قهرمانِ سرخورده از جنگ | اعتماد


توبیاس ولف [Tobias Wolff] نویسنده‌ امریکایی است که تبحرش در خاطره‌نویسی بر کسی پوشیده نیست. زندگی شخصی و تجربه‌های زیستی ولف به حدی در بطن نوشته‌هایش حضور دارد که حتی بسیاری از داستان‌ها و رمان‌های او را نیز تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. جدای از خاطره‌نویسی‌هایی مثل «زندگی این پسر» (۱۹۸۹) و «در ارتش فرعون» (۱۹۹۴)، یکی از آثار داستانی ولف که به‌شدت وام‌دار زندگی شخصی‌اش است، «دزد پادگان» [The barracks thief] (۱۹۸۴) نام دارد.

توبیاس ولف [Tobias Wolff] دزد پادگان» [The barracks thief]

رمان «دزد پادگان» در سال ۱۹۸۵ برنده جایزه‌ پن- فاکنر شد. قسمت عمده‌ای از این داستان در کارولینای شمالی اتفاق می‌افتد. سه سرباز که به تازگی به ارتش پیوسته‌اند و دوره‌های چتربازی را پشت سر گذاشته‌اند، به پادگانی ملحق می‌شوند و منتظرند به ویتنام اعزام شوند. از آن‌جایی که اکثر سربازان این پادگان پیش‌تر در جنگ ویتنام باهم هم‌رزم بوده‌اند، با این سه سرباز مثل غریبه‌ها برخورد می‌کنند و آنها را نادیده می‌گیرند. وقتی دزدی‌های مشکوکی در پادگان رخ می‌دهد، این سه سرباز مورد سوء‌ظنی پنهان قرار می‌گیرند.

یکی از ویژگی‌های تکنیکی و ساختاری این اثر، تغییر راوی و زاویه‌دید به شکلی متناوب در طول داستان است، به شکلی که هر کدام از این سه سرباز در طول رمان در فصل‌هایی جداگانه فرصتی برای روایت کردن می‌یابند. اما از ویژگی‌های ساختاری و فرمی این اثر که بگذریم، سکون و لختی غریبی بر فضای این روایت حاکم است؛ به‌طوری که انگار هیچ اتفاقی نیفتاده اما همه چیز پیش آمده. «دزد پادگان» در عین ایجاز و فضای راکدش، چاهی عمیق در وجود مخاطب حفر می‌کند و گویی که زندگی همین است. اما این نگاهِ خاصِ ولف به این روایت از کجا نشات می‌گیرد؟ ولف کجای این روایت ایستاده است؟ برای پاسخ به این پرسش باید کمی به زندگی شخصی ولف و اثرِ خاطره‌نگاری او، «در ارتش فرعون» نگاهی بیندازیم که تقریبا 10 سال پس از «دزد پادگان» به چاپ رسیده است.

ولف در سن شانزده‌سالگی تصمیم گرفت تا نویسنده شود و باور داشت برای نویسندگی باید تجربیات عمیقی را در زندگی پشت سر بگذارد؛ اعتقادی که سرانجام او را راهی ارتش کرد. او سرانجام در هجده‌سالگی با ترک مادرش، کار و زندگی عادی‌اش راهی ارتش شد. ورود ولف به ارتش بسیار شبیه به اتفاقی است که برای فیلیپ، شخصیت اصلی رمان «دزد پادگان» می‌افتد. به نوعی می‌توان فیلیپ را همان توبیاس ولف در نظر گرفت، فیلیپ نیز مثل ولف در یک بن‌بست گیر می‌کند و اجباری در وجودش شکل می‌گیرد تا خانواده را ترک کند. بایرون کلهون در مقاله‌ «توبیاس ولف در جست‌وجوی قهرمان شدن» معتقد است که میل به دیده شدن و کسب جایگاه قهرمانی و منجی شدن در زندگی شخصی و ادبیات او موج می‌زند. کلهون برای استناد و اثبات ادعایش سراغ کتاب «در ارتش فرعون» می‌رود. اما کلهون بر این باور است که رویای قهرمان شدن قبل از اعزام به ویتنام در وجود ولف از بین می‌رود. ولف پس از مرگ هم‌رزمش در جنگ ویتنام به این نتیجه می‌رسد که زنده بودنش را مدیون مهارت بسیار زیادش نبوده بلکه او به خاطر کمبود مهارت زنده مانده بود. حقیقتی که اعتماد به نفس ولف را نابود می‌کند و تعریف او را نسبت به شجاعت دگرگون می‌کند. شجاعت در بسیاری از جنگ‌ها سر آخر به مرگ منتهی می‌شود.

ولف در کتاب «در ارتش فرعون» خودش را به عنوان «مردی که پنهان می‌شود» معرفی می‌کند. گویی ولف در سردرگمی گنگی گیر کرده است. اینکه شجاعت چیست؟ قهرمان بودن در جنگ یعنی چه؟ زنده بودن و مرگ به چه ارزشی رقم می‌خورد؟ ولف معتقد است که دو تن از هم‌رزم‌هایش به دلیلی مُردند که به درستی وظایف‌شان را انجام دادند و او در حالی زنده است که تمام وظیفه‌اش در ماموریت محول شده را به درستی به جا نیاورده است. این عقیده را می‌توان در صحنه ماموریت پست سه نفره انبار باروت در رمان «دزد پادگان» جست‌وجو کرد. کلهون با نگاهی غضب‌آلود، ولف را انسانی در جست‌وجوی قهرمانی می‌داند؛ انسانی که در جدال قهرمانی جنگ شکست خورد اما در ادبیات آن را بازیافت. «دزد پادگان» حاصلِ سرخوردگی و شکستِ محض ولف در مواجهه با جنگ است. ولف که خودش را در مقام یک قهرمان می‌دید، در جنگ ویتنام سرخورده می‌شود و این سکون و کرختی در بطنِ «دزد پادگان» عیان است. ولف اما 10 سال بعد امید و عطش دوباره‌ای به قهرمان شدن بازمی‌یابد و در اثری خاطره‌نگاری با نام «ارتش فرعون»، خود را به قهرمانی در لابه‌لای کلمات بدل می‌کند. کلهون در مقاله «توبیاس ولف در جست‌وجوی قهرمان شدن» با توجه به نظریه سفر قهرمان جوزف کمپل به بررسی این روند می‌پردازد.

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

ما خانواده‌ای یهودی در رده بالای طبقه متوسط عراق بودیم که بر اثر ترکیبی از فشارهای ناشی از ناسیونالیسم عربی و یهودی، فشار بیگانه‌ستیزی عراقی‌ها و تحریکات دولت تازه ‌تأسیس‌شده‌ی اسرائیل جاکن و آواره شدیم... حیاتِ جاافتاده و عمدتاً رضایت‌بخش یهودیان در کنار مسلمانان عراق؛ دربه‌دری پراضطراب و دردآلود؛ مشکلات سازگار‌ شدن با حیاتی تازه در ارض موعود؛ و سه سال عمدتاً ناشاد در لندن: تبعید دوم ...
رومر در میان موج نویی‌ها فیلمساز خاصی‌ست. او سبک شخصی خود را در قالب فیلم‌های ارزان قیمت، صرفه‌جویانه و عمیق پیرامون روابط انسانی طی بیش از نیم قرن ادامه داده است... رومر حتی وقتی بازیگرانی کاملاً حرفه‌ای انتخاب می‌کند، جنس بازیگری را معمولاً از شیوه‌ی رفتار مردم معمولی می‌گیرد که در دوره‌ای هدف روسلینی هم بود و وضعیتی معمولی و ظاهراً کم‌حادثه، اما با گفت‌وگوهایی سرشار از بارِ معنایی می‌سازد... رومر در جست‌وجوی نوعی «زندگی‌سازی» است ...
درباریان مخالف، هر یک به بهانه‌ای کشته و نابود می‌شوند؛ ازجمله هستینگز که به او اتهام رابطه پنهانی با همسر پادشاه و نیز نیت قتل ریچارد و باکینگهم را می‌زنند. با این اتهام دو پسر ملکه را که قائم‌مقام جانشینی پادشاه هستند، متهم به حرامزاده بودن می‌کنند... ریچارد گلاستر که در نمایشی در قامت انسانی متدین و خداترس در کلیسا به همراه کشیشان به دعا و مناجات مشغول است، در ابتدا به‌ظاهر از پذیرفتن سلطنت سرباز می‌زند، اما با اصرار فراوان باکینگهم، بالاخره قبول می‌کند ...
مردم ایران را به سه دسته‌ی شیخی، متشرعه و کریم‌خانی تقسیم می‌کند و پس از آن تا انتهای کتاب مردم ایران را به دو دسته‌ی «ترک» و «فارس» تقسیم می‌کند؛ تقسیم مردمان ایرانی در میانه‌های کتاب حتی به مورد «شمالی‌ها» و «جنوبی‌ها» می‌رسد... اصرار بیش‌از اندازه‌ی نویسنده به مطالبات قومیت‌ها همچون آموزش به زبان مادری گاهی اوقات خسته‌کننده و ملال‌آور می‌شود و به نظر چنین می‌آید که خواسته‌ی شخصی خود اوست ...
بی‌فایده است!/ باد قرن‌هاست/ در کوچه‌ها/ خیابان‌ها/ می‌چرخد/ زوزه می‌کشد/ و رمه‌های شادی را می‌درد./ می‌چرخم بر این خاک/ و هرچه خون ماسیده بر تاریخ را/ با اشک‌هایم می‌شویم/ پاک نمی‌شود... مانی، وزن و قافیه تنها اصولی بودند که شعر به وسیلهء آنها تعریف می‌شد؛ اما امروزه، توجه به فرم ذهنی، قدرت تخیل، توجه به موسیقی درونی کلمات و عمق نگاه شاعر به جهان و پدیده‌های آن، ورای نظام موسیقایی، لازمه‌های شعری فاخرند ...