در این نوشتار سعی بر این است که فهرستی صرفا برای نمونه از برخی از مهم‌ترین کتاب­ها درباره رسول الله(ص) در سه بخش، پیش روی مخاطب قرار گیرد.

الف. تألیف:

1. بعثت نامه: مقالاتی درباره بعثت پیامبر اکرم(ص)، انتشارات صبح صادق، 1383.
کتاب شامل32 مقاله در سه بخش مقالات ترویجی، مقالات و قطعه های ادبی و مقالات پژوهشی است و از تنوع مناسبی برخوردار است. جمع آوری آثار برخی از مفاخر معاصر با نگاه های متفاوت پیرامون بعثت، این مجموعه را خواندنی تر نموده است. برخی از مقالات و قطعات این کتاب عبارت است از:
مبعث، نخستین روز انقلاب فکری و اخلاقی (سید محمود طالقانی)، مبحث بعثت رسول اکرم (ص) (جلال‌‌الدین همایی)، نخستین شعاع وحی (جعفر سبحانی تبریزی)، طلوع محمد (ص) (مهدی سهیلی)، آفتاب نبوت (محمدحسین شهریار)، بعثت رسول اکرم (ص) (کاظم مدیرشانه­چی)، آغاز وحی و بعثت پیامبر (ص) در تاریخ و تفسیر طبری (علی دوانی)، بعثت (سید جعفر شهیدی) و... .

2. تاریخ پیامبر اسلام، محمدابراهیم آیتی، تجدید نظر و اضافات از ابوالقاسم گرجی، تهران، دانشگاه تهران، 1359.
این کتاب که در کمتر از دوسال پس از پیروزی انقلاب اسلامی منتشر شد یکی از آثاری است که می تواند به عنوان الگوی سیره نویسی نوین از آن یاد نمود. مطالب کتاب با ترتیب تاریخی از اجداد رسول خدا(ص) تا پایان سال نهم هجری تنظیم شده و در انتها نیز وفودی که نزد پیامبر (ص) مشرف شدند، معرفی شده و توضیحاتی درباره آنان ارائه شده است. در تدوین کتاب از منابع معتبر بهره گرفته شده و حدود دویست صفحه از کتاب به فهارس گوناگون مانند فهرست آیات و سوره ها، اشعار، نام اشخاص، مکان ها و زمان ها و ...اختصاص دارد که در تسهیل استفاده از کتاب بسیار مفید است. مؤلف کتاب نیز به موضوع اثر، اشراف کامل داشته به طوری که شهید مطهری درباره ایشان فرمودند: «نظر آیتی در تاریخ صدر اسلام خود سند است» (نقل به مضمون).

3. پیامبر رحمت(ص)، آیة الله عبدالله جوادی آملی، تحقیق محمدکاظم بادپا، قم، اسراء، 1385.
شامل سه بخش ویژگی های مشترک پیامبران (دعوت به توحید و تقوا، جهل زدایی، دعوت به وحدت، عصمت و ...)، پیامبر افضل (خاتمیت، پیامبر اسوه، اعجاز پیامبر و...) وسیره پیامبر (سیره توحیدی،یاد معاد، سیره احتجاجی و ...).
از آن جا که مؤلف این کتاب از مفسران نامدار معاصر است، این کتاب را می­توان نگاه قرآنی به شخصیت و سیره­ی پیامبر اعظم (ص) دانست. گواه این ادعا کثرت استفاده­ مؤلف از آیات قرآن مجید در جای جای کتاب است.

4. تاریخ صدر اسلام: پژوهشی در تاریخ پیامبر اسلام، اصغر منتظرالقائم، اصفهان، دانشگاه اصفهان، 1373.
این کتاب با استفاده از 90 منبع و مأخذ فراهم شده و فهرست اعلام و اماکن نیز در انتهای آن آمده است. مطالب کتاب بر اساس ترتیب تاریخی در ده فصل تنظیم شده و سعی مؤلف بر آن بوده که بیشتر از قرآن و منابع کهن تاریخی چون سیره ابن اسحاق، مغازی واقدی و طبقات ابن سعد بهره گیرد.

5. نگاهی به سیره پیامبر اعظم(ص)، منوچهر حسن اللهی، قم، بوستان کتاب، 1386.
شامل پنج بخش سیره فردی (عبادت، ساده زیستی، رعایت بهداشت، نظم و انضباط و ...)، سیره اجتماعی (تشویق به علم آموزی، احترام به مقام زن، حسن معاشرت، مسافرت و ...)، سیره اقتصادی (میانه روی در مصرف، کار و کسب روزی و ...)، سیره نظامی (تقسیم غنایم، استراتژی و سازماندهی، شعار جنگ،و ...) و سیره سیاسی (تشکیل حکومت، روابط بین المللی و گسترش اسلام و شورا و مشورت).
قرآن کریم پیامبر (ص) را اسوه حسنه معرفی نموده (احزاب/21) و این اسوه بودن رسول خدا (ص) در همه زمینه ها است. در این کتاب محقق محترم در هرفصل تحلیلی کوتاه درباره موضوع ارائه نموده و سپس نمونه های گفتاری و رفتاری پیامبر (ص) را ارائه کرده است.مؤلف در تدوین کار خود از بیش از پنجاه منبع و مأخذ استفاده کرده و مطالب خود را مستند ارائه نموده است، هر چند برخی از ارجاعات به منابع دست اول نیست و از کتب تالیف شده در قرون متاخر (مانند سیره­ ابن کثیر، مستدرک الوسائل محدث نوری و یا کحل البصر اثر محدث قمی) و یا پژوهش های جدید (مانند سنن النبی از علامه طباطبایی و یا سیره نبوی از شهید مطهری) استفاده شده است اما در یک نگاه کلی کتابی خواندنی در ابعاد گوناگون سیره­ی نبوی فراهم شده است.

6. همنام گل‌های بهاری: نگاهی نو به زندگی و شخصیت پیامبر گرامی (ص)، حسین سیدی، تهران، نشر نسیم اندیشه، چاپ شانزدهم، 1389.
این کتاب خواندنی برنده کتاب سال حوزه علمیه قم گردیده و تا کنون علاوه بر شانزده بار چاپ در ایران،به زبان های مالایی و روسی نیز ترجمه شده است.هدف از تالیف این کتاب کاربردی نمودن سیره نبوی برای عموم مردم است که مؤلف در تدوین آن زحمت فراوان کشیده و مطالب خود را از میان 500منبع و مأخذ شیعه و سنی گزینش نموده و با ارجاع به 157 کتاب، تمامی مطالب رامستند نموده است.

7. حکمت نامه پیامبر اعظم(ص)، محمد محمدی ری شهری با همکاری جمعی از پژوهشگران، قم، دار الحدیث، 1386.
این مجموعه چهارده جلدی، دائرةالمعارف احادیث نبوی استکه به دو زبان عربی و فارسی ارائه شده است. در این مجموعه علاوه بر متن و ترجمه احادیث و ذکر منبع آن ها، توضیحات و تحلیل هایی جهت فهم صحیح احادیث (به اصطلاح فقه الحدیث) ارائه شده است. شیوه تبویب کتاب نیز موضوعی است.

8. مأخذ شناسی رسول اعظم(ص) در تفاسیر قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، قم، بوستان کتاب، 1386.
در این کتاب مطالب گوناگون مرتبط با رسول خدا (ص) در فصول و ابوابی مرتب شده و ذیل هر باب، آدرس مطالب مرتبط با آن در تفاسیر قرآن کریمع آمده است. البته تنها بیست تفسیر شیعه و سنی مبنای این فهرست نگاری بوده که آن ها در مقدمه معرفی شده اند. شایسته است که این کار در چاپ های بعدی تکمیل گردد و برخی تفاسیر مهم شیعه وسنی مانند روض الجنان وروح الجنان (شیخ ابوالفتوح رازی)، در المنثور (سیوطی) و ... مورد توجه قرار گیرند. با وجود این، اثر حاضر گامی مثبت است در شناخت سیره نبوی از منظر وحی.

9. پژوهشی در سیره نبوی (مجموعه مقالات)، زیر نظر رسول جعفریان، تهران، شرکت چاپ و نشر بین الملل با همکاری پژوهشکده حوزه و دانشگاه، 1382.
این کتاب شامل 9 مقاله مرتبط با سیره نبوی است که هریک موضوعی جداگانه و غیر مرتبط با دیگر مقالات دارد و جز یکی از آن ها که ترجمه است (امی در متون فقهی کهن اثر نورمن کالدر)، باقی تالیفی است.از میان مقالات این مجموعه، مقاله پژوهش های سیره در مطالعات اسلامی با تکیه بر مکتب بیت المقدس(به قلم محمدکاظم رحمتی) از آن جایی که تحقیق و تالیف درباره سیره نبوی در فلسطین اشغالی را مورد بررسی قرار داده، بسیار شایان توجه است.

10. سیره سیاسی پیامبر اعظم(ص)، جمعی از محققان، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1386.
شامل سه بخش مبانی، کلیات و نظریه ها – ابعاد الگویی و تربیتی نظام سیاسی نبوی – نظام سیاسی نبوی (سیاست خارجی)، مباحث تطبیقی و آسیب شناسی حکومت.
این مجموعه مقالات که در بیش از 580 صفحه تنظیم شده در راستای تبیین موضوع کتاب، مقالات متعددی در ابعاد گوناگون سیره سیاسی رسول خدا (ص)ارائه نموده است، مانند:
سیره نظامی پیامبر اعظم (ص) (محمدامیر ناصری)، اصول رهیافت امنیتی پیامبر (ص) در قرآن کریم(نجف لک زایی)، ویژگی های کارگزاران در حکومت نبوی (بهرام دلیر)، ساختار نظام سیاسی نبوی (داود فیرحی)، قانون اساسی مدینه و مسئله امنیت در دولت نبوی (رجبعلی اسفندیار)، بیعت و وفاداری سیاسی در نظام سیاسی عصر نبوی (حمیدرضا مطهری)، شیوه برخورد با مخالفان و منتقدان در دولت نبوی (علی خالقی) و... .

ب. ترجمه کتاب:

11. تصویر حضرت محمد(ص) و حضرت زهرا(س) در دائرة­المعارف اسلام (ترجمه و نقد)، زیر نظر محمود تقی زاده داوری، مترجم: حسین مسعودی، ناقد: فاطمه جان احمدی، قم، مؤسسه شیعه شناسی، 1388.
در این کتاب مقاله محمد (ص) از ویرایش دوم دائرة المعارف اسلام (EI2) ترجمه شده و سپس به نقد آن اقدام شده است. لازم به ذکر است که بخش آخر این مقاله که تصویر پیامبر (ص) در نگاه غربیان بوده به جهت مطالب توهین آمیز ترجمه نشده ولی به نقد آن اقدام شده است. بسیاری از مداخل دائرةالمعارف اسلام متاثر از فضای غیراسلامی و یا ضداسلامی غرب است و از آن جا که این مجموعه به عنوان اولین مرجع اسلام شناسی در غرب شناخته می شود نقد مطالب مرتبط با پیامبر(ص) بسیار ضروری بود که این کتاب در از بین بردن این خلأ گام بلندی برداشته است. سزاوار است که چنین نقدهایی به زبان انگلیسی نیز عرضه شوند تا در دسترس مخاطب غربی قرار گیرد. کتاب دیگری که مؤسسه شیعه شناسی در همین راستا عرضه نموده است، تصویر خانواده پیامبر(ص) در دائرةالمعارف اسلام است که به همسران، فرزندان، اجداد، پدر و ماد، برخی از عموها و دایه آن حضرت می پردازد.

12. خاتم پیامبران(ص)، محمد ابوزهره، ترجمه حسین صابری، مشهد، بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی، 1373.
این کتاب اثر محمد ابوزهره مؤلف توانمند معاصر مصری است که آثار متعددی از جمله کتاب الامام الصادق (ع) را به رشته تحریر درآورده است. کتاب خاتم پیامبران (ص) در سه جلد قطور از مهم ترین آثار اوست که طی آن کوشیده به جای نقل داستان گونه سیره نبوی به تحلیل آن بپردازد و در کنار آن به احکام اسلامی و چگونگی تشریع آن ها در سیر حوادث تاریخ اسلام پرداخته است. از آن جا که مؤلف از اهل سنت است، مترجم در برخی موارد که نظر وی معارض با نظر شیعه است، دیدگاه شیعه رانیز آورده است. از ویژگی های این کتاب این است که مؤلف کوشیده مباحث مختلف سیره را با آیات قرآن کریم تطبیق دهد. این ابتکار مؤلف سبب شده تا حجم قابل توجهی از کتاب به آیات قرآن حکیم اختصاص یابد.

13. سیره معصومان(1): زندگی خاتم‌الانبیاء(ص)، سید محسن امین، ترجمه علی حجتی کرمانی، تهران، سروش، 1374.
مؤلف این کتاب سید محسن امین جبل عاملی (درگذشته 1371 ﻫ.ق) از مفاخر شیعیان لبنان در دوران معاصر و صاحب مجموعه گران­سنگ اعیان الشیعة است و کتابی که در سیره نبوی تنظیم نموده حاصل یک عمر تلاش علمی و سیر در روایات شیعه و کتب تاریخی فریقین است اما متاسفانه کتاب به شیوه سنتی نوشته شده و فاقد هر گونه ارجاع به منابع و حتی کتابنامه است. برخی از مباحث اصلیاین کتاب عبارت است از مبعث، قرآن کریم، جنگ های پیامبر(ص)، حجة الوداع، پاره ای از خطبه های پیامبر(ص) و ... .

14. مدیریت نظامی در نبردهای پیامبر(ص)، محمد ضاهر وتر، ترجمه­ و تحقیق اصغر قائدان، تهران، صریر، چاپ دوم، 1385.
این کتاب در موضوع خود بی نظیر و با استفاده از 203 منبع و مأخذ تدوین شده است. نویسنده اخود نظامی و ژنرال ستاد ارتش سوریه بوده و کتاب حاضر رساله دکترای وی در رشته تاریخ در دانشگاه قدیس یوسف لبنان بوده است. این کتاب با شیوه و اصول علمی و با تکیه بر معتبرترین و قدیمی ترین منابع تاریخی و نیز تحقیقات جدید تالیف شده است. مترجم نیز برای رفع برخی ابهامات و نیز برای آگاهی های بیشتر پاورقی هایی علاوه بر کار مؤلف آورده است.

15. مغازی: تاریخ جنگ‌های پیامبر(ص)، محمدبن عمر واقدی (م 207)، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، 1361.
این کتاب قدیمی ترین کتاب در موضوع خود است که برجای مانده که در سه جلد به مخاطب فارسی زبان عرضه شده است.

ج. تصحیح، تحقیق و بازسازی کتاب:

16. آثار احمدی، احمدبن تاج­‌الدین استرآبادی، به کوشش میرهاشم محدث، تهران، مرکز فرهنگی نشر قبله و دفتر نشر میراث مکتوب، 1374.
آثار احمدی کتابی است که در قرن دهم در شرح احوال و غزوات رسول الله(ص) و نیز ذکر برخی اخبار ائمه اطهار(ع) به زبان فارسی که بیشتر آن درباره پیامبر(ص) است. مطالب مرتبط با رسول خاتم(ص) از آفرینش نور پیامبر (ص) آغاز شده و با ترتیب تاریخی به رحلت آن حضرت می رسد.

17. خلاصه­ سیرت رسول الله(ص)، شرف الدین محمدبن عبدالله بن عمر، با مقدمه و تصحیح اصغر مهدوی و مهدی قمی نژاد، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1368.
این کتاب ترجمه و تلخیص سیره ابن اسحاق است که به دست یکی از علمای قرن هفتم هجری تدوین گردیده است. مصححان محترم در تصحیح و تحقیق کتاب زحمت فراوانی کشیده اند و علاوه بر پاورقی های سودمند، مقدمه ای عالمانهدر 215 صفحه فراهم نموده اند که راهنمای همه سیره پژوهان تواند بود.

18. المبعث والمغازی والوفاة والسقیفة والردة، ابان بن عثمان الاحمر، به کوشش رسول جعفریان، قم، مکتب الإعلام الاسلامی، 1375.
محقق محترم، رسول جعفریان کوشیدهکه مطالب و نقل های پراکنده از کتاب ابان بن عثمان احمر (درگذشته 170) از اصحاب امام صادق (ع) را در این کتاب گرد آورد؛ زیرا متاسفانه از این کتاب که یکی از اولین و جامع ترین سیره های نبوی از نگاه یک شیعه است، نسخه ای بر جای نمانده است. به جز مقدمه محقق، حجم مطالب جمع آوری شده در حدود 110 صفحه است.

ایبنا