داستانی در دل روایت‌های حقيق | آرمان ملی


همیشه فکر کرده‌ام نویسنده ای ماندگار می‌شود که با تمام ظرفیت‌های وجودی‌اش از نظر احساسی، علمی، توان ادبی و قدرت تخیل و نوآوری در سبک نوشتاری‌اش رمان بنویسد. یعنی اساسا با تمام روح و روانش بنویسد. شاید این مصداق ساده در مورد گوزل یاخینای [Guzel Yakhina] روسی بتواند وجود داشته باشد. اگرچه تحصیلات او در گروه زبانهای خارجی در دانشگاه علوم انسانی و آموزش دولتی ایالت تاتار به او در این روند کمک بسیاری کرده است اما به زعم من نوشتن آثار درخور توجهی چون «زلیخا چشمهایش را باز می‌کند» و «فرزندان من» [дети мои: роман] نیاز به چیزی فراتر از اینها دارد.



کتاب «فرزندان من» نوشته گوزلیاخینا اثر اخیر اوست که توسط نشر نیلوفر و با ترجمه زینب یونسی به چاپ رسیده است. من با کتاب «زلیخا چشمهایش را باز می‌کند» قلم این نویسنده را شناختم. قلمی که به زعم من گیرا، جذاب، پر از تعلیق و به لحاظ ادبی درخور توجه بود. با نگاهی به شروع و روند داستان شاید بشود گفت که بستر تاریخ برای نویسنده از اهمیت ویژه ای برخوردار است همان طور که اساسا در کتاب قبلی‌اش هم محور تاریخ بسیار پررنگ بود.

سرگذشت آدمها و اتفاقات پیرامون آنها با توجه به محدوده زمانی زندگی‌شان نویسنده را وادار کرده با است تا تشبیهات، فضاسازیها و روایتهایش را در راستای زمانی پیش ببرد که برای روایتش مد نظر دارد. کتاب فرزندان من اگرچه کتابی تاریخی محسوب نمی‌شود اما در بستر وقایع و تحولات تاریخی رخ می‌دهد. روایتی از یک داستان لطیف و روان به موازات با رخدادهایی که بین سالهای ۱۹۲۰ تا ۱۹۳۰ اتفاق می‌افتد. روایت پرچالش و پرافت و خیز یاخینا دقیقا در همان سالهایی رخ می‌دهد که شوروی سابق دستخوش تغییرات بسیاری است؛ سالهایی که جنگ امان انسانها را بریده و قحطی و بیماری بیداد می‌کند. درست در همین اوضاع و احوال است که آدمهای روایت یاخینا قد علم می‌کنند:
«... به دلش بد افتاد. اولش خودش را با این فکر آرام می‌کرد که همیشه راه با همپا کوتاهتر می‌نماید. هر چند در این مکان ناآشنا بهتر بود خودش را گول نزند و هر اشتباه کوچکی را جدی بگیرد..»

معلمی به نام یاکوب باخ که در کرانه‌های ولگا زندگی می‌کند و زندگی متعادل و خوبی دارد هر چند از کمی‌ها و کاستی‌ها شاکی است؛ اما می‌داند که زندگی می‌تواند در سیری ثابت و متعادل پیش برود، البته اگر او بخواهد. شرح زندگی آرام باخ و پیرامون او خواننده را در همان اوایل داستان مجاب می‌کند که خود را برای اتفاقاتی غیر مترقبه در ادامه آماده سازد.

توصیفات نویسنده از محل زندگی معلم و هم روستایی هایش آنقدر واقعی و مبرهن است که می‌شود برای لحظاتی با آنها زندگی کرد و محیط را به راحتی درک کرد. کرانه‌های ولگا، خانه روستائیان، مدرسه کوچکی که باخ در آن درس می‌دهد، کلیسا و... «... ولگا دنیا را دو نیم می‌کرد، نیمه ساحلی چپ پست بود و رنگش به زردی می‌زد صاف و هموار خودش را پهن کرده بود. تا دشتی که هر صبح خورشید از پشتش بالا می‌آمد. خاک اینجا طعمی تلخ داشت و تن‌اش را جوینده‌ها سوراخ سوراخ کرده بودند...»

سرگذشت آلمانیهایی که در ولگا زندگی می‌کنند؛ برای خواننده ای که این برهه تاریخی را نمی‌شناسد می‌تواند به و مثابه یک درس تاریخی باشد. بازی قدرت میان آلمان و شوروی بالا می‌گیرد و در این میان انسانها متحمل ضرر و حوادث ناشی از جنگ، قحطی و بیماری می‌شوند. آلمانیها سالها پیش به دعوت کاترین کبیر با وعده زندگی بهتر، سعادت و بهره مندی از شرایط پایدار معیشت به شوروی پناهنده می‌شوند و با بالا گرفتن جنگ و عصیان، سرنوشت آنها هم دستخوش تحولات جبران ناپذیری می‌شود.

باخ با تمام این تحولات و ناپایداری‌هایی که به واسطه این نابسامانی‌ها در حال رخ دادن است کنار آمده و زندگی را پیش می‌برد، اما نامه‌ای او را مجاب می‌کند تا به کلارای جوان، آلمانی بیاموزد و دقیقا همین جاست که زندگی او به عنوان مردی جوان متحول می‌شود. «... باخ می‌نوشت. واژه‌هایی که سالها بیهوده به نظر می‌رسید که جایی ته ذهنش ماسیده بود و پشت لبهای بسته‌اش مهر و موم شده بود. ناگهان همه با هم در سرش بیدار شدند و به تکاپو و جست و خیز افتادند...».

نویسنده با نگاهی ظریف به تاثیرات اجتماعی جنگ بر زندگی مردم و وضعیت معیشتی آنها توانسته روایتش را پیش ببرد. خواننده در جای جای کتاب رد پای محکم تاریخ را می‌بیند و می‌تواند المان‌های ادبی را هم راستا با حقیقت پیش ببرد. کتاب جدال میان سویه‌های گمشده و محو اندیشه‌های انسانی و کنشهایی است که در پشت شعارهای عدالت خواهانه سنگر گرفته است. معیارهای نامتوازن انقلاب شوروی و حوادث پسا انقلاب به مرزبندیهای خاص و عمیق، آدم‌ها را در موقعیت‌های پیچیده ای چون دوستی و دشمنی، ماندن و رفتن، بخشش و انتقام قرار می‌دهد.

توجه به نکات دقیق و ریز در زندگی آدمها و خاطرات آنها یکی از نقاط قوت داستان است. انگار نویسنده بخواهد با تمام وجود نشان بدهد این خاطرات زیسته مردم است که روایت مرا شکل داده، خاطراتی که آدم‌ها را و داستان زندگی‌شان را و صد البته داستان یاخینا را شکل داده است.