از دست‌دادن | آرمان ملی


«مرگ، قاعده‌ها را براساس اهمیت رسمی می‌چیند، بی‌درنگ قوانین احساسی‌ای را که شخص در زندگی‌اش آنها را شکسته رفو می‌کند.» رمان «سایه سنگین خانم الف» [Like Family (Il nero e l'argento)] صریح و روشن درباره ازدست‌دادن است؛ ازدست‌دادنی که می‌تواند عضو درجه یک خانواده نباشد، اما به‌هرحال فقدان است و با وجود کوتاهی زمانی‌اش، می‌تواند روند زندگی را تحت‌تأثیر خود، قرار دهد. این فقدان وجه دیگری هم دارد می‌تواند از دست‌دادنی از جنس مرگ نباشد، اما سخت باشد و تاثیرگذار و کنارآمدن با آن دشوار باشد و داستان به وجوه مختلف از دست‌دادن توجه دارد.

سایه سنگین خانم الف» [Like Family (Il nero e l'argento)] پائولو جوردانو [Paolo Giordano]

راوی داستان همچون پائولو جوردانو [Paolo Giordano] نویسنده کتاب، یک فیزیکدان نظری، اخمو، درون‌گرا و اساسا یک آدم معقول است و برعکسش همسرش، نورا بسیار پرشور است و این تقابل با هدایت «خانم الف» (راوی، خانم الف را برای مراقبت از نورا، همسر باردارش استخدام می‌کند و پس از تولد پسرشان، خانم الف تبدیل به عضو خانواده می‌شود.) است که به شکل اختلاف بروز پیدا نمی‌کند و با تغییر موقعیت و خروج خانم الف از زندگی آنها، این تفاوت‌ها تهدیدکننده به‌نظر می‌آیند.

خانم الف که با نام مستعار «بابِت» هم، معرفی می‌شود. نامش از شخصیت اصلی داستان «ضیافت بابِت» الهام گرفته شده؛ داستان پیردختری (بابِت) است که از سرآشپزان مشهور پاریس بوده و اکنون از خانه دور مانده و مجبور به خدمتکاری می‌شود. او پولی را که برحسب شانس و از لاتاری برنده شده به‌جای اینکه صرف بازگشت به‌خانه کند، صرف ضیافت شامی مفصل می‌کند.
خانم الف، بعد از هشت سال خدمت، یک روز ناگهان دست از کار می‌کشد و اعلام می‌کند که خسته شده، اما در اصل رفتن او، علتش سرطانی است که او با آن مواجه شده و بعد هم براثر آن می‌میرد:
«برای چه چیز او بیشتر از همه دلت تنگ می‌شود؟»
نورا نیازی به تمعق نداشت، برایش روشن بود.
«برای آن روشی که با آن به ما جسارت می‌داد.»

و این «نبود»، آن‌سوی داستان را نشان می‌دهد؛ داستانی که در یک رویه‌اش خانم الف به‌عنوان مدیر داخلی، حضور دارد و حال نبودش و حتی شروعِ نبودش، منجر به گسست و خلاء می‌شود.
داستان به صراحت از گسست روابط انسانی خبر می‌دهد و تنهایی آدم‌ها، و گسستی که با حضور مرغ بهشتی اعلام می‌شود. پرنده‌ای که از دید خانم الف از همه‌چیز باخبر است و حتی پیش از دکترها از سرنوشت او مطلع است و اتفاق، معمولا در به‌هنگامی زمان ‌است که رخ می‌دهد و زندگی‌ها را بهبود می‌دهد یا زخم می‌زند.

نویسنده در پیشگاه کتاب گفته ‌است که اثر حاضر تکه‌ای از داستانی ‌واقعی و دردناک است، می‌توان این‌طور به‌داستان نگاه‌ کرد که اثر حاضر تسلایی است بر واقعیتی که هضمش چنان دشوار بوده که نویسنده را به‌هیچ صورتی، رها نکرده و این واکنش اوست بر این واقعه انسانی. این آشنایی و این مرگ، گذشته و حال این زوج و البته فرزندشان را تحت سیطره خود درمی‌آورد. او شاهدی بوده‌ بر روزهای مشترک زندگی آنها و تولد و رشد فرزندشان.

مرگ خانم الف بسیاری چیزها را در زندگی این زوج تغییر می‌دهد: «در زندگی من و نورا و امانوئل، که آن دوران انگار هرروز منقلب می‌شد و مثل گیاهی نوپا در دست ویرانگر باد می‌لرزید، او عنصری پابرجا بود، پناهگاهی بود؛ درختی‌کهنسال با تنه‌ای چنان تنومند که به‌زحمت سه‌دست به‌دورش حلقه‌ می‌شد.»

عنوان اصلی کتابِ «سایه سنگین خانم الف» به زبان ایتالیایی، «سیاه و نقره‌ای» است که مترجم فارسی، این‌ عنوان را با هماهنگی نویسنده تغییر داده است؛ به‌نظر می‌آید عنوان اصلی می‌توانست گویای بیشتری برای وضوح مضمون داستان باشد. شاید بار مضمونی را به ‌این ‌شکل خواسته باشند بکاهند، اما در اصل ماجرا فرقی نمی‌کند و این مضمون در دل داستان نهفته ‌است و خود نویسنده نیز نسبت به‌آن اذعان ‌دارد و می‌گوید داستان، تکه‌ای از داستانی ‌واقعی و دردناک است و انحراف قصه از واقعیت، جوهره شخصیت‌هایی را که کتاب ملهم از آنهاست تغییر نمی‌دهد و درنتیجه، تغییر نام، تغییری در صورت مساله داستان ندارد و مخاطب اهل هر کجای این جهان باشد، با این مساله و واقعیت بشری مواجه‌ است: «ماجراهایی هست که پایانشان از آغاز نوشته ‌شده ‌است. شاید کسی، من‌جمله خانم الف، لحظه‌ای فکر کند که می‌شد اوضاع طور دیگری پیش برود؟»

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

ما خانواده‌ای یهودی در رده بالای طبقه متوسط عراق بودیم که بر اثر ترکیبی از فشارهای ناشی از ناسیونالیسم عربی و یهودی، فشار بیگانه‌ستیزی عراقی‌ها و تحریکات دولت تازه ‌تأسیس‌شده‌ی اسرائیل جاکن و آواره شدیم... حیاتِ جاافتاده و عمدتاً رضایت‌بخش یهودیان در کنار مسلمانان عراق؛ دربه‌دری پراضطراب و دردآلود؛ مشکلات سازگار‌ شدن با حیاتی تازه در ارض موعود؛ و سه سال عمدتاً ناشاد در لندن: تبعید دوم ...
رومر در میان موج نویی‌ها فیلمساز خاصی‌ست. او سبک شخصی خود را در قالب فیلم‌های ارزان قیمت، صرفه‌جویانه و عمیق پیرامون روابط انسانی طی بیش از نیم قرن ادامه داده است... رومر حتی وقتی بازیگرانی کاملاً حرفه‌ای انتخاب می‌کند، جنس بازیگری را معمولاً از شیوه‌ی رفتار مردم معمولی می‌گیرد که در دوره‌ای هدف روسلینی هم بود و وضعیتی معمولی و ظاهراً کم‌حادثه، اما با گفت‌وگوهایی سرشار از بارِ معنایی می‌سازد... رومر در جست‌وجوی نوعی «زندگی‌سازی» است ...
درباریان مخالف، هر یک به بهانه‌ای کشته و نابود می‌شوند؛ ازجمله هستینگز که به او اتهام رابطه پنهانی با همسر پادشاه و نیز نیت قتل ریچارد و باکینگهم را می‌زنند. با این اتهام دو پسر ملکه را که قائم‌مقام جانشینی پادشاه هستند، متهم به حرامزاده بودن می‌کنند... ریچارد گلاستر که در نمایشی در قامت انسانی متدین و خداترس در کلیسا به همراه کشیشان به دعا و مناجات مشغول است، در ابتدا به‌ظاهر از پذیرفتن سلطنت سرباز می‌زند، اما با اصرار فراوان باکینگهم، بالاخره قبول می‌کند ...
مردم ایران را به سه دسته‌ی شیخی، متشرعه و کریم‌خانی تقسیم می‌کند و پس از آن تا انتهای کتاب مردم ایران را به دو دسته‌ی «ترک» و «فارس» تقسیم می‌کند؛ تقسیم مردمان ایرانی در میانه‌های کتاب حتی به مورد «شمالی‌ها» و «جنوبی‌ها» می‌رسد... اصرار بیش‌از اندازه‌ی نویسنده به مطالبات قومیت‌ها همچون آموزش به زبان مادری گاهی اوقات خسته‌کننده و ملال‌آور می‌شود و به نظر چنین می‌آید که خواسته‌ی شخصی خود اوست ...
بی‌فایده است!/ باد قرن‌هاست/ در کوچه‌ها/ خیابان‌ها/ می‌چرخد/ زوزه می‌کشد/ و رمه‌های شادی را می‌درد./ می‌چرخم بر این خاک/ و هرچه خون ماسیده بر تاریخ را/ با اشک‌هایم می‌شویم/ پاک نمی‌شود... مانی، وزن و قافیه تنها اصولی بودند که شعر به وسیلهء آنها تعریف می‌شد؛ اما امروزه، توجه به فرم ذهنی، قدرت تخیل، توجه به موسیقی درونی کلمات و عمق نگاه شاعر به جهان و پدیده‌های آن، ورای نظام موسیقایی، لازمه‌های شعری فاخرند ...