نمود و تجسم روح | اعتماد


کتاب «شبح میکونوس» نوشته محسن کاظمی یکی از فعالان عرصه خاطره‌نگاری و تاریخ شفاهی، کتاب چابک و سبک شده «نقاشی قهوه‌خانه» همین نویسنده است، آن هم در لباس رمان. کتاب نقاشی قهوه‌خانه ‏کتابی پژوهشی با متون سنگین حقوقی و سیاسی است که خواندن آن گرچه لذت‌بخش است اما ‏پیچیدگی‌هایی دارد. نقاشی کتابی است، تاریخی و مرجع که بخشی از پرسش‌های جویندگان حقیقت را پاسخ ‏می‌دهد. نقاشی کتابی است برای تاریخ اما کتاب شبح میکونوس کتابی است برای ادبیات. ‏در شبح میکونوس از مقدمه، موخره و ادبیات تحقیق خبری نیست؛ متن‌های ثقیل حقوقی، اسناد و ‏مدارک و تصاویر، نمایه‌ها، واژه‌نامه تخصصی آلمانی به فارسی، فهرست منابع، پاورقی‌ها، پی‌نوشت‌ها و ‏پیوست‌ها حذف شده‌اند. 

تاملی بر شبح میکونوس محسن کاظمی | محمود فاضلی

شبح میکونوس کتابی 512 صفحه‌ای است که بر مبنای نقاشی قهوه‌خانه و زندگی کاظم دارابی استوار شده است. اما ‏چرا کتاب، شبح میکونوس نام گرفته است؟ شبح در مفهوم متعارف به معنای نمود و تجسم روح است اما معنای دیگری دارد. ‏لغت‌نامه دهخدا به معنای شکافتن چیزی اشاره دارد. در اینجا هر دو معنا مدنظر است. ‏پس از حمله تروریستی 17 سپتامبر 1992(26شهریور 1371) به رستوران میکونوس در برلین، دارابی که ‏پایش به این پرونده گشوده شد در 8 اکتبر 1992 (16مهر 1371) دستگیر شد. از این پس زندگی او ‏را تحولات عجیبی در بر گرفت. میکونوس چون یک بختک افتاد روی تمام زندگی‌اش و همه رویاهای او ‏را به یک کابوس تبدیل کرد. میکونوس مانند یک شبح سایه به سایه در همه زندگی همراه اوست و ‏دست از گریبانش برنمی‌دارد. شبح به معنای شکافتن، در کتاب «شبح میکونوس» در واقع «شکافتی از یک ماجرای واقعی» است. به ‏عبارتی هسته سخت میکونوس شکافته شده و از آن بخش سخت و سنگین تفکیک شده و بخش ‏سبک‌اش در قالب رمان عرضه شده است. ‏کتاب نقاشی اعم از شبح است با این تفاوت که نقاشی کوششی کاملا پژوهشی و تاریخی است و ‏شبح، خود را در حریم ادبیات قرار داده است.

محسن کاظمی، نویسنده رمان «شبح میکونوس» در توضیح این کتاب معتقد است «کتاب قبلی من به نام «نقاشی قهوه‌خانه» به ماجرای میکونوس از منظر خاطرات کاظم دارابی می‌پرداخت. از آنجا که متن این کتاب بر مبنای تحقیقات پژوهشی تنظیم شده و اسناد مختلفی را در دل خود جای داده است، ممکن بود که برای خوانندگان عام کمی سنگین باشد و مناسب نباشد. به همین دلیل از ابتدای کار به انتشارات سوره مهر، قول داده بودم که نسخه سبک‌تری را در اختیارشان بگذارم. رمان «شبح میکونوس» نسخه سبک‌تر شده و مخاطب‌ پسندتر از ماجرای میکونوس است که به تازگی منتشر شده است.

نویسنده تلاش کرده است با استفاده از تکنیک‌های رمان، آنها را در کالبد جدید عرضه کند. افرادی که می‌خواهند با سند و مدرک، داستان را بخوانند باید به «نقاشی قهوه‌خانه» و اسناد آن رجوع کنند. این کتاب اولین کار او در این ژانر محسوب می‌شود و تاکنون کار داستان و رمان انجام نداده بود. قلمش به داستان و رمان نزدیک است اما تا پیش از «شبح میکونوس» تجربه‌ای در تالیف رمان نداشته و قطعا این کتاب برای او تجربه ارزشمندی است. میکونوس ماجرای تلخ و غیرانسانی است که در تاریخ حادث شده است، این ماجرا تا به امروز مثل یک شبح در زندگی کاظم دارابی حضور دارد. ماجرای واقعی همان میکونوس است اما نویسنده، شکافتی سبک‌تر از آن را بیرون کشیده و در قالب کالبدی جدید با محوریت مستنداتی از زندگی کاظم دارابی به شکل رمان منتشر کرده است. این اثر در ژانر «رمان تاریخی» یا «رمان خاطره» قرار می‌گیرد.

نویسنده که کتاب «نقاشی قهوه‌خانه» را منبعی تاریخی برای پژوهشگران می‌داند و بر این باور است «نقاشی قهوه‌خانه هنوز هم برای پژوهشگران و متخصصان و کسانی که درباره مساله میکونوس سوالاتی دارند، رفرنس اصلی است و نوعی منبع تاریخی برای پژوهشگران به شمار می‌رود اما شبح میکونوس کالبد رمان دارد و با توجه با اینکه متون حقوقی در آن وجود ندارد شاید کتاب‌خوان‌ها راحت‌تر با شبح میکونوس ارتباط برقرار کنند چراکه کتاب چابک‌تری است. 

محسن کاظمی به عنوان نویسنده و پژوهشگر تاریخ معاصر ایران تاکنون کتاب‌هایی همچون «شب‌های بی‌مهتاب»(خاطرات سرهنگ شهاب‌الدین شهبازی)، خاطرات احمد احمد، نوشتم تا بماند (یادداشت‌های روزانه جنگ آیت‌الله جمی)، خاطرات مرضیه حدیدچی، یادداشت‌های سفر شهید صیاد شیرازی، خاطرات عزت‌ شاهی، سال‌های بی‌قرار(خاطرات جواد منصوری) و نقاشی قهوه‌خانه(ماجرای میکونوس)» منتشر کرده است.

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

هرگاه عدالت بر کشوری حکمفرما نشود و عدل و داد جایگزین جور و بیداد نگردد، مردم آن سرزمین دچار حمله و هجوم دشمنان خویش می‌گردند و آنچه نپسندند بر آنان فرو می‌ریزد... توانمندی جز با بزرگمردان صورت نبندد، و بزرگمردان جز به مال فراهم نشوند، و مال جز به آبادانی به دست نیاید، و آبادانی جز با دادگری و تدبیر نیکو پدید نگردد... اگر این پادشاه هست و ظلم او، تا یک سال دیگر هزار خرابه توانم داد... ای پدر گویی که این ملک در خاندان ما تا کی ماند؟ گفت: ای پسر تا بساط عدل گسترده باشیم ...
دغدغه‌ی اصلی پژوهش این است: آیا حکومت می‎تواند هم دینی باشد و هم مشروطه‎گرا؟... مراد از مشروطیت در این پژوهش، اصطلاحی‌ست در حوزه‌ی فلسفه‌ی حقوق عمومی و نه دقیقاً آن اصطلاح رایج در مشروطه... حقوق بشر ناموس اندیشه‌ی مشروطه‎گرایی و حد فاصلِ دیکتاتوری‎های قانونی با حکومت‎های حق‎بنیاد است... حتی مرتضی مطهری هم با وجود تمام رواداری‎ نسبی‎اش در برابر جمهوریت و دفاعش از مراتبی از حقوق اقلیت‎ها و حق ابراز رأی و نظر مخالفان و نیز مخالفتش با ولایت باطنی و اجتماعی فقها، ذیل گروهِ مشروعه‎خواهان قرار دارد ...
خودارتباطی جمعی در ایران در حال شکل‌گیری ست و این از دید حاکمیت خطر محسوب می‌شود... تلگراف، نهضت تنباکو را سرعت نداد، اساسا امکان‌پذیرش کرد... رضاشاه نه ایل و تباری داشت، نه فره ایزدی لذا به نخبگان فرهنگی سیاسی پناه برد؛ رادیو ذیل این پروژه راه افتاد... اولین کارکرد همه رسانه‌های جدید برای پادشاه آن بود که خودش را مهم جلوه دهد... شما حاضرید خطراتی را بپذیرید و مبالغی را پرداخت کنید ولی به اخباری دسترسی داشته باشید که مثلا در 20:30 پخش نمی‌شود ...
از طریق زیبایی چهره‌ی او، با گناه آشنا می‌شود: گناهی که با زیبایی ظاهر عجین است... در معبد شاهد صحنه‌های عجیب نفسانی است و گاهی نیز در آن شرکت می‌جوید؛ بازدیدکنندگان در آنجا مخفی می‌شوند و به نگاه او واقف‌اند... درباره‌ی لزوم ریاکاربودن و زندگی را بازی ساده‌ی بی‌رحمانه‌ای شمردن سخنرانی‌های بی‌شرمانه‌ای ایراد می‌کند... ادعا کرد که این عمل جنایتکارانه را به سبب «تنفر از زیبایی» انجام داده است... ...
حسرت گذشته را خوردن پیامد سستی و ضعف مدیرانی است که نه انتقادپذیر هستند و نه اصلاح‌پذیر... متاسفانه کانون هم مثل بسیاری از سرمایه‌های این مملکت، مثل رودخانه‌ها و دریاچه‌ها و جنگل‌هایش رو به نابودی است... کتاب و کتابخوانی جایی در برنامه مدارس ندارد... چغازنبیل و پاسارگاد را باد و باران و آفتاب می‌فرساید، اما داستان‌های کهن تا همیشه هستند؛ وارد خون می‌شوند و شخصیت بچه‌های ما را می‌سازند ...