جذاب، هم در محتوا و هم در صورت | شهرآرا


دیک دیویس [Dick Davis] نویسنده کتاب «هشت جستار درباره فردوسی و شاهنامه»، یک پژوهشگر غربی عاشق ادبیات فارسی و به ویژه فردوسی و «شاهنامه» است؛ کسی که در کنار ترجمه کامل «شاهنامه» به زبان انگلیسی، آثار دیگری چون «منطق الطیر» عطار، «لیلی و مجنون» نظامی، «ویس و رامین» فخرالدین اسعد گرگانی و «دایی جان ناپلئون» ایرج پزشکزاد را نیز به انگلیسی برگردانده و افزون بر این ها، تاکنون بیش از هشت مجموعه شعر و شمار فراوانی مقاله علمی هم به زبان انگلیسی منتشر کرده است (ص۱۱ همین کتاب).

دیک دیویس [Dick Davis] هشت جستار درباره فردوسی و شاهنامه

جالب است که زندگی شخصی ایشان نیز با ایران و ایرانیان گره خورده است و همه این‌ها سبب می‌شود که مطالعه و پیگیری آثار دکتر دیک دیویس امری جذاب و البته مفید باشد.

دیک دیویس متولد ۱۹۴۵میلادی در انگلستان و دارای مدرک دکتری ادبیات فارسی از دانشگاه منچستر است. او که در سال۱۹۷۰ و با هدف آشنایی بیشتر با فرهنگ ایرانی و تقویت زبان فارسی اش به ایران می‌آید، در مدت هشت سال حضور در کشور عزیزمان، به تدریس ادبیات انگلیسی در دانشگاه تهران می‌پردازد. حضور دکتر دیویس در ایران با یک اتفاق عجیب و پیش بینی نشدنی نیز همراه می‌شود: ایشان بیمار شده و حین بستری شدن در بیمارستانی در تهران، عاشق یکی از پرستاران بیمارستان می‌شود؛ درست مانند فردریک هنری (قهرمان رمان «وداع با اسلحه» که چند هفته پیش در همین ستون مرورش کردیم) که عاشق پرستاری انگلیسی شد. دیک دیویس در سال۱۹۷۴ با این پرستار (بانو افخم دربندی) ازدواج می‌کند که حاصل این ازدواج دو دختر به نام‌های مریم و مهری است. این خانواده چهارنفره در سال ۱۹۷۸میلادی (حدود یک سال پیش از انقلاب) ایران را ترک می‌کنند و نخست در انگلستان و سپس در آمریکا ساکن می‌شوند. دکتر دیویس ضمن تدریس در دانشگاه‌های گوناگونی در انگلستان و آمریکا، درنهایت با درجه استادی ادبیات فارسی از دانشگاه اوهایو بازنشسته می‌شود.

کتاب «هشت جستار درباره فردوسی و شاهنامه» شامل مقالات ایشان با موضوعاتی چون «زنان در شاهنامه»، «دین در شاهنامه» و «رستم و آیین زردشتی» است. همچنین یکی دو مقاله ایشان که پیش از ترجمه و انتشار در قالب این کتاب، سبب دامن زدن به مباحثی جدی و نیز منتشرشدن نقد و نظرهای موافق و مخالف زیادی شده اند، در این کتاب آمده اند. این مقالات که بیشتر به شفاهی بودن یا نبودن منابع فردوسی برای سرایش «شاهنامه» مربوط اند، در مقدمه عالمانه دکتر سجاد آیدنلو بر کتاب (صفحات ۱۵ تا ۲۱) تشریح شده اند.

در کنار محتوای ارائه شده در کتاب، فرم مورداستفاده نویسنده در نگارش مقالات نیز درخورتوجه است. درواقع، هر هشت مقاله درج شده در کتاب، به مثابه یک مقاله علمی و پژوهشی مستقل، دارای ساختاری استوار و منظم و همچنین زبانی شیوا، سلیس و شفاف است که البته در این میان تلاش‌های ستودنی مترجم محترم برای انتقال هرچه دقیق تر و خواندنی تر اصل مقالات به زبان فارسی، بی شک مؤثر و شایسته قدردانی است.

نکات درس آموز و قابل استخراج و استفاده از مقاله‌های محققانه دکتر دیویس، مستقل از موضوع آن‌ها و حتی مستقل از توافق یا عدم توافق ما خوانندگان با نظرگاه و نتایج برخاسته از نظرگاه‌های ایشان، به نظر حقیر عبارت اند از:

۱- پای بندی نویسنده به ساختار کلاسیک سه بخشی (مقدمه، بدنه، نتیجه گیری) و تبحر ایشان در ورود به بحث، پروراندن موضوع و درپایان جمع بندی و گرفتن نتایج لازم که البته حاصل زیست علمی ایشان در سنت فلسفه تحلیلی است؛ ۲- استفاده از زبانی پاکیزه و تندرست و از آن طرف، پرهیز از زیاده گویی، دشوارنویسی و تکرارهای بی هدف که همه سبب می‌شوند خواندن هریک از مقاله‌ها به تجربه ای ناب و دل پذیر تبدیل شود؛ ۳- ارائه خلاصه داستان‌هایی جذاب و موجز از داستان‌های «شاهنامه»، مانند داستان ازدواج زال و رودابه تا تولد رستم که در صفحات ۱۲۸ تا ۱۳۰ آمده است؛ ۴- بهره گیری درست و بجا از پژوهش‌های پیشینیان و تکیه بر آرا و نظرات بزرگان ادبیات حماسی جهان که از تسلط نویسنده بر متون پایه حکایت دارد؛ ۵- اشراف غبطه برانگیز ایشان بر خود «شاهنامه» و داستان‌ها و شخصیت‌های آن، و شاید از همه مهم تر، پیوندهای پیدا و پنهان میان بخش‌های گوناگون این اثر سترگ؛ ۶- چکیده‌های مختصر و مفیدی که بر پیشانی برخی مقالات انصافا خوش نشسته اند. در این مورد خاص، حیفم می‌آید که بخشی از چکیده مقاله «زنان در شاهنامه» را که چهارمین مقاله کتاب است، نقل نکنم: «زنان شاهنامه در دو دسته کاملا متفاوت جای می‌گیرند: زنان قدرتمندی که خاستگاهی غیرایرانی دارند و زنان مطیع و زیردستی که غالبا بومی و ایرانی اند.» (ص۱۲۱)؛ ۷- ادای دین نویسنده به کسانی که در نوشتن مقالات به او یاری رسانده اند.

جای جای کتاب آگنده است از سپاسگزاری‌های دکتر دیویس خطاب به همکار یا پژوهشگری که توجه او را به نکته ای مهم برانگیخته یا منبع مکتوبی را به او معرفی کرده است. همان طور که عرض کردم، همه این نکات می‌توانند (و اجازه دهید عرض کنم «باید») در نگارش هر مقاله ای در هر رشته و موضوعی و البته متناسب با زمینه پژوهش، موردعنایت قرار گیرند؛ و از این حیث، کتابی که امروز معرفی می‌کنیم، نمونه ای است از مجموعه مقالات استاندارد و خوش خوان که می‌تواند هم برای خوانندگان متخصص جذاب باشد و هم برای دنبال کنندگان متفنن.

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

هیتلر ۲۶ساله، در جبهه شمال فرانسه، در یک وقفه کوتاه میان نبرد، به نزدیک‌ترین شهر می‌رود تا کتابی بخرد. او در آن زمان، اوقات فراغتش را چگونه می‌گذراند؟ با خواندن کتابی محبوب از ماکس آزبرن درباره تاریخ معماری برلین... اولین وسیله خانگی‌اش یک قفسه چوبی کتاب بود -که خیلی زود پر شد از رمان‌های جنایی ارزان، تاریخ‌های نظامی، خاطرات، آثار مونتسکیو، روسو و کانت، فیلسوفان یهودستیز، ملی‌گرایان و نظریه‌پردازان توطئه ...
در طبقه متوسط، زندگی عاطفی افراد تحت تأثیر منطق بازار و بده‌بستان شکل می‌گیرد، و سرمایه‌گذاری عاطفی به یکی از ابزارهای هدایت فرد در مسیر موفقیت و خودسازی تبدیل می‌شود... تکنیک‌های روانشناسی، برخلاف ادعای آزادی‌بخشی، در بسیاری از موارد، افراد را در قالب‌های رفتاری، احساسی و شناختی خاصی جای می‌دهند که با منطق بازار، رقابت، و نظم سازمانی سرمایه‌دارانه سازگار است ...
صدام حسین بعد از ۲۴۰ روز در ۱۴ دسامبر ۲۰۰۳ در مزرعه‌ای در تکریت با ۷۵۰ هزار دلار پول و دو اسلحه کمری دستگیر شد... جان نیکسون تحلیلگر ارشد سیا بود که سال‌های زیادی از زندگی خود را صرف مطالعه زندگی صدام کرده بود. او که تحصیلات خود را در زمینه تاریخ در دانشگاه جورج واشنگتن به پایان رسانده بود در دهه ۱۹۹۰ به استخدام آژانس اطلاعاتی آمریکا درآمد و علاقه‌اش به خاورمیانه باعث شد تا مسئول تحلیل اطلاعات مربوط به ایران و عراق شود... سه تریلیون دلار هزینه این جنگ شد ...
ما خانواده‌ای یهودی در رده بالای طبقه متوسط عراق بودیم که بر اثر ترکیبی از فشارهای ناشی از ناسیونالیسم عربی و یهودی، فشار بیگانه‌ستیزی عراقی‌ها و تحریکات دولت تازه ‌تأسیس‌شده‌ی اسرائیل جاکن و آواره شدیم... حیاتِ جاافتاده و عمدتاً رضایت‌بخش یهودیان در کنار مسلمانان عراق؛ دربه‌دری پراضطراب و دردآلود؛ مشکلات سازگار‌ شدن با حیاتی تازه در ارض موعود؛ و سه سال عمدتاً ناشاد در لندن: تبعید دوم ...
رومر در میان موج نویی‌ها فیلمساز خاصی‌ست. او سبک شخصی خود را در قالب فیلم‌های ارزان قیمت، صرفه‌جویانه و عمیق پیرامون روابط انسانی طی بیش از نیم قرن ادامه داده است... رومر حتی وقتی بازیگرانی کاملاً حرفه‌ای انتخاب می‌کند، جنس بازیگری را معمولاً از شیوه‌ی رفتار مردم معمولی می‌گیرد که در دوره‌ای هدف روسلینی هم بود و وضعیتی معمولی و ظاهراً کم‌حادثه، اما با گفت‌وگوهایی سرشار از بارِ معنایی می‌سازد... رومر در جست‌وجوی نوعی «زندگی‌سازی» است ...