هم می‌تواند خاطره‌نگاری یک دوره تاریخی از نگاه یک زن فعال مدنی در زندان باشد، هم می‌تواند رمانی جذاب با وقایع تو در‌ توی سیاسی، اجتماعی... دوران حاکمیت انور سادات در مصر دهه هفتاد ... صدای کوبش‌های بی‌وقفه ماموران و شکستن در خانه اوست که نوشتار را هم در ذهن نویسنده و هم در ذهن خواننده دلهره‌آور ترسیم می‌کند... ترسیم دقیق و همراه با نکته‌‌سنجی فضای زندان و شخصیت‌های زندانی با گرایش‌های مختلف


زندگی در بیکران | اعتماد


کتاب «خاطراتم در زندان زنان» [مذاکراتی فی سجن النساء] اثر نوال السعداوی [Nawal El Saadawi] پزشک، نویسنده، پژوهشگر، روزنامه‌نگار و فعال حقوق زنان مصری از جمله آثاری است که نمی‌توان آن را به ژانر خاصی محدود کرد. کتابی که هم می‌تواند خاطره‌نگاری یک دوره تاریخی از نگاه یک زن فعال مدنی در زندان باشد، هم می‌تواند رمانی جذاب با وقایع تو در‌ توی سیاسی، اجتماعی و تاریخی و هم وقایع‌نگاری یک روزنامه‌نگار از آنچه در دوره‌ای خاص تجربه کرده است. حال هر چه باشد، «خاطراتم در زندان» از نوال السعداوی که توسط «نشرتا» منتشر شده، ژانرها را کنار می‌زند و ازجمله آثاری می‌شود که می‌تواند طیف‌های متنوعی از خوانندگان را جذب کند. مترجمان این کتاب آزاده و ناهید پورصدامی نیز توانسته‌اند با زبانی رسا و روان در تاثیرگذاری هر چه بیشتر این اثر کمک شایسته‌ای کنند.

خاطراتم در زندان زنان» [مذاکراتی فی سجن النساء] اثر نوال السعداوی [Nawal El Saadawi]

دوره تاریخی سیاسی که نوال در این نوشته تجربه کرده است، دوران حاکمیت انور سادات در مصر دهه هفتاد میلادی است. دوره‌ای که از یک ‌سو مصر به جنگ با اسراییل پایان داده و در حال بازسازی و ایجاد تجدد در میان مردم خود است و از سوی دیگر حکمرانان کشور موضعی سرسختانه در قبال جامعه مدنی، روشنفکران و به ویژه زنان مترقی و آزاداندیش گرفته است. وحشت و اضطراب جمعی در میان خیل روزنامه‌نگاران، نویسندگان و روشنفکران در این دوره تاریخی مصر به‌گونه‌ای است که نفس نوشتن مستقل و چاپ و انتشار آن در هر کتاب و نشریه‌ای می‌تواند موجبات مجرم شناخته شدن نویسنده و به تبع آن، دستگیری و به زندان افتادن او را فراهم کند.

نوال السعداوی یکی از آن زنان نواندیش بی‌پروای روزگار خود است. زنی که فرای مرزبندی‌های قدرت به آن چیزی که معتقد است پایبندی دارد و از سر ایستادگی بر همین مواضع در دوران حاکمیت سادات در مصر، روزگار سختی را از سر می‌گذراند. روزگاری که نوال به خوبی توانسته با ظرافت و ریزبینی هنرمندانه‌اش آن را به رشته تحریر در آورد.

شاید با برشمردن چند ویژگی مهم از کتاب «خاطراتم در زندان» بیشتر و بهتر بتوان با این اثر آشنا شد و آن را به خاطر سپرد. نخستین نکته شروع توفانی کتاب است. جایی که خواننده از همان ابتدا با وحشت و هجوم آوردن نیروهای مسلح و شکستن در خانه نوال که در حین نوشتن است، روبه‌رو می‌شود. نوال در حین نوشتن است. بی‌اطلاع از آنچه پیش روی اوست و در همان حال صدای کوبش‌های بی‌وقفه ماموران و شکستن در خانه اوست که نوشتار را هم در ذهن نویسنده و هم در ذهن خواننده دلهره‌آور ترسیم می‌کند. نوال به‌رغم مقاومتی که می‌کند ناچار به تسلیم می‌شود و در راه حرکت به سمت زندان، نگرانی‌های او نسبت بی‌اطلاعی خانواده‌اش از وضعیتی که به وجود آمده و نیز ترس درونی‌اش از آینده‌ای که در پیش است با نگرانی‌ها و ترس‌های خواننده نیز گره می‌خورد و همین بخش آغازین نوشتاراست که در خواننده نیروی گرایش به ادامه کتاب را به وجود می‌آورد.

نکته دوم به تصویر درآوردن و ترسیم دقیق و همراه با نکته‌‌سنجی فضای زندان، شخصیت‌های زندانی با رفتارها و گرایش‌های مختلف و برخورد عوامل زندان با زندانیان از جوانب گوناگون است.

نوال در چنین فضایی خود را کاملا همچون اهرم یک ترازو در میانه قرار می‌دهد. با هر کدام از زنان زندانی همبند خود با رفتاری انسانی برخورد می‌کند. حتی اگر نسبت به عقاید و سلوک آنها کاملا در تضاد و اختلاف نظر باشد. نوال از همان بدو ورودش به سلول در این اندیشه است که دوستان خود را وادار به انجام تغییراتی بنیادین در شیوه زیستن ‌در زندان کند. نخست سراغ فضای بهداشتی در سلول می‌‌رود و سعی می‌کند با همکاری دوستانش برای این محیط حریمی به وجود آورد. سپس شیوه جمعی غذا خوردن و به گفت‌وگو با هم نشستن را با همفکری دیگر دوستان او که از فضای دانشگاهی و علمی کشور هستند، برقرار کند. همین ویژگی‌های نوال السعداوی در سلول زنان موجب دگرگونی رفتارها و برخوردهای زندانیان با یکدیگر می‌شود.

خاطراتم در زندان زنان» [مذاکراتی فی سجن النساء]

نوال السعداوی زنی است به ‌شدت تحول‌خواه. مثل بسیاری از زنان و مردان در سراسر جهان در دهه هفتاد میلادی. او در زندان به‌رغم تمامی فشارهای فردی و جمعی که بر خود غالب می‌بیند اما باز از فعالیت در اجرای آنچه اعتقاد دارد سر باز نمی‌زند و کوتاه نمی‌آید. نوال به ‌طور جدی با خشونت مخالف است و همین امر است که پس از گذشت چند صباحی از زیست دسته جمعی با همبندی‌هایش راه رفاقت و همدلی را از سوی خود برای آنان می‌گشاید و در یک بُعد کلی‌تر جمع حاضر در سلول خود را به همدلی و همیاری با یکدیگر سوق می‌دهد.

در واقع کتاب «خاطراتم در زندان» برآمده از تجربه شخصی یک زندانی بی‌گناه است که سالیان بسیاری از زندگی خود را به جرم نوشتن و فکر کردن پشت میله‌ها سپری کرده است. با اعلام به قتل رسیدن انور سادات است که راه رهایی کسانی چون نوال السعداوی و همفکرانش باز می‌شود و آنان با ایستادگی بر مواضع خود به آغوش خانواده‌شان برمی‌گردند.

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

ما خانواده‌ای یهودی در رده بالای طبقه متوسط عراق بودیم که بر اثر ترکیبی از فشارهای ناشی از ناسیونالیسم عربی و یهودی، فشار بیگانه‌ستیزی عراقی‌ها و تحریکات دولت تازه ‌تأسیس‌شده‌ی اسرائیل جاکن و آواره شدیم... حیاتِ جاافتاده و عمدتاً رضایت‌بخش یهودیان در کنار مسلمانان عراق؛ دربه‌دری پراضطراب و دردآلود؛ مشکلات سازگار‌ شدن با حیاتی تازه در ارض موعود؛ و سه سال عمدتاً ناشاد در لندن: تبعید دوم ...
رومر در میان موج نویی‌ها فیلمساز خاصی‌ست. او سبک شخصی خود را در قالب فیلم‌های ارزان قیمت، صرفه‌جویانه و عمیق پیرامون روابط انسانی طی بیش از نیم قرن ادامه داده است... رومر حتی وقتی بازیگرانی کاملاً حرفه‌ای انتخاب می‌کند، جنس بازیگری را معمولاً از شیوه‌ی رفتار مردم معمولی می‌گیرد که در دوره‌ای هدف روسلینی هم بود و وضعیتی معمولی و ظاهراً کم‌حادثه، اما با گفت‌وگوهایی سرشار از بارِ معنایی می‌سازد... رومر در جست‌وجوی نوعی «زندگی‌سازی» است ...
درباریان مخالف، هر یک به بهانه‌ای کشته و نابود می‌شوند؛ ازجمله هستینگز که به او اتهام رابطه پنهانی با همسر پادشاه و نیز نیت قتل ریچارد و باکینگهم را می‌زنند. با این اتهام دو پسر ملکه را که قائم‌مقام جانشینی پادشاه هستند، متهم به حرامزاده بودن می‌کنند... ریچارد گلاستر که در نمایشی در قامت انسانی متدین و خداترس در کلیسا به همراه کشیشان به دعا و مناجات مشغول است، در ابتدا به‌ظاهر از پذیرفتن سلطنت سرباز می‌زند، اما با اصرار فراوان باکینگهم، بالاخره قبول می‌کند ...
مردم ایران را به سه دسته‌ی شیخی، متشرعه و کریم‌خانی تقسیم می‌کند و پس از آن تا انتهای کتاب مردم ایران را به دو دسته‌ی «ترک» و «فارس» تقسیم می‌کند؛ تقسیم مردمان ایرانی در میانه‌های کتاب حتی به مورد «شمالی‌ها» و «جنوبی‌ها» می‌رسد... اصرار بیش‌از اندازه‌ی نویسنده به مطالبات قومیت‌ها همچون آموزش به زبان مادری گاهی اوقات خسته‌کننده و ملال‌آور می‌شود و به نظر چنین می‌آید که خواسته‌ی شخصی خود اوست ...
بی‌فایده است!/ باد قرن‌هاست/ در کوچه‌ها/ خیابان‌ها/ می‌چرخد/ زوزه می‌کشد/ و رمه‌های شادی را می‌درد./ می‌چرخم بر این خاک/ و هرچه خون ماسیده بر تاریخ را/ با اشک‌هایم می‌شویم/ پاک نمی‌شود... مانی، وزن و قافیه تنها اصولی بودند که شعر به وسیلهء آنها تعریف می‌شد؛ اما امروزه، توجه به فرم ذهنی، قدرت تخیل، توجه به موسیقی درونی کلمات و عمق نگاه شاعر به جهان و پدیده‌های آن، ورای نظام موسیقایی، لازمه‌های شعری فاخرند ...