مرده‌های بی‌مزار | اعتماد


سرگردانی در سیاه دامون به دنبال یک گور؛ ماجرای سومین کار ملاحت نیکی است که توسط نشر بان به چاپ رسیده. این رمان نسبت به اثر قبلی او «پدرکشی» از انسجام قوی‌تری برخوردار است. پدرکشی بعد از مجموعه داستان «محراب سانتا ماریا» نوشته شد و کاری جاندار و زنده در این نحله بود.

جان غریب ملاحت نیکی

ما در رمان «جان غریب» با یک راوی اول شخص از زاویه دید یک مرد همراه می‌شویم. او بازتابی از نسل تحصیلکرده‌ای است که مثل اکثر جوان‌ها در دهان قیچی سامانه معنا باخته و هرج‌ومرج زده امروز، موقعیت تحصیلی‌اش متزلزل شده و در سال‌های پایان تحصیل به عنوان مهندس موفق به اخذ مدرک تحصیلی نمی‌شود. نداشتن درآمد و تمکن مالی خانواده بحران‌زده، فقدان پدر و درماندگی و ناتوانی مادر، او را مجبور به تن دادن به شغلی نه درخور، در یک کارخانه می‌کند. علاوه بر زاویه دید و راوی مذکر به فضا و جغرافیای مردانه در محیط کارگری مردانه نزدیک می‌شویم. با توجه به اینکه نویسنده زن است و اشراف به دقایق و ویژگی‌های چنین فضایی امکان و تجربیات خاص خودش را می‌طلبد، خانم ملاحت نیکی توانسته به نتایج خوبی در این مهم دست یابد.

از نگاه نویسنده این سطور، نکاتی در تایید موفقیت‌های نویسنده در تدوین کلیت رمان قابل ذکر است. علاوه بر نثر یکدست، توجه به لحن در ساختار شخصیت‌ها در فرآیند داستان خوب شکل گرفته. خونسردی در گفتار و کنش شخصیت اصلی که مرد جوانی است به نام «آزاد» مانع از ایجاد فضای احساسی و افتادن به دام سانتی‌مانتالیسم شده است؛ اما در ساختن و تجسد بخشیدن به یک شخصیت مرد به شکل عینی و خصوصا معمول جامعه ما و به ویژه جامعه کنونی، باید به ویژگی‌های فیزیکی، فرهنگی و عادات و خلقیات معمول مردان جامعه توجه خاص داشت. این مهم نیاز به ظرافت خاص ذهن نویسنده دارد که باوجود خط قرمزها بتواند آنها را در وجود شخصیت مرد جاری کند.

در این رمان شخصیت اصلی داستان (آزاد) اگرچه مثل اکثریت جامعه جوان تحصیلکرده با چالش‌ها و سرخوردگی اجتماعی روبه‌رو است، اما از نظر سلامتی شخصیت آسیب‌دیده‌ای نیست و در تمامی تصمیم‌گیری‌ها معقول عمل می‌کند. مشکلی هم به لحاظ طبیعت و غریزه مردانه در او نشان داده نشده؛ پس باید کنش‌ها و رفتار و خلقیات او نسبت به جنس مخالف با واکنش‌هایی مردانه متناسب برای پرداخت عینی شخصیت یک مرد جوان درخور جایگاه اجتماعی او نشان داده شود؛ در حالی که هیچ‌گونه نشانه‌ای ازتمایلات و گرایشی نسبت به زن‌های اطراف در او نشان داده نمی‌شود. رابطه ذهنی‌اش نسبت به دختر همکلاسش «هستی» که همپا و همراهش در حرکت‌های سیاسی دوران دانشجویی بوده هم در حد یک خاطره نوستالژیک باقی می‌‌ماند.

قابل ذکر است که روابط در محیط‌های کارگری خصوصا مردانه، معمولا همراه با شوخی‌ها و طنز گاه زمزمه ترانه‌ها و اشعار و گفتمان خاص است که فرم و شکل این فضا را می‌سازد؛ اما مردهای این رمان، بسیار در گفتار و کنش، مودب و سنجیده و تروتمیز هستند که این رویکرد فاصله زبان جاری در یک محیط کارگری را به این متن تحمیل می‌کند.

نکته قوت این رمان جرات نویسنده برای نزدیک شدن به محیط‌های کارگری مردانه است، اما موضوعی که در این ساختار شکل گرفته حضور افراد و آدم‌های زیاد در داستان است. جز« کلانی» و «نقد لو» که بعد از «آزاد» (شخصیت‌محوری) پر رنگ‌ترین حضور را در داستان دارند، از همان فصل اول در صفحه 10 با 13 اسم (شهباز، اسد، علی، ناصر، اصلان، عادل و...) مواجه می‌شویم که این تعدد آدم‌ها عامل کاربست هزینه ذهنی خواننده برای ایجاد پل ارتباطی میان آنها بدون رسیدن به کشفی ورای متن می‌شود. همین عامل در فصل یک و دو عاملی در کندی حرکت روایت روند داستان می‌تواند باشد.

نکته مهم در ایجاد شاکله این رمان که نگاهی تیزبین به مسائل اجتماعی دارد، ورود خونسردانه و بدون شعارزدگی به رخدادهای تاریخی اخیر در روند زندگی شخصیت اصلی است. گاه با اشاراتی رمزآلود وارد جهان درون و اسرار مگو و خط قرمزها می‌شود: «مادر یک‌بار و فقط یک‌بار گفته بود بیا! گفته بودم نه. وسط سیاه دامون ایستاده‌ام. یک آبپاش بزرگ دستم است. سراغ درخت‌ها می‌روم و آب‌شان می‌دهم. آب نیست، آخر سیاه است. همرنگ جنگل ... قدم‌های بلند بر می‌دارم و پای هر درختی سیاهی درون آبپاش را می‌پاشم. پای هر درخت لوحی سنگی است با حرف و شماره‌‌ای حک شده رویش. یادم می‌آید دنبال قبری آمده‌ام جنگل.»

نکته آخر مرگ مشکوک کلانی است. نویسنده در ساختن این بخش موفق است، اما در پایان‌بندی داستان که تنها را ه برای نجات «آزاد» فرار و رفتن به دیار غربت است، در بستر داستان نیاز به پرداخت و ایجاد فضای ذهنی برای خواننده جهت پذیرش حسی و پنداری آن در متن داستان برای فرار او است. این بخش مظلومانه مغلوب سرعت حرکت داستان در پایان‌بندی شده است .در نهایت این هم یک کار جدید از ملاحت نیکی است که لذت خواندن یک رمان خوب را برای خوانندگان به همراه دارد.

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

هنرمندی خوش‌تیپ به‌نام جد مارتین به موفقیت‌های حرفه‌ای غیرمعمولی دست می‌یابد. عشقِ اُلگا، روزنامه‌نگاری روسی را به دست می‌آورد که «کاملا با تصویر زیبایی اسلاوی که به‌دست آژانس‌های مدلینگ از زمان سقوط اتحاد جماهیر شوروی رایج شده است، مطابقت دارد» و به جمع نخبگان جهانی هنر می‌پیوندد... هنرمندی ناامید است که قبلا به‌عنوان یک دانشجوی جوان معماری، کمال‌گرایی پرشور بوده است... آگاهیِ بیشتر از بدترشدنِ زندگی روزمره و چشم‌انداز آن ...
آیا مواجهه ما با مفهوم عدالت مثل مواجهه با مشروطه بوده است؟... «عدالت به مثابه انصاف» یا «عدالت به عنوان توازن و تناسب» هر دو از تعاریف عدالت هستند، اما عدالت و زمینه‌های اجتماعی از تعاریف عدالت نیستند... تولیدات فکری در حوزه سیاست و مسائل اجتماعی در دوره مشروطه قوی‌تر و بیشتر بوده یا بعد از انقلاب؟... مشروطه تبریز و گیلان و تاحدی مشهد تاحدی متفاوت بود و به سمت اندیشه‌ای که از قفقاز می‌آمد، گرایش داشت... اصرارمان بر بی‌نیازی به مشروطه و اینکه نسبتی با آن نداریم، بخشی از مشکلات است ...
وقتی با یک مستبد بی‌رحم که دشمنانش را شکنجه کرده است، صبحانه می‌خورید، شگفت‌آور است که چقدر به ندرت احساس می‌کنید روبه‌روی یک شیطان نشسته یا ایستاده‌اید. آنها اغلب جذاب هستند، شوخی می‌کنند و لبخند می‌زنند... در شرایط مناسب، هر کسی می‌تواند تبدیل به یک هیولا شود... سیستم‌های خوب رهبران بهتر را جذب می‌کنند و سیستم‌های بد رهبران فاسد را جذب می‌کنند... به جای نتیجه، روی تصمیم‌گیری‌ها تمرکز کنیم ...
دی ماهی که گذشت، عمر وبلاگ نویسی من ۲۰ سال تمام شد... مهر سال ۸۸ وبلاگم برای اولین بار فیلتر شد... دی ماه سال ۹۱ دو یا سه هفته مانده به امتحانات پایان ترم اول مقطع کارشناسی ارشد از دانشگاه اخراج شدم... نه عضو دسته و گروهی بودم و هستم، نه بیانیه‌ای امضا کرده بودم، نه در تجمعی بودم. تنها آزارم! وبلاگ نویسی و فعالیت مدنی با اسم خودم و نه اسم مستعار بود... به اعتبار حافظه کوتاه مدتی که جامعه‌ی ایرانی از عوارض آن در طول تاریخ رنج برده است، باید همیشه خود را در معرض مرور گذشته قرار دهیم ...
هنگام خواندن، با نویسنده‌ای روبه رو می‌شوید که به آنچه می‌گوید عمل می‌کند و مصداق «عالِمِ عامل» است نه زنبور بی‌عسل... پس از ارائه تعریفی جذاب از نویسنده، به عنوان «کسی که نوشتن برای او آسان است (ص17)»، پنج پایه نویسندگی، به زعم نویسنده کتاب، این گونه تعریف و تشریح می‌شوند: 1. ذوق و استعداد درونی 2. تجربه 3. مطالعات روزآمد و پراکنده 4. دانش و تخصص و 5. مخاطب شناسی. ...