ضیافت تاریخ در گودِ مبارزه | آوانگارد


حوادث تاریخی در سال‌­های منتهی به دهه‌­های پنجاه و شصت از چنان ضرباهنگ تندی برخوردار است که می­‌توان از دل هر یک از اتفاقات ریز و درشت آن هزاران قصه و افسانه بیرون کشید؛ اما آن‌­چه بیش از همه جای خالی‌­اش در تمام این سال­‌ها میان رمان‌­های ایرانی احساس شده است، یک رمان پرهیجان و جدی بوده که این اتفاقات را در قالب قصه­ و با روایتی از شخصیت­‌های داستانی پوشش دهد.

خلاصه رمان گود» نوشته‌­ی مهدی افشارنیک

رمان «گود» نوشته‌­ی مهدی افشارنیک دستیابی به این مهم را در گود تاریخ به نبرد آمده است. ماجرا در روز یازدهم خرداد سال 1342 در تهران آغاز می‌­شود؛ در بازار قدیمی تهران. روایت افشارنیک با زاویه دید سوم شخص محدود و البته لحنی کوچه ­­بازاری مخاطب را از سقف گنبدی بازار وارد هزارتوی پیچیده­‌ای می‌­کند که با هر فصل، و البته گاه با روایت­‌های اول شخصِ یکی از شخصیت­‌های محوری رمان، معمای آن بازتر می‌­شود.

رمان «گود» در سه زمان مختلف در جریان است. هر یک از این سه بازه‌ی زمانی بخش مهمی از داستان و البته تاریخ ایران را تشکیل می­‌دهند که رفته رفته به ­یکدیگر ربط پیدا می‌­کنند. خط کلی داستان، نه مستقیم و کلاسیک، بلکه با هر فصل و درخور با ماجراهای قصه در زمان در رفت و برگشت است. به گونه‌­ای که این رفت و برگشت­‌‌ها به درستی تفکیک شده و آسیبی به فهم مخاطب از روایت نمی‌­زند.
این رمان در سال 1393 به همت نشر چشمه و با هم­‌کاری نشر چرخ منتشر شده است.

«پژو504 با سرخوردگی سمت میدون شاه رفت. از اون­جا رفت توپخونه و از اکباتان رفت سمت بهارستان. میدون رو دور زد.دوباره دور زد. باز هم دور زد. و این بار چرخید سمت سرچشمه که محسن و وحید رو دیدن... وحید اومد با دست راستش کلتش رو بکشه که بختیاری زودتر جست زد و دست وحید رو از آرنج گرفت. دست رو پیچوند و به سمت بالا برد و پشتش چسبوند و با دست راست خودش کلت رو از پشتش بیرون کشید و گذاشت توی جیب شلوار خودش و پاش رو گذاشت روی مچ پای وحید و هلش داد و خوابوند زمین. محسن هاج و­ واج مونده بود راننده­ی پژو خودش و رسوند و محسن رو گرفتن و خوابوندن کف خیابون و هردو رو دست بند زدن.کشون کشون بردن­شون صندلی عقب پژو.راننده کلتش را بالا گرفته بود و داد می­زد که مردم متفرق بشن...
پژو سمت سرچشمه از جا جهید و ازاون­جا تا پشت میدون توپخونه و کمیته راهی نبود و ده دقیقه بعد از دستگیری، وحید افراخته و سیدمحسن سیدخاموشی تحویل افسرنگهبان کمیته­ی ضدخرابکاری شدن. موقع ثبت ورودی افسرنگهبان نوشت: پنجم مرداد.»

بخش اول رمان مربوط به سال­‌های دهه‌­ی چهل تا اواخر دهه‌­ی پنجاه خورشیدی‌ست که در محله­‌های قدیمی و بازار تهران جریان دارد. ماجرای خانواده­‌ی دوبازاریِ مذهبی که هر یک زمانی طلایه­‌دار محل بوده‌اند و حالا میان‌شان شکرآب شده است. ماجرای دختران و پسرانی که زیر سایه­‌ی سنگین پدرهای سنتی­‌شان در تلاشند تا به شکل دیگری زندگی کنند. دخترانی که دور از چشم پدر به مبارزات مخفیانه­‌ی سازمان مجاهدین می­‌پیوندند و مخاطب در همراهی با آن‌ها، با گوشه­‌ای تاریخچه و هم­چنین نوع مبارزات این سازمان آشنا می­‌شود.

البته گاه سروکله‌ی شخصیت­‌های حقیقی به مانند تقی شهرام و مجید شریف واقفی نیز در رمان پیدا می­‌شود. به طور مثال حتی صحنه­‌ی گروگان‌گیریِ پسر اشرف پهلوی نیز در خیال نویسنده برای مخاطب روایت می­‌شود. لحظاتی که افشارنیک، در اوج هنر و ظرافت، آن را با تکنیک در کنار هم گذاشتن تاریخ و قصه برای مخاطب تصویر می­‌کند.

ماجراهای این بخش البته تنها مربوط به این دختران و پسران نیست و نویسنده در هر فصل با دنبال کردن ماجرایی از زنانِ شهرنویی و تیمسارهایی که برای عیش و عشرت به سراغ‌شان می‌آیند، گاه از نوع زندگی مردم تا پشت پرده­‌های دربار را می­‌کاود و به بسیاری از ناگفته‌­ها سرک می‌­کشد. پرویز ثابتی (مدیر اداره سوم ساواک) و بسیاری از تیمسارهای درباری سروکله­‌شان پیدا می‌­شود و هر یک در کنار شخصیت‌های داستانی گوشه‌­ای از ماجرا را پیش می‌­برند.

بخش دوم زمانیِ این رمان مربوط به سال‌­های جنگ است، پسران مدافع خرمشهر و همراهی مخاطب با سردار محمدجهان آرا، در آن روزهای مقاومت جانانه­‌اش در خرمشهر. روایتی که تکمیل کننده­‌ی جورچینِ شکل گرفته در ماجراست.

بخش سوم به سال­‌های نزدیک و انتخابات ریاست جمهوری سال 1384 در تهران می‌­پردازد. سال‌­هایی که حامد پسر دو تن از کاراکترهای قصه، که گذشته‌­ای پرآشوب را پشت سرگذشته‌­اند، حالا میان یک انتخاب مردد مانده است. رمان به خوبی و با ظرافت در هر بخش زمانی از عهده تصویرسازی هر دوره برآمده به طوری که گاه همراه با سلیم در روز پانزدهم خرداد چهل و دو، تهرانِ به خاک و خون کشیده شده را زندگی می‌­کنیم و گاه زیر هرم گرمای داغ جنوب، در کنار محمد جهان آرا با دستان خالی برای دفاع از شهر می‌­جنگیم. یا در همین سال‌­های نزدیک در خیابان­‌های پر هیچان تهران که کاملا در جو انتخاباتی به سر می‌­برد شب‌­ها را به میتینگ­‌های انتخاباتی می‌­رویم و برای روز انتخابات لحظه شماری می‌­کنیم.

«گود» روایت مبارزه در تاریخ است. از کف خیابان­‌های تهران تا خرمشهر جنگ زده. روایت چریک فدایی و مجاهد و بازاری تا جوانانِ آرمان­خواه و اصلاح­‌خواه امروزی که هر یک درخور زمانه­‌ای که در آن می­زیسته­‌اند برای دستیابی به یک مهم مبارزه کرده­‌اند؛ اما سقف قدیمی بازار تهران که شاید استعاره­‌ای­ از هسته­‌ی اصلی تمامی این ماجراهاست تا کجا می‌­تواند این اتفاقات را روی گودِ قدیمی­‌اش تاب بیاورد؟

باید به ضیافت تاریخ در «گود» رفت شاید پاسخ آن­جا باشد.

............... تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

بابا که رفت هوای سیگارکشیدن توی بالکن داشتم. یواشکی خودم را رساندم و روشن کردم. یکی‌دو تا کام گرفته بودم که صدای مامانجی را شنیدم: «صدف؟» تکان خوردم. جلو در بالکن ایستاده بود. تا آمدم سیگار را بیندازم، گفت: «خاموش نکنْ‌نه، داری؟ یکی به من بده... نویسنده شاید خواسته است داستانی «پسامدرن» بنویسد، اما به یک پریشانی نسبی رسیده است... شهر رشت این وقت روز، شیک و ناهارخورده، کاری جز خواب نداشت ...
فرض کنید یک انسان 500، 600سال پیش به خاطر پتکی که به سرش خورده و بیهوش شده؛ این ایران خانم ماست... منبرها نابود می‌شوند و صدای اذان دیگر شنیده نمی‌شود. این درواقع دید او از مدرنیته است و بخشی از جامعه این دید را دارد... می‌گویند جامعه مدنی در ایران وجود ندارد. پس چطور کورش در سه هزار سال قبل می‌گوید کشورها باید آزادی خودشان را داشته باشند، خودمختار باشند و دین و اعتقادات‌شان سر جایش باشد ...
«خرد»، نگهبانی از تجربه‌هاست. ما به ویران‌سازی تجربه‌ها پرداختیم. هم نهاد مطبوعات را با توقیف و تعطیل آسیب زدیم و هم روزنامه‌نگاران باتجربه و مستعد را از عرصه کار در وطن و یا از وطن راندیم... کشور و ملتی که نتواند علم و فن و هنر تولید کند، ناگزیر در حیاط‌خلوت منتظر می‌ماند تا از کالای مادی و معنوی دیگران استفاده کند... یک روزی چنگیز ایتماتوف در قرقیزستان به من توصیه کرد که «اسب پشت درشکه سیاست نباش. عمرت را در سیاست تلف نکن!‌» ...
هدف اولیه آموزش عمومی هرگز آموزش «مهارت‌ها» نبود... سیستم آموزشی دولت‌های مرکزی تمام تلاش خود را به کار گرفتند تا توده‌ها را در مدارس ابتدایی زیر کنترل خود قرار دهند، زیرا نگران این بودند که توده‌های «سرکش»، «وحشی» و «از لحاظ اخلاقی معیوب» خطری جدی برای نظم اجتماعی و به‌علاوه برای نخبگان حاکم به شمار روند... اما هدف آنها همان است که همیشه بوده است: اطمینان از اینکه شهروندان از حاکمان خود اطاعت می‌کنند ...
کتاب جدید کانمن به مقایسه موارد زیادی در تجارت، پزشکی و دادرسی جنایی می‌پردازد که در آنها قضاوت‌ها بدون هیچ دلیل خاصی بسیار متفاوت از هم بوده است... عواملی نظیر احساسات شخص، خستگی، محیط فیزیکی و حتی فعالیت‌های قبل از فرآیند تصمیم‌گیری حتی اگر کاملاً بی‌ربط باشند، می‌توانند در صحت تصمیمات بسیار تاثیر‌گذار باشند... یکی از راه‌حل‌های اصلی مقابله با نویز جایگزین کردن قضاوت‌های انسانی با قوانین یا همان الگوریتم‌هاست ...