشش بودن حوادث خاطراتی، اسناد کاربردی و عکس‌های درج شده در پایان کتاب است.

ویژگی آثار محسن کاظمی در نثر ساده، روان و محققانه است که می‌تواند به راحتی با خواننده ارتباط برقرار کند. پیوستگی و انسجام مطالب وی چنان است که مخاطب را تا آخر موضوع به‎دنبال خود می‌کشاند. غالب آثار این پژوهشگر تاریخ، به ‎دلیل بهره‌مندی از روش علمی «تحقیق» و استفاده از اسناد و مدارک مورد توجه دیگر پژوهشگران و نویسندگان است. کاظمی که از فعالان عرصه «خاطره‌نگاری» و «تاریخ شفاهی» است تاکنون آثار ماندگاری را در حوزه تاریخ شفاهی منتشر کرده است.

کتاب خاطرات عزت‎‌شاهی تاریخ دو دهه مبارزه با رژیم شاه و سرگذشت جریان‌های سیاسی قهرآمیز و گروه‌های مبارز مسلح و قصه آدم‌هایی است که با هر مرام، عقیده و مسلکی روزگاری برای رسیدن به آرمان‌های همبستگی بشری همچون عدالت، قسط، مساوات و جامعه‌ای خالی از تبعیض قیام کردند و برای آن خون دادند و خون ریختند. عزت‎شاهی در کتاب خاطراتش بسیاری از جریان‌ها و شخصیت‌های مطرح سیاسی تاریخ معاصر را به چالش کشیده است. آرمان‎شهر عزت‎شاهی پر از آدم‌هایی است که ترک زندگی کردند، کار و زندگی را کنار گذاشتند و به‎دنبال ستیز با ظلم و فساد شدند.

تدوین‌کننده کتاب برای انتشار خاطرات عزت‎شاهی سختی‌ها و مشکلات زیادی را متحمل شد و برای نگارش کتاب از ده‌ها کتاب، روزنامه گفت‌وگوهای شفاهی و منابع انگلیسی استفاده کرده است. وی همچنین ده‌ها سند و تصویر را در کتابش ارائه نموده که بسیاری از آنها برای اولین بار انتشار یافته و همین امر بر ویژگی‌های کتاب افزوده است. تدوین‌کننده کتاب معتقد است: «شخص عزت‎شاهی همانند تک‌درختی است در کویر، آن قدر سختی و کم‌آبی کشیده که قوی شده است.»

نویسنده برای نگارش کتاب نیاز به پرونده‌های ساواک و بسیاری از اسناد و مدارک داشته است که دسترسی به آنها گاهی غیرممکن بود. بسیاری از شخصیت‌های مورد نیاز نویسنده یا زنده نبودند و یا در خارج از کشور به سر می‌بردند. کتاب در واقع صدای اعتراض عزت‎شاهی است. تدوین‌کننده کتاب همچنین تلاش کرده است ضمن ایجاد انسجام و پیوستگی در خاطرات لهجه، لحن و محتوای کلام راوی آسیبی نبیند. حتی کوشیده است با به کارگیری کلمات مناسب کوتاهی و بلندی و احساس غم و شادی و حزن و سرور نهفته در صدا را تا حد ممکن به گوش خواننده برساند. محسن کاظمی تدوین‌کننده کتاب همچنین در شرح و تفسیر بعضی رویدادها و جریان‌های سیاسی معاصر و پرداخت شخصیت‌ها به گفتار و قول عزت شاهی بسنده نکرده است.

تدوین‌کننده کتاب همچنین تلاش کرده است هرجا لازم باشد چهره‌ها و بازیگران خاطرات عزت را گویا و زندگینامه آنها را در دامنه زمانی عمر سیاسی و اجتماعی‌شان بررسی کند. اگر چه او چند صباحی خود از برنامه‌ریزان و مجریان نظام جمهوری اسلامی بود، اما خیلی زود از این گذرگاه عبور کرد و فقط به نظاره وقایع سال‌های بعد و آثار و تبعات آن نشست. این کتاب در سیزده فصل تنظیم شده است. کتاب خاطرات عزت‎شاهی مملو از خاطرات خواندنی است و با قلم توانا و شیوای تدوین‌کننده کتاب و کسب تجربیات جدیدیش خواندنی‌تر شده است.

کتاب «خاطرات عزت‎شاهی» تاکنون دو جایزه کتاب سال و رتبه دوم جایزه آثار پژوهشی با موضوع امام خمینی و انقلاب اسلامی را به خود اختصاص داده است. بیست‌و چهارمین چاپ خاطرات «عزت‎شاهی» اخیرا از سوی سوره مهر منتشر شده و در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفته است.

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

مردم ایران را به سه دسته‌ی شیخی، متشرعه و کریم‌خانی تقسیم می‌کند و پس از آن تا انتهای کتاب مردم ایران را به دو دسته‌ی «ترک» و «فارس» تقسیم می‌کند؛ تقسیم مردمان ایرانی در میانه‌های کتاب حتی به مورد «شمالی‌ها» و «جنوبی‌ها» می‌رسد... اصرار بیش‌از اندازه‌ی نویسنده به مطالبات قومیت‌ها همچون آموزش به زبان مادری گاهی اوقات خسته‌کننده و ملال‌آور می‌شود و به نظر چنین می‌آید که خواسته‌ی شخصی خود اوست ...
بی‌فایده است!/ باد قرن‌هاست/ در کوچه‌ها/ خیابان‌ها/ می‌چرخد/ زوزه می‌کشد/ و رمه‌های شادی را می‌درد./ می‌چرخم بر این خاک/ و هرچه خون ماسیده بر تاریخ را/ با اشک‌هایم می‌شویم/ پاک نمی‌شود... مانی، وزن و قافیه تنها اصولی بودند که شعر به وسیلهء آنها تعریف می‌شد؛ اما امروزه، توجه به فرم ذهنی، قدرت تخیل، توجه به موسیقی درونی کلمات و عمق نگاه شاعر به جهان و پدیده‌های آن، ورای نظام موسیقایی، لازمه‌های شعری فاخرند ...
صدای من یک خیشِ کج بود، معوج، که به درون خاک فرومی‌رفت فقط تا آن را عقیم، ویران، و نابود کند... هرگاه پدرم با مشکلی در زمین روبه‌رو می‌شد، روی زمین دراز می‌کشید و گوشش را به آنچه در عمق خاک بود می‌سپرد... مثل پزشکی که به ضربان قلب گوش می‌دهد... دو خواهر در دل سرزمین‌های دورافتاده باهیا، آنها دنیایی از قحطی و استثمار، قدرت و خشونت‌های وحشتناک را تجربه می‌کنند ...
احمد کسروی به‌عنوان روشنفکری مدافع مشروطه و منتقد سرسخت باورهای سنتی ازجمله مخالفان رمان و نشر و ترجمه آن در ایران بود. او رمان را باعث انحطاط اخلاقی و اعتیاد جامعه به سرگرمی و مایه سوق به آزادی‌های مذموم می‌پنداشت... فاطمه سیاح در همان زمان در یادداشتی با عنوان «کیفیت رمان» به نقد او پرداخت: ... آثار کسانی چون چارلز دیکنز، ویکتور هوگو و آناتول فرانس از ارزش‌های والای اخلاقی دفاع می‌کنند و در بروز اصلاحات اجتماعی نیز موثر بوده‌اند ...
داستان در زاگرب آغاز می‌شود؛ جایی که وکیل قهرمان داستان، در یک مهمانی شام که در خانه یک سرمایه‌دار برجسته و بانفوذ، یعنی «مدیرکل»، برگزار شده است... مدیرکل از کشتن چهار مرد که به زمینش تجاوز کرده بودند، صحبت می‌کند... دیگر مهمانان سکوت می‌کنند، اما وکیل که دیگر قادر به تحمل بی‌اخلاقی و جنایت نیست، این اقدام را «جنایت» و «جنون اخلاقی» می‌نامد؛ مدیرکل که از این انتقاد خشمگین شده، تهدید می‌کند که وکیل باید مانند همان چهار مرد «مثل یک سگ» کشته شود ...