محمود فاضلی
كتاب «رستنی‌ها و پدیده‌های نباتی در تاریخ طبری» نوشته دکتر محمد حسن ابریشمی که از سوی انتشارات مرکز نشر دانشگاهی منتشر شده بود به چاپ دوم رسید. این کتاب مورد توجه برخی بزرگان و پژوهشگران و علاقه مندان به تاریخ و فرهنگ فلاحت ایران و اسلام قرار گرفت و کتاب شایسته تقدیر سال معرفی شد.
کتاب پژوهشی ژرف در باب این رستنی‌ها در «تاریخ طبری» است كه با همان ترتیب حوادث تاریخی و شرح وقایع مربوط تدوین شده است. در این كتاب 777 صفحه ای علاوه بر «تاریخ طبری»، به فراوانی از كتاب «تاریخنامه طبری» (منسوب به ابوعلی بلعمی)، ترجمه تفسیر طبری (متعلق به قرن چهارم) و دیگر منابع تاریخی و متون كهن بهره گرفته شده است.
طبری مفسر و مورخ نامدار، در تاریخ مشهورش، حوادث عمده جهان را از آغاز آفرینش تا سال 302ق در 15 جلد آورده و ضمن شرح وقایع، از درختان و گیاهان بسیاری نام برده و گاه به معرفی یا ذكر اوصافی از آن ها پرداخته است. اطلاعات ارزنده طبری که بیانگر دقت و کنجکاوی طبری است از نظر اقلیمی و جغرافیایی و تاریخی و فرهنگی، مخصوصا مباحثی از تاریخ کشاورزی همچون منشا و پیشینه برخی از رستنی ها و کشتنی ها و جابجایی آنها دارای اهمیت بسیار است.
نویسنده کتاب در نوشته ها و مقالات پژوهشی خود ار مطالب تاریخی طبری و نیز تفسیر طبری و تاریخ بلعمی و تاریخنامه طبری بهره ها گرفته است و در تالیف این کتاب با مطالعه تاریخ طبری به نقل و گاه نقد و تحلیل برخی از وقایع پرداخته است که در خلال آنها از رستنی ها یا پدیده های نباتی مورد بحث سخن به میان آمده است.
در آغاز این كتاب، به جای مقدمه اظهارنظرهای برخی استادان آمده است. پروفسور «ویلم فلور» نویسنده، جامعه شناس، کارشناس انرژی و پژوهنده، ایران‌شناس هلندی، که بیش از ۲۶۰ مقاله و کتاب در زمینه تاریخ اجتماعی-اقتصادی ایران و خلیج فارس نوشته است در یادداشتی در خصوص این کتاب نوشته است: «با توجه به اهمیت گیاهان در فرهنگ و تاریخ ایران، آثار علمی دکتر محمد حسن ابریشمی در این زمینه بی نظیر است. کار بزرگ او در مورد نقش زعفران در شعر و نثر فارسی در طول قرن ها، اثری معیار در این زمینه است و دهه ها خواهد بود. کتاب اخیر ایشان با عنوان «رستنی ها و پدیده های نباتی در تاریخ» طبری اثر بی نظیر دیگری است که دانش بسیار ایشان را نه تنها در مورد گیاهان بلکه در مورد تاریخی و زبان شناسی را نشان می دهد. این کتاب نه تنها یک دایره المعارف گیاهانی است که در آثار طبری ذکر شده اند، بلکه یک معدن اطلاعات است که به نسل های حاضر و آینده محققان هم یک الگوی علمی ارائه می دهد و هم گنجینه ای از بینش اندیشمندان و اطلاعات دانشنامه ای برای آنان فراهم می کند. برای دکتر ابریشمی آرزوی عمر طولانی دارم تا بتواند اثر دیگری به وجود آورد. این کتاب را بخوانید، لذت ببرید و از آن برای یادگیری بهره مند شوید.»
سیدعبدالله انوار از پیشکسوتان معاصر نسخه شناسی در ایران، نسخه پژوه، فهرست نویس، ریاضی دان و صاحب آثار متعدد، در باره این کتاب نوشته است: «بحث مستوفای نویسنده در باره حیات طبری و سفرها و سختی‌ها و فرصت های علمی طبری خواننده را به زندگی این دانشمند ایرانی آشنا می کند. ای کاش این نوع تاریخ پژوهی در ایران رسم شود، چه تبیین حقایق تاریخی نقش بزرگی در پیشرفت جامعه شناسی و مردم شناسی و حتی علم سیاست دارد. باید آن را خواند و به تالیف ایشان احسنت گفت، به‌خصوص کار سترگ نمایه های این مجموعه است که خود به وجهی دایره المعارف گونه ای است و چنین نمایه نویسی در کتاب های پارسی بی‌سابقه و بی‌نظیر است.»
خانم «میرحیدر»، دکتری جغرافیایی سیاسی از دیگر ستایشگران این اثر می‌نویسد: «استاد ابریشمی در این كتاب موفق شده با مطالعه تاریخ طبری، به نقل و گاه نقد و تحلیل وقایع تاریخی در دو برهه زمانی «از آغاز تا اسلام» و «بعد از اسلام تا پایان سال 302 هجری» بپردازد و در خلال آن رستنی ها و پدیده‌های نباتی مندرج در این كتاب را بیرون كشیده، با تحقیق و بررسی شرحی درباره هر یك از آنها بنویسد. با این كار در واقع هم تاریخ طبری را روایت می كند و هم به گیاهان و جغرافیای رستنی ها در این دوران توجه كرده است. از مزایای این كتاب تهیه نمایه‌هاست كه كار را برای پژوهشگران در رشته‌های مختلف تاریخ، كشاورزی، گیاه شناسی و جغرافیا آسان كرده است. این كتاب را می توان یك دایره المعارف گیاهی تاریخی به حساب آورد.»
محمدتقی راشد محصل، دکتری فرهنگ و زبان‌های باستانی و عضو سابق هئیت علمی فرهنگستان زبان ایران طی سال های 1351-1360 خطاب به نویسنده کتاب آورده است: «شما راه درست تحقیق را پیموده اید و قدرت استدلال و نگرش جامعی دارید که لازمه کار پژوهش است. در تحلیل مسائل زبانی و استنتاج مطالب واقع بین هستید، در اظهار نظرها تواضع علمی را رعایت می کنید و این شرط نخست هر پژوهش است. به تحولات تاریخی واژه‌ها در ساختار معنا توجه می کنید و تصرف نسخه نویسان و بدخواهان رونویس گران را به کمک دریافت خردمندانه و البته با توجه به متن‌های کهن و گویش‌های محلی و جنوبی تبیین و تفسیر می نمایید. کار سترگی که در پیش گرفته اید با صبر و حوصله و عشق ادامه دهید.»
................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............
