در اقلیم‌های کم باران روش‌های نوین کشت و صنعت می‌توانند فرصتی برای ایجاد سامانه‌های جدید کشاورزی باشند و راهی به زندگی و معیشت سازگار با خشکسالی. کتاب «هیدروپونیک، راهنمای کامل و عملی کشت بدون خاک» [Hydroponics : a practical guide for the soilless grower] با ارائه آموزشهای لازم در این عرصه کوشیده است این دانش مدرن را حتی برای دانش‌آموزان دبیرستانی در دسترس و عملیاتی کند و دانشوران و کشاورزان علاقمند را در کنار هم به کار و فعالیت پویا برای ترویج هیدروپونیک یا آب‌کشت دعوت کند.



هیدروپونیک یک شکل از کشت بدون خاک است که در آن ریشه‌های گیاه در یک محلول مواد غذایی دائما در حال هوادهی یا جریان پیوسته‌ای از محلول غذایی یا مه‌پاش شده معلق باشد. به این ترتیب گیاه، به جای آنکه مانند روش همیشگی، در خاک، رشد و نمو پیدا کند، در سیالی از محلولهای غذایی قرار می‌گیرد تا بستر هماهنگی جهت رشد گیاه به صورت هیدروپونیک یا آب‌کشت فراهم شود.

این روش توانسته است با صرفه‌جویی قابل ملاحظه آب در جریان تولید محصولات و همچنین با ایجاد فرصت‌های فراوان اشتغال یک سرمشق پیشرو برای کشاورزی مدرن باشد. امروزه به این شیوه گوجه‌فرنگی، خیار، انواع فلفل‌ها، کاهو و حتی گل‌های بسیاری تولید می‌شوند و باید گفت اکنون هیدروپونیک به عنوان یک علم تعریف شده است.

نویسنده کتاب «هیدروپونیک، راهنمای کامل و عملی کشت بدون خاک» دکتر جی. بنتون جونز [j. benton jones jr] دانشمند آمریکایی بیشتر عمر حرفه‌ای خود را در پروژه‌های تحقیقاتی و تجاری هیدروپونیک صرف کرده است و بارها از گلخانه‌های متعدد کشورهای مختلف از جمله آمریکا، کانادا، اروپا و خاورمیانه و کشور عزیزمان ایران بازدید داشته و با نقاط قوت و ضعف کشت هیدروپونیک در اقصی نقاط دنیا کاملاً آشنایی دارد.

در این کتاب علاوه بر بیان مبانی اصلی هیدروپونیک، به‌صورت عمیق به تغذیه گیاهی و نقش و کارکرد عناصر غذایی با ارائه فرمولاسیون محلول‌های غذایی برای محصولات مختلف در سیستم‌های متفاوت هیدروپونیک پرداخته شده است که در نوع خود کم‌نظیر است. به‌علاوه، در زمینه انواع بسترهای کشت، هیدروپونیک ارگانیک، اثرات متقابل روش‌های هیدروپونیک و محلول‌های غذایی و همچنین معایب و مزایای هر یک از شیوه‌ها به‌دقت بحث شده است. ارائه جدول‌های مرجع برای بررسی کیفیت آب و محدوده مجاز عناصر غذایی و سایر شاخص‌های مرتبط و همچنین ارائه پیوست‌های متعدد برای انجام محاسبات و تبدیل واحدهای اندازه‌گیری از مزایای دیگر این کتاب می‌باشد. فهرستی از نکات کلیدی و ملاحظات مهم هیدروپونیک در انتهای کتاب به‌طور خلاصه ارائه شده است که برای موفقیت در این نوع کشت بسیار مهم می‌باشد. تولیدکنندگان تجاری محصولات هیدروپونیک، محققان، دانشجویان علاقه‌مند به انجام آزمایشات هیدروپونیک برای مطالعات فیزیولوژیکی و سایر افراد علاقه‌مند کتاب حاضر را به‌عنوان مرجع بسیار راهگشا و مفید خواهند یافت.

مقدمه، نحوه رشد گیاهان، خاک و هیدروپونیک، نقش و کارکردهای ریشه گیاه، عناصر ضروری، عناصر مفید، محلول غذایی، سیستمهای هیدروپونیک، سیستمهای کشت هیدروپونیک، کشت بدون خاک با بستر کشت آلی، تولید محصول به روش هیدروپونیک، گلخانه هیدروپونیک، روشهای تشخیص آزمایشگاهی، کنترل آفات و نقش آموزش در هیدروپونیک عناوین پانزده فصل این کتابند.

از فرازهای مهم کتاب توجه به نقش آموزش در هیدروپونیک است. در فصل پانزدهم ما با تجربه دبیرستان پیترسون در دره سیلیکون روبرو می‌شویم. این مدرسه یک کپسول شبیه‌سازی شده برای جادادن سیستمهای مختلف هیدروپونیک طراحی کرد. در این دبیرستان بچه‌ها با کمک دو معلم هدایتگر فرصت یافتند روش مشاهده، ثبت و تفسیر داده‌ها و نیاز به وجود کنترل یا شاهد را بیاموزند و با نگهداری از گیاهان و بررسی میزان رشد آنها احساس مسئولیت و احترام به موجودات زنده را یاد بگیرند. آنها از گوجه‌فرنگی و کاهوی تولیدشده توسط خودشان در کافه‌تریای مدرسه استفاده کردند و یک پروژه علمی را با موفقیت به انجام رساندند.

سرفصل شایان توجه دیگر کتاب گلخانه هیدروپونیک است که در آن از صفر تا صد طراحی گلخانه‌ هیدروپونیک از محل قرار گرفتن، طراحی ساختمانی، آماده‌سازی کف، پوشش، گرم کردن و خنک کردن گلخانه تا حرکت هوا، سیستم‌های نگهدارنده گیاه، نور تکمیلی، غنی‌سازی دی اکسید کربن، کنترل شرایط آب و هوایی، سیستم‌های پشتیبان، و نکات بهداشتی بطور کامل بررسی شده است. در این بخش کتاب با زبانی ساده و روان جدیدترین تکنولوژی‌های روز دنیا تشریح شده است تا بتوان یک گلخانه هیدروپونیک زیبا و انرژی‌‌بخش را راه‌اندازی، مدیریت و راهبری کرد. در این صفحات خواندنی بویژه در زمینه تجربه لذت پرورش گیاهان در اندازه‌های کوچک و ایجاد گلخانه‌هایی کوچک برای سرگرمی راهنمایی مناسب و کاربردی داده شده است، راهنمایی راهگشایی که می‌گوید، بیایید یک گلخانه هیدروپونیک داشته باشیم.

کتاب «هیدروپونیک، راهنمای کامل و عملی کشت بدون خاک» با ترجمه دکتر سعیدرضا وصال و همکاری فریبرز علیزاده زرمهری و مهدی قائمی توسط انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد در ۴۰۰ صفحه رهسپار بازار کتاب شده است.