چگونه تاریخ را در روز روشن تحریف کنیم؟ | الف


صحنه‌ی اول: روز چهارم ژوئن سال 1989 صدها هزار چینی، غالباً دانشجویان، در میدان عظیم تیان‌آنمن جمع شدند که مساحتش به اندازه‌ی 60 زمین فوتبال است. این اعتراضات از چند هفته قبل به رهبری دانشجویان آغاز شده بود. دانشجویان به فساد دولتی، ناکارامدی اقتصادی، سرکوب‌های حزب کمونیست چین و دیگر مشکلات معیشتی معترض بودند.

جمهوری خلق نسیان؛ تجدید دیدار با تیان آنمِن» [The People's Republic of amnesia : Tiananmen revisited] نوشته لوئیزا لیم [Louisa Lim]

آن تجمع عظیم به‌تدریج دچار فوران خشم و خروش شد و کار به درگیری با مأموران پلیس و نیروهای امنیتی کشید. در نهایت رهبران چین فرمان مقابله‌ی نظامی را صادر کردند و نظامیان به روی مردم آتش گشودند و حمام خون راه افتاد. آمارهای نهادهای بین‌المللی نشان می‌دهد چیزی بین 10 تا 27 هزار نفر کشته شدند، هرچند آمار رسمی دولت چین کشته‌شده‌گان را فقط چند صدنفر اعلام کرد. چند روز بعد از این قتل‌عام در پایتخت، اعتراضات به نقاط دیگر کشور هم سرایت کرد. در شهر جنگدو باز هم تجمع بزرگ و درگیری‌های گسترده اتفاق افتاد و عده‌ی زیادی کشته شدند.

صحنه‌ی دوم: 25 سال پس از این کشتار هولناک، که به واقعه‌ی تیان‌آنمن یا کشتار 4 ژوئن شناخته می‌شود، در یک پژوهش میدانی، عکس مشهور جف وایدنر در آن روزها، با نام «مردِ مقابل تانک‌ها»، را به یک‌صد جوان نشان دادند. فقط 15 نفر از آنان تشخیص دادند که موضوع تصویر چیست؛ این درحالی‌ست که عموم افراد در سراسر دنیا به‌خوبی با این عکس آشنا هستند.

مسئله‌ی بزرگ: واقعاً در این فاصله‌ی بیست‌وپنج ساله چه اتفاقی افتاده است و چگونه چنان فاجعه‌ای با آن ابعاد گسترده این‌چنین به محاق فراموشی رفت؟ پاسخ، در یک کلمه، تحریف تاریخ است؛ تحریفی که حکومت کمونیستی چین با موفقیت آن را عملی کرد، به طوری که امروزه بیشتر مردم چین، به‌ویژه جوانان، از آن رویداد سرنوشت‌ساز بی‌خبرند؛ رویدادی که وضعیت مطلوب امروزی خود را تا حد زیادی مدیون آن هستند.

چکیده‌ی وضعیت از این قرار است که از یک طرف حکومت کمونیستی چین زور می‌زند که آن را از تاریخ پاک کند تا مردم فراموشش کنند؛ از طرف دیگر روشنفکران سیاسی و فعالان اجتماعی چینی تمام تلاش خود را می‌کنند که به هر قیمتی آن فاجعه‌ی خونین را زنده نگه دارند و به دیگران یادآوری کنند. در این میان، خانم لوئیزا لیم [Louisa Lim] هم نقشی برجسته را ایفا کرده است. وی به‌عنوان خبرنگار و به‌سبب این حرفه، به سراغ بازماندگان آن روز رفته و از زبان آنان ته‌مانده‌های ناگفته‌ی آن ماجرا را بازگو می‌کند.

کتاب «جمهوری خلق نسیان؛ تجدید دیدار با تیان آنمِن» [The People's Republic of amnesia : Tiananmen revisited] علاوه بر «مقدمه» و «پسگفتار»، از هشت فصل تشکیل شده است: «سرباز»، «ماندن»، «تبعید»، «دانشجو»، «مادر»، «میهن‌پرست»، «مسئول»، «جنگدو». هر کدام از این فصول، به‌جز فصل آخر، با محوریت کسانی است که عنوان فصل آن‌ها را معرفی می‌کند. نویسنده‌ی خوش‌قلم خاطرات، دیدگاه‌ها، سخنان طبقات مختلف مردم به شیوه‌ای جذاب روایت می‌کند. تنوع مضامین این کتاب جالب باعث می‌شود که نتوانیم آن را در دسته‌ی خاصی جای دهیم. می‌توانیم آن را مربوط به حوزه‌ی تاریخ، تاریخ شفاهی، سیاست، نقد فرهنگی-اجتماعی و حتی ادبی به شمار آوریم. بله؛ سبک و ساختار و ریخت کتاب به‌قدری خوب پرداخته شده که آن را به طراز ادبیات ارتقاء داده است. در کل، با کتابی بسیار خواندنی مواجهیم که هم به جزئیات شخصی می‌پردازد و هم داده‌های کلان و سیاست‌های کلی را توضیح می‌دهد.

این کتاب موضوع مسئله‌برانگیز این فرآیند بیست‌وپنج ساله را نشانه می‌گیرد و آن را به شکلی بدیع بررسی می‌کند. علاوه بر این، نویسنده‌ی متعهد وظیفه‌ی خود می‌داند که کاری کند تا از فراموش شدن آن رخداد جلوگیری کند. حکومت چین در این زمینه بسیار سخت‌گیرانه عمل کرده است، به گونه‌ای که فراتر از تصور است. تفصیل و جزئیات این شیوه را در کتاب می‌خوانیم، اما برای روشن‌ شدن قضیه، ماجرای ژو یوفو را ذکر می‌کنم. ژو یوفو یکی از روشنفکران سیاسی ناراضی است. سال 2012 در ضمن تماسی شخصی با یکی از دوستانش از طریق اسکایپ شعر جدیدش را برای او خواند:

«زمانش فرا رسیده است ای مردم چین!
میدان متعلق به همه است.
پاهایتان از آنِ خودتان است.
زمان آن رسیده که به پا خیزید و راهی میدان شوید تا دست به انتخاب خود بزنید.»

ژو یوفو این شعر را در شبکه‌های اجتماعی به اشتراک نگذاشت و حتی منتشرش هم نکرد. با وجود این، همان تماس خصوصی تلاش برای براندازی تلقی شد. عاقبت او را محکوم کردند و هفت سال راهی زندان شد.

این حساسیت بالا و سخت‌گیری شدید بی‌هزینه نیست. در واقع، همین هزینه‌هاست که هم حالا مشکل‌ساز شده و هم در آینده پیامدهایی خواهد داشت. نمونه‌ای از هزینه‌ها بدین قرار است: «مقامات چینی، برای خفه کردن ناآرامی در نطفه، چیزی بین 20 تا 30 میلیون دوربین مداربسته در سرتاسر کشور نصب کرده‌اند تا یک سیستم نظارت ملی به نام «اسکای‌نت» را به راه بیندازند. حکومت شاید از دیکته کردن زندگی مردم پا پس کشیده باشد، اما توانایی نظارت بر شهروندانش را تقویت کرده است. بودجه‌ی چین هراس‌هایش را افشا می‌کند: اولویت مخارج امنیت داخلی‌اش بیشتر از بودجه‌ی دفاعی است و همین نشان می‌دهد که از نظر این کشور، منشأ تهدید اصلی‌ای که متوجه حاکمیت کمونیستی است است در داخل است، نه در خارج.»

تیان آنمِن

هزینه‌های مالی تنها هزینه‌های جاری نیستند. این فراموشی عمدیِ فراگیر هزینه‌های بزرگ و زیادی دارد. هم هزینه‌های مالی و هم هزینه‌های جانی و اخلاقی، هم در زمان حال و هم در آینده. به‌علاوه، این رابطه‌ی نظارتی یک‌طرفه باعث بروز یا تشدید فساد سیستماتیک در حکومت چین می‌شود که شده است؛ برای مثال، معلوم شد که وزیر سابق حمل و نقل ریلی چین بسیار اهل دل بود و هجده معشوقه و 374 آپارتمان داشت. بار روانی و پیامدهای اخلاقی و انسانی چنین کارهایی را نباید نادیده گرفت. شهروندان آگاه چینی و روشنفکران آن سرزمین پهناور در برابر چنین عملکردی واکنش نشان می‌دهند و انباشت این واکنش‌ها نه‌فقط به سود کشور نیست، بلکه حتی به نفع حکومت کمونیستی هم نخواهد بود.

کتاب گزارشی مبسوط و تحلیلی عالی و گسترده از مجموع کنش‌ها و واکنش‌ها ملت و حکومت نسبت به آن رخداد تاریخی است. در واقع، قصد غایی نویسنده این است که با محوریت واقعه‌ی تیان‌آنمن و جنگدو مسائل کلی و مشکلات اساسی چین امروز را تجزیه و تحلیل کند. لذا کتاب از موضوع خود فراتر می‌رود و به اثری انتقادی در عرصه‌ی سیاست تبدیل می‌شود. همه‌ی این‌ها نیز با زبان و ادبیاتی انجام می‌شود که هم خواندنش را لذت‌بخش می‌سازد و هم سخت تأمل‌برانگیز است.

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

هنرمندی خوش‌تیپ به‌نام جد مارتین به موفقیت‌های حرفه‌ای غیرمعمولی دست می‌یابد. عشقِ اُلگا، روزنامه‌نگاری روسی را به دست می‌آورد که «کاملا با تصویر زیبایی اسلاوی که به‌دست آژانس‌های مدلینگ از زمان سقوط اتحاد جماهیر شوروی رایج شده است، مطابقت دارد» و به جمع نخبگان جهانی هنر می‌پیوندد... هنرمندی ناامید است که قبلا به‌عنوان یک دانشجوی جوان معماری، کمال‌گرایی پرشور بوده است... آگاهیِ بیشتر از بدترشدنِ زندگی روزمره و چشم‌انداز آن ...
آیا مواجهه ما با مفهوم عدالت مثل مواجهه با مشروطه بوده است؟... «عدالت به مثابه انصاف» یا «عدالت به عنوان توازن و تناسب» هر دو از تعاریف عدالت هستند، اما عدالت و زمینه‌های اجتماعی از تعاریف عدالت نیستند... تولیدات فکری در حوزه سیاست و مسائل اجتماعی در دوره مشروطه قوی‌تر و بیشتر بوده یا بعد از انقلاب؟... مشروطه تبریز و گیلان و تاحدی مشهد تاحدی متفاوت بود و به سمت اندیشه‌ای که از قفقاز می‌آمد، گرایش داشت... اصرارمان بر بی‌نیازی به مشروطه و اینکه نسبتی با آن نداریم، بخشی از مشکلات است ...
وقتی با یک مستبد بی‌رحم که دشمنانش را شکنجه کرده است، صبحانه می‌خورید، شگفت‌آور است که چقدر به ندرت احساس می‌کنید روبه‌روی یک شیطان نشسته یا ایستاده‌اید. آنها اغلب جذاب هستند، شوخی می‌کنند و لبخند می‌زنند... در شرایط مناسب، هر کسی می‌تواند تبدیل به یک هیولا شود... سیستم‌های خوب رهبران بهتر را جذب می‌کنند و سیستم‌های بد رهبران فاسد را جذب می‌کنند... به جای نتیجه، روی تصمیم‌گیری‌ها تمرکز کنیم ...
دی ماهی که گذشت، عمر وبلاگ نویسی من ۲۰ سال تمام شد... مهر سال ۸۸ وبلاگم برای اولین بار فیلتر شد... دی ماه سال ۹۱ دو یا سه هفته مانده به امتحانات پایان ترم اول مقطع کارشناسی ارشد از دانشگاه اخراج شدم... نه عضو دسته و گروهی بودم و هستم، نه بیانیه‌ای امضا کرده بودم، نه در تجمعی بودم. تنها آزارم! وبلاگ نویسی و فعالیت مدنی با اسم خودم و نه اسم مستعار بود... به اعتبار حافظه کوتاه مدتی که جامعه‌ی ایرانی از عوارض آن در طول تاریخ رنج برده است، باید همیشه خود را در معرض مرور گذشته قرار دهیم ...
هنگام خواندن، با نویسنده‌ای روبه رو می‌شوید که به آنچه می‌گوید عمل می‌کند و مصداق «عالِمِ عامل» است نه زنبور بی‌عسل... پس از ارائه تعریفی جذاب از نویسنده، به عنوان «کسی که نوشتن برای او آسان است (ص17)»، پنج پایه نویسندگی، به زعم نویسنده کتاب، این گونه تعریف و تشریح می‌شوند: 1. ذوق و استعداد درونی 2. تجربه 3. مطالعات روزآمد و پراکنده 4. دانش و تخصص و 5. مخاطب شناسی. ...