ضیافت تاریخ در گودِ مبارزه | آوانگارد


حوادث تاریخی در سال‌­های منتهی به دهه‌­های پنجاه و شصت از چنان ضرباهنگ تندی برخوردار است که می­‌توان از دل هر یک از اتفاقات ریز و درشت آن هزاران قصه و افسانه بیرون کشید؛ اما آن‌­چه بیش از همه جای خالی‌­اش در تمام این سال­‌ها میان رمان‌­های ایرانی احساس شده است، یک رمان پرهیجان و جدی بوده که این اتفاقات را در قالب قصه­ و با روایتی از شخصیت­‌های داستانی پوشش دهد.



رمان «گود» نوشته‌­ی مهدی افشارنیک دستیابی به این مهم را در گود تاریخ به نبرد آمده است. ماجرا در روز یازدهم خرداد سال 1342 در تهران آغاز می‌­شود؛ در بازار قدیمی تهران. روایت افشارنیک با زاویه دید سوم شخص محدود و البته لحنی کوچه ­­بازاری مخاطب را از سقف گنبدی بازار وارد هزارتوی پیچیده­‌ای می‌­کند که با هر فصل، و البته گاه با روایت­‌های اول شخصِ یکی از شخصیت­‌های محوری رمان، معمای آن بازتر می‌­شود.

رمان «گود» در سه زمان مختلف در جریان است. هر یک از این سه بازه‌ی زمانی بخش مهمی از داستان و البته تاریخ ایران را تشکیل می­‌دهند که رفته رفته به ­یکدیگر ربط پیدا می‌­کنند. خط کلی داستان، نه مستقیم و کلاسیک، بلکه با هر فصل و درخور با ماجراهای قصه در زمان در رفت و برگشت است. به گونه‌­ای که این رفت و برگشت­‌‌ها به درستی تفکیک شده و آسیبی به فهم مخاطب از روایت نمی‌­زند.
این رمان در سال 1393 به همت نشر چشمه و با هم­‌کاری نشر چرخ منتشر شده است.

«پژو504 با سرخوردگی سمت میدون شاه رفت. از اون­جا رفت توپخونه و از اکباتان رفت سمت بهارستان. میدون رو دور زد.دوباره دور زد. باز هم دور زد. و این بار چرخید سمت سرچشمه که محسن و وحید رو دیدن... وحید اومد با دست راستش کلتش رو بکشه که بختیاری زودتر جست زد و دست وحید رو از آرنج گرفت. دست رو پیچوند و به سمت بالا برد و پشتش چسبوند و با دست راست خودش کلت رو از پشتش بیرون کشید و گذاشت توی جیب شلوار خودش و پاش رو گذاشت روی مچ پای وحید و هلش داد و خوابوند زمین. محسن هاج و­ واج مونده بود راننده­ی پژو خودش و رسوند و محسن رو گرفتن و خوابوندن کف خیابون و هردو رو دست بند زدن.کشون کشون بردن­شون صندلی عقب پژو.راننده کلتش را بالا گرفته بود و داد می­زد که مردم متفرق بشن...
پژو سمت سرچشمه از جا جهید و ازاون­جا تا پشت میدون توپخونه و کمیته راهی نبود و ده دقیقه بعد از دستگیری، وحید افراخته و سیدمحسن سیدخاموشی تحویل افسرنگهبان کمیته­ی ضدخرابکاری شدن. موقع ثبت ورودی افسرنگهبان نوشت: پنجم مرداد.»

بخش اول رمان مربوط به سال­‌های دهه‌­ی چهل تا اواخر دهه‌­ی پنجاه خورشیدی‌ست که در محله­‌های قدیمی و بازار تهران جریان دارد. ماجرای خانواده­‌ی دوبازاریِ مذهبی که هر یک زمانی طلایه­‌دار محل بوده‌اند و حالا میان‌شان شکرآب شده است. ماجرای دختران و پسرانی که زیر سایه­‌ی سنگین پدرهای سنتی­‌شان در تلاشند تا به شکل دیگری زندگی کنند. دخترانی که دور از چشم پدر به مبارزات مخفیانه­‌ی سازمان مجاهدین می­‌پیوندند و مخاطب در همراهی با آن‌ها، با گوشه­‌ای تاریخچه و هم­چنین نوع مبارزات این سازمان آشنا می­‌شود.

البته گاه سروکله‌ی شخصیت­‌های حقیقی به مانند تقی شهرام و مجید شریف واقفی نیز در رمان پیدا می­‌شود. به طور مثال حتی صحنه­‌ی گروگان‌گیریِ پسر اشرف پهلوی نیز در خیال نویسنده برای مخاطب روایت می­‌شود. لحظاتی که افشارنیک، در اوج هنر و ظرافت، آن را با تکنیک در کنار هم گذاشتن تاریخ و قصه برای مخاطب تصویر می­‌کند.

ماجراهای این بخش البته تنها مربوط به این دختران و پسران نیست و نویسنده در هر فصل با دنبال کردن ماجرایی از زنانِ شهرنویی و تیمسارهایی که برای عیش و عشرت به سراغ‌شان می‌آیند، گاه از نوع زندگی مردم تا پشت پرده­‌های دربار را می­‌کاود و به بسیاری از ناگفته‌­ها سرک می‌­کشد. پرویز ثابتی (مدیر اداره سوم ساواک) و بسیاری از تیمسارهای درباری سروکله­‌شان پیدا می‌­شود و هر یک در کنار شخصیت‌های داستانی گوشه‌­ای از ماجرا را پیش می‌­برند.

بخش دوم زمانیِ این رمان مربوط به سال‌­های جنگ است، پسران مدافع خرمشهر و همراهی مخاطب با سردار محمدجهان آرا، در آن روزهای مقاومت جانانه­‌اش در خرمشهر. روایتی که تکمیل کننده­‌ی جورچینِ شکل گرفته در ماجراست.

بخش سوم به سال­‌های نزدیک و انتخابات ریاست جمهوری سال 1384 در تهران می‌­پردازد. سال‌­هایی که حامد پسر دو تن از کاراکترهای قصه، که گذشته‌­ای پرآشوب را پشت سرگذشته‌­اند، حالا میان یک انتخاب مردد مانده است. رمان به خوبی و با ظرافت در هر بخش زمانی از عهده تصویرسازی هر دوره برآمده به طوری که گاه همراه با سلیم در روز پانزدهم خرداد چهل و دو، تهرانِ به خاک و خون کشیده شده را زندگی می‌­کنیم و گاه زیر هرم گرمای داغ جنوب، در کنار محمد جهان آرا با دستان خالی برای دفاع از شهر می‌­جنگیم. یا در همین سال‌­های نزدیک در خیابان­‌های پر هیچان تهران که کاملا در جو انتخاباتی به سر می‌­برد شب‌­ها را به میتینگ­‌های انتخاباتی می‌­رویم و برای روز انتخابات لحظه شماری می‌­کنیم.

«گود» روایت مبارزه در تاریخ است. از کف خیابان­‌های تهران تا خرمشهر جنگ زده. روایت چریک فدایی و مجاهد و بازاری تا جوانانِ آرمان­خواه و اصلاح­‌خواه امروزی که هر یک درخور زمانه­‌ای که در آن می­زیسته­‌اند برای دستیابی به یک مهم مبارزه کرده­‌اند؛ اما سقف قدیمی بازار تهران که شاید استعاره­‌ای­ از هسته­‌ی اصلی تمامی این ماجراهاست تا کجا می‌­تواند این اتفاقات را روی گودِ قدیمی­‌اش تاب بیاورد؟

باید به ضیافت تاریخ در «گود» رفت شاید پاسخ آن­جا باشد.