در مدح شب | سازندگی


یکم: سحر و افسون است که مجموعه‌‌داستان «باد مرگ»ِ سروش مظفرمقدم را خاص، گیرا و جذاب می‌کند. سحر و افسونی که گویی از جایی لامکان در تاروپود جهانِ داستان‌های او تنیده شده، گره‌به‌گره درهم بافته شده و بر هرسطر از داستان‌ها اشاره و نشانه‌ای گذاشته است. اشاره و نشانه به‌چیزی که معنای آن را به وضوح نمی‌دانیم به چیزی که در ورای دانسته‌های بشر، آن‌سوی چراغ‌های خودآگاه و در دوردست‌های دریای ناخودآگاه جمعی بشر قرار گرفته است. وقتی داستان‌های این کتاب را می‌خوانیم یک سازواره‌ سه‌بعدیِ مدوّر را می‌توانیم متصور شویم. سازواره‌ی سه‌بعدیِ مدوری که عمده‌ بافتِ جاندارِ آن را همین افسونِ جاریِ در داستان‌ها شکل داده است.

باد مرگ سروش مظفرمقدم

دوم: وهم‌انگیزی یک عنصر ارگانیک در داستان‌های «باد مرگ» است که البته به شکل دستوری، به ‌آن تزریق و اضافه نشده و این‌گونه نبوده که نویسنده از پیش اراده کند چیزی وهم‌انگیز بنویسد. نویسنده داستانی نوشته‌ و آن فضای وهم‌انگیز، حتی خارج از اراده مستقیم او، در دل همان داستان متولد شده. کلمات و عبارات در داستان‌های مظفرمقدم جایگاه خاصی دارند. درواقع زبان بخش مهمی از شگردهای ادبی‌روایی داستان‌ها را در خود جای داده و به شکل استمراری، بر سرایت فضاها و تصاویر به ذهن و روان خواننده می‌پردازد. درحقیقت عنصر زبان در داستان‌ها، عنصری کلیدی محسوب می‌شود. در داستان‌هایی چون «باد مرگ» و «باغ سایه‌ها»، زبان به شکل یک سوژه درمی‌آید و تشخصی قابل توجه پیدا می‌کند. البته این نوع از تشخص زبانی، موجب متصنع‌شدن زبان داستان‌ها نشده، به شکلی که روایت و ریتم داستانی، به شکل طبیعی جریان دارد. در یک نگاه، این نوع از ساختار زبانی و واژگانی تا حدودی نامتعارف می‌تواند هم زیربنا و هم روبنای هذیانی و خیال‌انگیز داستان‌های مظفرمقدم باشد. داستان‌هایی که درون‌مایه وهم‌انگیز دارند و مخاطب را به یاد داستان‌هایی چون «ظاهر» و «ابن حقان البخاری در هزارتوی خویش»، نوشته خورخه لوئیس بورخس می‌اندازد.

سوم: حضور مهیب مرگ در خط‌‌به‌خط و کلمه‌به‌کلمه‌ داستان‌ها مشاهده می‌شود؛ مرگی از جنس تاریکی و فراموشی، بی‌هیچ شیرینی یا پایانی دلچسب؛ مرگی بلعنده که حتی یادِ یک فرد را هم با خود می‌برد و از او هیچ چیز باقی نمی‌گذارد و حتی همان هیچ‌چیز را هم از او دریغ می‌کند. فلکِ لاکردارِ اشعار و رباعیات تکان‌دهنده عمرخیام در داستان‌های مظفرمقدم با چهره‌ اصلی‌اش ظهور می‌یابد. در داستان (جاده دست خضر)، موسا بیدستانی، راننده نعش‌کش متوفیات، در چند لحظه از شدت گرمای جاده دچار اوهامی عجیب می‌شود. او شن‌های حاشیه کویر را می‌بیند که بر اثر وزش باد داغ بیابانی، به حرکت در آمده‌اند و چون دو لب بزرگ، می‌جنبند و چیزی می‌گویند: این تصویر سوررئالیستی، به همین‌جا ختم نمی‌شود. موسا شعری را می‌شنود که تابه‌حال بدان برنخورده است، شعری که ما می‌دانیم سروده خیام است: «ای کاش که جای آرمیدن بودی...» این موقعیت عجیب درست در ابتدای داستان، تداعی‌کننده حضور مرگ به اشکال مختلف در داستان‌های مظفرمقدم است.

چهارم: در مجموعه‌داستان «باد مرگ» ما با یک فارسی صحیح، رقصنده و شیرین مواجهیم. با کلماتی که درهم کلاف شده‌اند و زنجیره‌ جملات را ساخته‌اند و جملاتی که به‌نیکی به‌هم پیچ‌شده‌اند و دستگاهِ بی‌نقص داستان را خلق کرده‌اند. دستگاهی واژگانی که با وفاداری به شیوه‌ گویش خراسانی، داستان‌هایی خلق می‌کند تا سحر قلم ساعدی و خیال‌انگیزی داستان‌های پیچ‌دار بورخس و آستوریاس را به‌یادمان بیاورد.

پنجم: «باد مرگ» برای ما قصه می‌گوید. شرح و تفصیل اضافی ندارد. حرافی نمی‌کند و مستقیم می‌رود سر اصل مطلب. آرایه و زبان‌ورزی به‌خدمت قصه درآمده؛ درواقع تنیدگی قصه و شگردهای داستان مدرن، از هفت داستان کتاب «باد مرگ» داستان‌هایی خواندنی ساخته است. وجود قصه‌هایی جذاب در بنِ تک‌تک داستان‌ها، به جذابیت روایی کتاب کمک شایان توجهی نموده است. از این رو، مظفرمقدم نویسنده‌ای قصه‌گو است. شخصیت‌های اصلی داستان‌ها، قصه‌هایی پرکشش دارند. مثلا در داستان «خانوم خانوما»، شخصیت اصلی، با نقل‌کردن قصه بخشی از زندگی‌اش، خواننده را به فضایی پرتعلیق و حتی معمایی پلیسی هدایت می‌کند.

ششم: شخصیت‌‌های «باد مرگ» با آنکه گاه بسیار کم‌حرف‌اند، منزوی و دورافتاده‌ و در معرض فراموشی‌اند، اما روح دارند، زنده‌اند و می‌شود با جزئیات کامل تصورشان کرد، زندگی‌شان را مرور کرد و با آنها آه کشید و در اوج و فرودهای وهم‌آور و آن‌جهانی-این‌جهانیِ تجربه‌هایشان همراه‌شان شد. این همزادپنداری و احساس یگانگی با شخصیت‌های داستان‌ها، باعث نزدیکی خواننده به متن و نهایتا موجب انگیزه بیشتر برای تعقیب داستان‌ها می‌شود و درنهایت منجر به لذت دراماتیک از متن خواهد شد.

............... تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

هنرمندی خوش‌تیپ به‌نام جد مارتین به موفقیت‌های حرفه‌ای غیرمعمولی دست می‌یابد. عشقِ اُلگا، روزنامه‌نگاری روسی را به دست می‌آورد که «کاملا با تصویر زیبایی اسلاوی که به‌دست آژانس‌های مدلینگ از زمان سقوط اتحاد جماهیر شوروی رایج شده است، مطابقت دارد» و به جمع نخبگان جهانی هنر می‌پیوندد... هنرمندی ناامید است که قبلا به‌عنوان یک دانشجوی جوان معماری، کمال‌گرایی پرشور بوده است... آگاهیِ بیشتر از بدترشدنِ زندگی روزمره و چشم‌انداز آن ...
آیا مواجهه ما با مفهوم عدالت مثل مواجهه با مشروطه بوده است؟... «عدالت به مثابه انصاف» یا «عدالت به عنوان توازن و تناسب» هر دو از تعاریف عدالت هستند، اما عدالت و زمینه‌های اجتماعی از تعاریف عدالت نیستند... تولیدات فکری در حوزه سیاست و مسائل اجتماعی در دوره مشروطه قوی‌تر و بیشتر بوده یا بعد از انقلاب؟... مشروطه تبریز و گیلان و تاحدی مشهد تاحدی متفاوت بود و به سمت اندیشه‌ای که از قفقاز می‌آمد، گرایش داشت... اصرارمان بر بی‌نیازی به مشروطه و اینکه نسبتی با آن نداریم، بخشی از مشکلات است ...
وقتی با یک مستبد بی‌رحم که دشمنانش را شکنجه کرده است، صبحانه می‌خورید، شگفت‌آور است که چقدر به ندرت احساس می‌کنید روبه‌روی یک شیطان نشسته یا ایستاده‌اید. آنها اغلب جذاب هستند، شوخی می‌کنند و لبخند می‌زنند... در شرایط مناسب، هر کسی می‌تواند تبدیل به یک هیولا شود... سیستم‌های خوب رهبران بهتر را جذب می‌کنند و سیستم‌های بد رهبران فاسد را جذب می‌کنند... به جای نتیجه، روی تصمیم‌گیری‌ها تمرکز کنیم ...
دی ماهی که گذشت، عمر وبلاگ نویسی من ۲۰ سال تمام شد... مهر سال ۸۸ وبلاگم برای اولین بار فیلتر شد... دی ماه سال ۹۱ دو یا سه هفته مانده به امتحانات پایان ترم اول مقطع کارشناسی ارشد از دانشگاه اخراج شدم... نه عضو دسته و گروهی بودم و هستم، نه بیانیه‌ای امضا کرده بودم، نه در تجمعی بودم. تنها آزارم! وبلاگ نویسی و فعالیت مدنی با اسم خودم و نه اسم مستعار بود... به اعتبار حافظه کوتاه مدتی که جامعه‌ی ایرانی از عوارض آن در طول تاریخ رنج برده است، باید همیشه خود را در معرض مرور گذشته قرار دهیم ...
هنگام خواندن، با نویسنده‌ای روبه رو می‌شوید که به آنچه می‌گوید عمل می‌کند و مصداق «عالِمِ عامل» است نه زنبور بی‌عسل... پس از ارائه تعریفی جذاب از نویسنده، به عنوان «کسی که نوشتن برای او آسان است (ص17)»، پنج پایه نویسندگی، به زعم نویسنده کتاب، این گونه تعریف و تشریح می‌شوند: 1. ذوق و استعداد درونی 2. تجربه 3. مطالعات روزآمد و پراکنده 4. دانش و تخصص و 5. مخاطب شناسی. ...