مهدی کمپانی‌زارع در ششمین جلد از مجموعه «ایرانیان و قرآن» که با عنوان «شیخ طوسی و تفسیر تبیان» منتشر شده است، با نگاهی به زندگی شیخ طوسی، مقام و منزلت علمی وی و مباحث علوم قرآنی در تفسیر التبیان را می‌کاود.

به گزارش ایبنا شیخ طوسی در تمامی علوم دینی عصر خودش صاحب تالیفات فراوانی بود و علمای فریقین نیز توجه زیادی به وی داشتند. او در شاخه‌های مختلف علمی مرجعی موثق به شمار می‌آمد؛ به‌گونه‌ای که در علم فقه کمتر فردی توانست مقام وی را احراز کند.

بر اساس یافته‌های این کتاب، دانشمندان پس از وی خدمات بسیاری را به او نسبت داده‌اند که از آن میان می‌توان به تنظیم نصوص احادیثی که در کتاب‌های فقهی به کار رفته‌اند در کتاب «النهایة فی المجرد الفقه»، طبقه‌بندی رشته‌های مختلف فقهی در کتاب «المبسوط الکبیر»، گشودن باب فقه تطبیقی میان مذاهب اسلامی در کتاب «الخلاف» و جمع میان اخبار متعارض و توافق میان روایات و راه‌های استنباط احکام اشاره کرد.

نویسنده این اثر در پنج فصل «زندگی، آثار و جایگاه علمی شیخ طوسی»، «کلیاتی در باب التبیان فی التفسیر القرآن»، «منابع و ماخذ شیخ طوسی در تفسیر التبیان»، «مباحث علوم قرآنی در تفسیر التبیان»، و «ابعاد و گرایش‌های تفسیر التبیان» را بررسی کرده است.

وی در جنبه ادبی ـ لغوی این اثر نوشته است: «هرچند تفسیر شیخ طوسی به تفسیری ادبی مشهور نیست، اما کمتر تفسیری را می‌توان در جهان اسلام سراغ گرفت که تا به این حد به مباحث ادبی ـ لغوی قرآن پرداخته باشد. حجم این‌گونه مباحث اگر در این تفسیر از مباحث کلامی بیشتر نباشد، به راستی که کمتر نیست.»

استفاده از 76 منبع دینی، تفسیری و روایی در معرفی شیخ طوسی و برجسته‌ترین اثر وی در کنار گردآوری آرای سایر بزرگان در معرفی شیخ، از جمله ویژگی‌های این اثر به شمار می‌آید.

نخستین چاپ کتاب «شیخ طوسی و تفسیر تبیان» را موسسه خانه کتاب در شمارگان 3000 نسخه، 143 صفحه و بهای 26000 ریال منتشر کرده است

می‌خواستم این امکان را از خواننده سلب کنم؛ اینکه نتواند نقطه‌ای بیابد و بگوید‌ «اینجا پایانی خوش برای خودم می‌سازم». مقصودم این بود که خواننده، ترس را در تمامی عمق واقعی‌اش تجربه کند... مفهوم «شرف» درحقیقت نام و عنوانی تقلیل‌یافته برای مجموعه‌ای از مسائل بنیادین است که در هم تنیده‌اند؛ مسائلی همچون رابطه‌ فرد و جامعه، تجدد، سیاست و تبعیض جنسیتی. به بیان دیگر، شرف، نقطه‌ تلاقی ده‌ها مسئله‌ ژرف و تأثیرگذار است ...
در شوخی، خود اثر مایه خنده قرار می‌گیرد، اما در بازآفرینی طنز -با احترام به اثر- محتوای آن را با زبان تازه ای، یا حتی با وجوه تازه ای، ارائه می‌دهی... روان شناسی رشد به ما کمک می‌کند بفهمیم کودک در چه سطحی از استدلال است، چه زمانی به تفکر عینی می‌رسد، چه زمانی به تفکر انتزاعی می‌رسد... انسان ایرانی با انسان اروپایی تفاوت دارد. همین طور انسان ایرانیِ امروز تفاوت بارزی با انسان هم عصر «شاهنامه» دارد ...
مشاوران رسانه‌ای با شعار «محصول ما شک است» می‌کوشند ابهام بسازند تا واقعیت‌هایی چون تغییرات اقلیمی یا زیان دخانیات را زیر سؤال ببرند. ویلیامسن در اینجا فلسفه را درگیر با اخلاق و سیاست می‌بیند: «شک، اگر از تعهد به حقیقت جدا شود، نه ابزار آزادی بلکه وسیله گمراهی است»...تفاوت فلسفه با گفت‌وگوی عادی در این است که فیلسوف، همان پرسش‌ها را با نظام‌مندی، دقت و منطق پی می‌گیرد ...
عوامل روان‌شناختی مانند اطمینان بیش‌ازحد، ترس از شکست، حس عدالت‌طلبی، توهم پولی و تاثیر داستان‌ها، نقشی کلیدی در شکل‌گیری تحولات اقتصادی ایفا می‌کنند. این عوامل، که اغلب در مدل‌های سنتی اقتصاد نادیده گرفته می‌شوند، می‌توانند توضیح دهند که چرا اقتصادها دچار رونق‌های غیرمنتظره یا رکودهای عمیق می‌شوند ...
جامعیت علمی همایی در بخش‌های مختلف مشخص است؛ حتی در شرح داستان‌های مثنوی، او معانی لغات را باز می‌کند و به اصطلاحات فلسفی و عرفانی می‌پردازد... نخستین ضعف کتاب، شیفتگی بیش از اندازه همایی به مولانا است که گاه به گزاره‌های غیر قابل اثبات انجامیده است... بر اساس تقسیم‌بندی سه‌گانه «خام، پخته و سوخته» زندگی او را در سه دوره بررسی می‌کند ...