قهرمانِ سرخورده از جنگ | اعتماد


توبیاس ولف [Tobias Wolff] نویسنده‌ امریکایی است که تبحرش در خاطره‌نویسی بر کسی پوشیده نیست. زندگی شخصی و تجربه‌های زیستی ولف به حدی در بطن نوشته‌هایش حضور دارد که حتی بسیاری از داستان‌ها و رمان‌های او را نیز تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. جدای از خاطره‌نویسی‌هایی مثل «زندگی این پسر» (۱۹۸۹) و «در ارتش فرعون» (۱۹۹۴)، یکی از آثار داستانی ولف که به‌شدت وام‌دار زندگی شخصی‌اش است، «دزد پادگان» [The barracks thief] (۱۹۸۴) نام دارد.

توبیاس ولف [Tobias Wolff] دزد پادگان» [The barracks thief]

رمان «دزد پادگان» در سال ۱۹۸۵ برنده جایزه‌ پن- فاکنر شد. قسمت عمده‌ای از این داستان در کارولینای شمالی اتفاق می‌افتد. سه سرباز که به تازگی به ارتش پیوسته‌اند و دوره‌های چتربازی را پشت سر گذاشته‌اند، به پادگانی ملحق می‌شوند و منتظرند به ویتنام اعزام شوند. از آن‌جایی که اکثر سربازان این پادگان پیش‌تر در جنگ ویتنام باهم هم‌رزم بوده‌اند، با این سه سرباز مثل غریبه‌ها برخورد می‌کنند و آنها را نادیده می‌گیرند. وقتی دزدی‌های مشکوکی در پادگان رخ می‌دهد، این سه سرباز مورد سوء‌ظنی پنهان قرار می‌گیرند.

یکی از ویژگی‌های تکنیکی و ساختاری این اثر، تغییر راوی و زاویه‌دید به شکلی متناوب در طول داستان است، به شکلی که هر کدام از این سه سرباز در طول رمان در فصل‌هایی جداگانه فرصتی برای روایت کردن می‌یابند. اما از ویژگی‌های ساختاری و فرمی این اثر که بگذریم، سکون و لختی غریبی بر فضای این روایت حاکم است؛ به‌طوری که انگار هیچ اتفاقی نیفتاده اما همه چیز پیش آمده. «دزد پادگان» در عین ایجاز و فضای راکدش، چاهی عمیق در وجود مخاطب حفر می‌کند و گویی که زندگی همین است. اما این نگاهِ خاصِ ولف به این روایت از کجا نشات می‌گیرد؟ ولف کجای این روایت ایستاده است؟ برای پاسخ به این پرسش باید کمی به زندگی شخصی ولف و اثرِ خاطره‌نگاری او، «در ارتش فرعون» نگاهی بیندازیم که تقریبا 10 سال پس از «دزد پادگان» به چاپ رسیده است.

ولف در سن شانزده‌سالگی تصمیم گرفت تا نویسنده شود و باور داشت برای نویسندگی باید تجربیات عمیقی را در زندگی پشت سر بگذارد؛ اعتقادی که سرانجام او را راهی ارتش کرد. او سرانجام در هجده‌سالگی با ترک مادرش، کار و زندگی عادی‌اش راهی ارتش شد. ورود ولف به ارتش بسیار شبیه به اتفاقی است که برای فیلیپ، شخصیت اصلی رمان «دزد پادگان» می‌افتد. به نوعی می‌توان فیلیپ را همان توبیاس ولف در نظر گرفت، فیلیپ نیز مثل ولف در یک بن‌بست گیر می‌کند و اجباری در وجودش شکل می‌گیرد تا خانواده را ترک کند. بایرون کلهون در مقاله‌ «توبیاس ولف در جست‌وجوی قهرمان شدن» معتقد است که میل به دیده شدن و کسب جایگاه قهرمانی و منجی شدن در زندگی شخصی و ادبیات او موج می‌زند. کلهون برای استناد و اثبات ادعایش سراغ کتاب «در ارتش فرعون» می‌رود. اما کلهون بر این باور است که رویای قهرمان شدن قبل از اعزام به ویتنام در وجود ولف از بین می‌رود. ولف پس از مرگ هم‌رزمش در جنگ ویتنام به این نتیجه می‌رسد که زنده بودنش را مدیون مهارت بسیار زیادش نبوده بلکه او به خاطر کمبود مهارت زنده مانده بود. حقیقتی که اعتماد به نفس ولف را نابود می‌کند و تعریف او را نسبت به شجاعت دگرگون می‌کند. شجاعت در بسیاری از جنگ‌ها سر آخر به مرگ منتهی می‌شود.

ولف در کتاب «در ارتش فرعون» خودش را به عنوان «مردی که پنهان می‌شود» معرفی می‌کند. گویی ولف در سردرگمی گنگی گیر کرده است. اینکه شجاعت چیست؟ قهرمان بودن در جنگ یعنی چه؟ زنده بودن و مرگ به چه ارزشی رقم می‌خورد؟ ولف معتقد است که دو تن از هم‌رزم‌هایش به دلیلی مُردند که به درستی وظایف‌شان را انجام دادند و او در حالی زنده است که تمام وظیفه‌اش در ماموریت محول شده را به درستی به جا نیاورده است. این عقیده را می‌توان در صحنه ماموریت پست سه نفره انبار باروت در رمان «دزد پادگان» جست‌وجو کرد. کلهون با نگاهی غضب‌آلود، ولف را انسانی در جست‌وجوی قهرمانی می‌داند؛ انسانی که در جدال قهرمانی جنگ شکست خورد اما در ادبیات آن را بازیافت. «دزد پادگان» حاصلِ سرخوردگی و شکستِ محض ولف در مواجهه با جنگ است. ولف که خودش را در مقام یک قهرمان می‌دید، در جنگ ویتنام سرخورده می‌شود و این سکون و کرختی در بطنِ «دزد پادگان» عیان است. ولف اما 10 سال بعد امید و عطش دوباره‌ای به قهرمان شدن بازمی‌یابد و در اثری خاطره‌نگاری با نام «ارتش فرعون»، خود را به قهرمانی در لابه‌لای کلمات بدل می‌کند. کلهون در مقاله «توبیاس ولف در جست‌وجوی قهرمان شدن» با توجه به نظریه سفر قهرمان جوزف کمپل به بررسی این روند می‌پردازد.

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

در پانزده سالگی به ازدواج حسین فاطمی درمی‌آید و کمتر از دو سال در میانه‌ی اوج بحران‌ ملی شدن نفت و کودتا با دکتر زندگی می‌کند... می‌خواستند با ایستادن کنار خانم سطوتی، با یک عکس یادگاری؛ خود را در نقش مرحوم فاطمی تصور کرده و راهی و میراث‌دار او بنمایانند... حتی خاطره چندانی هم در میان نیست؛ او حتی دقیق و درست نمی‌دانسته دعوی شویش با شاه بر سر چه بوده... بچه‌ی بازارچه‌ی آب منگل از پا نمی‌نشیند و رسم جوانمردی را از یاد نمی‌برد... نهایتا خانم سطوتی آزاد شده و به لندن باز می‌گردد ...
اباصلت هروی که برخی گمان می‌کنند غلام امام رضا(ع) بوده، فردی دانشمند و صاحب‌نظر بود که 30 سال شاگردی سفیان بن عیینه را در کارنامه دارد... امام مثل اباصلتی را جذب می‌کند... خطبه یک نهج‌البلاغه که خطبه توحیدیه است در دربار مامون توسط امام رضا(ع) ایراد شده؛ شاهدش این است که در متن خطبه اصطلاحاتی به کار رفته که پیش از ترجمه آثار یونانی در زبان عربی وجود نداشت... مامون حدیث و فقه و کلام می‌دانست و به فلسفه علاقه داشت... برخی از برادران امام رضا(ع) نه پیرو امام بودند؛ نه زیدی و نه اسماعیلی ...
شور جوانی در این اثر بیشتر از سایر آثارش وجود دارد و شاید بتوان گفت، آسیب‌شناسی دوران جوانی به معنای کلی کلمه را نیز در آن بشود دید... ابوالمشاغلی حیران از کار جهان، قهرمانی بی‌سروپا و حیف‌نانی لاف‌زن با شهوت بی‌پایانِ سخن‌پردازی... کتابِ زیستن در لحظه و تن‌زدن از آینده‌هایی است که فلاسفه اخلاق و خوشبختی، نسخه‌اش را برای مخاطبان می‌پیچند... مدام از کارگران حرف می‌زنند و استثمارشان از سوی کارفرما، ولی خودشان در طول عمر، کاری جدی نکرده‌اند یا وقتی کارفرما می‌شوند، به کل این اندرزها یادشان می‌رود ...
هرگاه عدالت بر کشوری حکمفرما نشود و عدل و داد جایگزین جور و بیداد نگردد، مردم آن سرزمین دچار حمله و هجوم دشمنان خویش می‌گردند و آنچه نپسندند بر آنان فرو می‌ریزد... توانمندی جز با بزرگمردان صورت نبندد، و بزرگمردان جز به مال فراهم نشوند، و مال جز به آبادانی به دست نیاید، و آبادانی جز با دادگری و تدبیر نیکو پدید نگردد... اگر این پادشاه هست و ظلم او، تا یک سال دیگر هزار خرابه توانم داد... ای پدر گویی که این ملک در خاندان ما تا کی ماند؟ گفت: ای پسر تا بساط عدل گسترده باشیم ...
دغدغه‌ی اصلی پژوهش این است: آیا حکومت می‎تواند هم دینی باشد و هم مشروطه‎گرا؟... مراد از مشروطیت در این پژوهش، اصطلاحی‌ست در حوزه‌ی فلسفه‌ی حقوق عمومی و نه دقیقاً آن اصطلاح رایج در مشروطه... حقوق بشر ناموس اندیشه‌ی مشروطه‎گرایی و حد فاصلِ دیکتاتوری‎های قانونی با حکومت‎های حق‎بنیاد است... حتی مرتضی مطهری هم با وجود تمام رواداری‎ نسبی‎اش در برابر جمهوریت و دفاعش از مراتبی از حقوق اقلیت‎ها و حق ابراز رأی و نظر مخالفان و نیز مخالفتش با ولایت باطنی و اجتماعی فقها، ذیل گروهِ مشروعه‎خواهان قرار دارد ...