آثار ایران. مجموعه نشریه‌ای ادواری باستان شناسی و هنر‌ایرانی- اسلامی در چهار مجلد، هر مجلد مشتمل بر دو جزء، اثر "آندره گدار"(1881-1949) باستان‌شناس فرانسوی. این کتاب به زبان فرانسه و در سلسله انتشارات "پل گوتنر" شهر پاریس منتشر شد. گدار در مقدمه جزء اول از مجلد اولیه، هدف نشریه "آثار ایران" را معرفی آثار باستانی کشف شده و چاپ طرح‌ها و عکس‌ها و کتیبه‌های آنها و شرح حوادث تاریخی مربوط به آنها ذکر کرده است. این دانشمند در 1307ش، به منظور تاسیس اداره کل عتیقات(باستان شناسی) و سامان بخشیدن به امور باستان‌شناسی، به استخدام دولت ایران درآمد و سی و دو سال به تحقیق در آثار باستانی ایران و مرمت آنها پرداخت.
آندره گدار، پس از سال 1936، برای شناساندن آثار تاریخی ایران به جهانیان با همکاری همسرش یداآ گدار، ماکسیم سیرو، آندره پ. آردی، میرون بمان اسمیت و عده‌ای از باستان‌شناسان و محققان ایرانی (محمد تقی مصطفوی، خان ملک، مهدی بهرامی) به نشر جزوه‌های سالانه نشریه مذکور دست زد که شمار آنها به هشت رسید. سه شماره از این جزوه‌ها به همت "رشید یاسمی" (جزوه 1 جلد اول، تهران 1314) و محمد تقی مصطفوی (جزء 2 جلد اول، تهران 1316) ترجمه شد و بدون تصاویر و طرح‌ها و نقشه‌های متن اصلی، انتشار یافت. در سال‌های اخیر، ترجمه متن کامل آثار ایران به فارسی به قلم "ابوالحسن سروقد مقدم"، در چهار مجلد منتشر شده است. در مجلدات آثار ایران هم به آثار ایران پیش از اسلام و هم به آثار دوره اسلامی توجه شده است. در نسخه فارسی این کتاب، ترتیب موضوعی مجلدات فرانسه رعایت نشده است؛ با این همه ترجمه حاوی متن کامل "آثار ایران" است.
جلد اول شامل دو بخش است. بخش‌اول مطابق جزوه 1 مجلد سوم متن فرانسه در 8 قسمت تنظیم شده است. قسمت اول، آذرکده‌ها، تالیف "آندره گدار" است. مؤلف به تفصیل به بررسی پیشینه تاریخی آتشکده‌ها و مباحث آیینی آن در دین زرتشت پرداخته است. قسمت‌های دوم تا هشتم به قلم "ماکسیم سیرو" است. در قسمت دوم، با عنوان "آتشگاه زرتشتی شریف آباد" طرح ساختمان وراخانه در شهر یزد ارائه و ویژگی‌های معماری این چهار تاقی بیان شده است. در قسمت سوم، با عنوان "تخت رستم و تخت کیکاووس در نزدیکی تهران" مؤلف ابتدا از بلندی مخروطی شکلی به ارتفاع 1280 متر از سطح دریا به نام "تخت رستم" سخن گفته و به وجود سکوی سنگی ذوزنقه شکلی در آن اشاره کرده است. تخت کیکاووس، در 12 کیلومتری مغرب تخت رستم، به شکل ذوزنقه است و اهالی محل آن را "چهار تاقی" می‌نامند. عنوان قسمت چهارم "قلعه دختر قم" است. در پایه‌ها و دیواره‌های این قلعه تا ارتفاع دو متری، قطعه سنگ‌های آهکی تراشیده در ردیف‌های 20 سانتی متری، با ملاطی از گچ کار گذاشته شده است. آثار معماری به جامانده از این قلعه از شبستان گنبددار، سرطاق‌ها و راهروی آن خبر می‌دهد. در قسمت پنجم، با عنوان "قلعه دختر شهرستانک" از عمارتی ساده در نزدیکی شهرستان اهر سخن گفته شده که بنای آن شامل دو اتاق با طاق گهواره‌ای بوده و در دیوارهای آن از سنگ چین با ملاط گچ استفاده شده است.
قسمت ششم مربوط است به بنای کوچک عصر ساسانی در نزدیکی کارون. این بنا شامل تالاری مربع است که هر وجه آن با طاقی بیضی شکل پوشانده شده و بر فراز آن گنبدی بر گوشه‌بندی‌ها و فیل گوش‌ها نهاده شده است. در نقشه ترسیمی سیرو از این بنا یک چهار طاقی ارائه شده که احتمالا نیایشگاه بوده است. قسمت هفتم، باعنوان "قلعه‌بان" در واقع بنایی است از خشت خام در منطقه لار مازندران به ابعاد 40/9 × 75/15 متر این بنا دارای سه طاقی با عمق 4/2 متر و سه بهار خواب با طاقی‌های بیضی شکل است. در این بنا همچنین یک محراب سنگی به‌جا مانده است. در قسمت هشتم، با عنوان "مسجد سلیمان" آتشکده مهم ساسانی د رخوزستان بررسی شده است. بقایای مسجد سلیمان سکویی است سنگی که از طریق سه پلکان بر آن می‌توان رفت. به گفته سیرو، از روی آنچه از این بنا به جا مانده می‌توان دریافت که اتاقی چهار گوش بوده است. در همه قسمت‌ها مؤلف کوشیده است تا با یاری گرفتن از طرح‌ها و نقشه‌ها، هر یک از آثار را با دقت کافی معرفی کند.
قسمت نهم، با عنوان "نیاسر در نزدیکی کاشان" تالیف "آندره.پ.آردی" است. این بنا که یک چهار طاقی با گنبدی متعلق به عصر ساسانی است، از قلوه سنگ‌هایی با ملاط گچ ساخته شده است. قسمت دهم، با عنوان "چهار طاقی‌های اربعه دره‌ی جره واقع در نزدیکی کازرون" نوشته "آندره گدار" است. آتشگاه جزء چهار طاقی بزرگ و مجردی است که هر ضلع آن بیش از چهارده متر طول دارد. این آتشگاه بر قله‌ی یک بلندی مشرف به رودخانه جزء واقع است. در این دره، سه چهار طاقی دیگر نیز وجود داشته که به بررسی در آمده است. بخش دوم، مطابق جزوه 2 از مجلد سه متن فرانسه (1938) شامل 8 قسمت و به قلم مؤلفان ایرانی و فرانسوی است. قسمت اول، با عنوان "مسجد مولانای تایباد"، نوشته "محمد تقی مصطفوی" است. این مسجد دارای ایوان بزرگ خوش قواره‌ای است که با کتیبه‌هایی از آیات قرآنی اراسته شده است. کاشی‌کاری مسجد زیبا و درخور توجه است. مسجد در سال 848، در دوران حکومت شاهرخ شاه، بنا شده است. قسمت دوم با عنوان "فرمانی از ابونصر حسن بهادر" تالیف "خان ملک" است. این فرمان (مورخ 875) شامل آیین و قواعد دیوانی رایج در دربار فرمانروایان بایندری است. قسمت سوم، با عنوان "همیاری در جهت مطالعه سرامیک ایران در دوره اسلام"، به قلم "مهدی بهرامی" است و در آن از آثار سفالی بدون مبنا، سفال نوع گبری صیقل یافته و دیگر انواع آن سخن رفته است. قسمت چهارم، با عنوان اشیاء مفرغی لرستان، نوشته مدیر این پروژه عظیم، "آندره گدار"، است و در آن، تندیس‌های کوچک، قلاب کمربند به شکل گوزن خفته، لگام مخصوص تربیت اسب، سرنیزه‌ها و جام‌های فلزی این دوره از تاریخ به دقت تمام معرفی شده‌اند. عنوان قسمت پنجم که باز هم به قلم گدار است، "محمد رضا امامی" است و در آن به تفصیل درباره زندگانی و آثار خوشنویسی امامی، از هنرمندان بنام عصر صفوی در شهر اصفهان؛ و کتیبه‌های او در مساجد و مدارس آن شهر سخن رفته است. قسمت ششم با عنوان "یادداشت‌ها" به قلم "یدا آ. گدار" است و در آن از تنگ سیمین عهد ساسانیان، بشقاب نقره‌ای کشف شده در حوالی شهر قزوین و دیگر آثار به دست آمده از آذربایجان یاد شده است. قسمت هفتم، با عنوان "ملحقات"، تالیف آندره گدار است و در آن مسجد جامع اصفهان، شبستان محراب الجایتو، گنبد خاکی آن مسجد و نیز مصلای یزد بررسی شده است.
جلد دوم شامل دو بخش است. بخش اول، مطابق جزوه 2 از جلد 2 متن اصلی در چهار قسمت است. قسمت اول با عنوان "جنگی از تصاویر امرای تیمور هند" تالیف "بهمن کریمی" است؛ و در آن مرقعات مربوط به امرای تیموری موجود در موزه کاخ گلستان بررسی شده است. قسمت دوم، با عنوان "تندیس‌های پارتی- شمی" اثر "اندره گدار" است. این تندیس‌ها در منطقه مالمیر خوزستان پیدا شده‌اند و اطلاعات مهمی درباره هنر پیکره‌سازی و فلزکاری دوره اشکانیان از آنها به دست می‌آید. قسمت سوم با عنوان سرامیک لعابدار (براق) دارای تاریخ کاشان تالیف "یدا آ. گدار" است و در آن شرح سفال تاریخ‌دار کاشان، که در موزه شهر قم نگهداری می‌شود، آمده است. مولف کوشیده است تا همه نوشته‌های روی سفالینه(اشعار، آیات و تاریخ‌ها) را با دقت تمام قرائت کند. قسمت چهارم با عنوان "امام‌زاده زید اصفهان" بنایی مزین به نقاشی‌های مذهبی اسلامی نیز نوشته "یدا.آ گدار" که به شرح و توضیح نقاشی‌های دیواری این حرم کوچک، مجموعه‌ای کم نظیر از نقاشی‌های مذهبی اسلامی، اختصاص دارد.
بخش دوم، مطابق جزوه 1 از مجلد 4 متن اصلی (1949) در سه قسمت، به قلم "آندره گدار" است. در قسمت اول، با عنوان خراسان، نخست آثار معماری رباط اشرف از جمله نقشه بنا و گچ بری‌ها و کتیبه‌ها و تزیینات آجری آن بررسی شده سپس، ذیل عنوان مدرسه نظامیه خرگرد، از معماری این بنا سخن رفته است. این مدرسه که اکنون بنای آن ویران است، از دو صحن چهار ایوانی ساخته شده است و احتمالا در 508 هجری کار ساختمان آن به پایان رسیده است. مؤلف در ادامه به شرح معماری آثار مساجد فرومد و زوزن، مصلای طرق و مشهد و میل آهنگان پرداخته است. در قسمت‌های دوم و سوم به ترتیب، از آثار معماری برده‌نشانده در نزدیکی مسجد سلیمان در خوزستان و مقبره باباقاسم و مدرسه امامی اصفهانی متعلق به قرن هشتم هجری یاد شده است. مؤلف ساختمان برده‌نشانده را از نظر ترکیب کلی و نوع ساختمان، شبیه بنای مسجد سلیمان و متعلق به عصر اشکانیان دانسته است. برده‌نشانده دارای معماری سنگی است.
جلد سوم شامل دو بخش است. بخش اول آن مطابق با جزوه 2 از جلد 4 متن اصلی در دو قسمت، به همت "آندره گدار" تالیف شده است. در قسمت اول، با عنوان "طاق‌های ایرانی" با دقت تمام به مباحث معماری گنبدها، طاق‌های گهواره‌ای (ناودانی)، طاق‌های سبک صومعه‌ها، طاق‌های دارای زوایای برجسته و گنبدهای لانه زنبوری پرداخته شده و از آن اطلاعات تازه پر ارزشی درباره معماری اسلامی به دست می‌آید. قسمت دوم، با عنوان ملحقات، در واقع، افزوده‌هایی درباره مسجد جامع اصفهان و آتشکده‌هاست. بخش دوم، مطابق جلد اول متن اصلی شامل هشت قسمت است. در قسمت اول، با عنوان حاشیه‌های مرقع گلشن به قلم "یدا.آ گدار"، مرقع گلشن متعلق به کتابخانه سلطنتی در کاخ گلستان توصیف شده است. در این مرقع، سلطان حسین بایقرا در باغ خود نشان داده شده است. قسمت دوم، با عنوان استاد مغولی در موزه تهران نوشته "پل پلیو"، سه فقره از دوره ایلخانان ایران از جمله ابو سعید ایلخانی بررسی شده است. در قسمت سوم، با عنوان ابر کوه (ابرقو، در ولایت یزد) به قلم "آندره گدار"، ضمن بیان جغرافیای تاریخی محل ویژگی‌های معماری و کتیبه‌های معماری و سبزه‌پوش مسجد جامع و مزار معروف به طاووس وصف و بررسی شده است. قسمت چهارم، با عنوان نطنز (در ولایت کاشان) نوشته "آندره گدار"، بنای دوره ساسانی در نزدیکی مسجد جامع این شهر، مسجد کوچه میر، مسجد جامع و درهای مسجد افوشته و کتیبه‌های آن وصف و بررسی شده است. قسمت‌های پنجم، ششم و هفتم به ترتیب با عنوان‌های "برج‌های لاجیم و رسکت مازندران"، "تکمله راجع به مزارات مراغه" و "مسجد جامع نیریز" تالیف آندره گدار است. در قسمت ششم از آثار اسلامی (گنبد سرخ، مزار مدور مجاور گنبد سرخ، گنبد کبود و گنبد غفاریه) با دقت تمام سخن گفته است. قسمت هفتم، با عنوان منبر مسجد جامع محمدیه (در شهر یزد) به قلم "میرون یمان اسمیت" است. این منبر اکنون فاقد کتیبه است؛ اما نقوشی که بر تخته‌های آن نقر شده از تعلق آن به دوره‌های کهن اسلامی خبر می‌دهد. مؤلف این منبر را، از نظر ساخت و نوع نقوش با منبر مصری که در موزه برلین نگهداری می‌شود، قابل قیاس می‌داند.
جلد چهارم شامل دو بخش است. بخش اول مطابق جزوه 2 از جلد 1 و جزوه 1 از جلد 2، در شش قسمت تالیف شده است. قسمت اول با عنوان "مساجد قدیمی ایران" و قسمت دوم با عنوان "تاریخچه مسجد جامع اصفهان" هر دو تالیف "آندره گدار" است. مؤلف با شرح و بسط تمام، درباره معماری مسجد جامع اصفهان در دوره‌های تاریخ و تعمیراتی که در آن انجام گرفته و بازسازی عصر صفوی سخن گفته است. اطلاعاتی که گدار درباره مسجد جامع اصفهان به دست داده از این نظر که یکی از نخستین کارهای علمی بر روی سبک‌های معماری دوره‌های آن در این مسجد است، اهمیت بسیار دارد. قسمت سوم، با عنوان "اردستان و زواره" باز به قلم "آندره گدار"، به مباحث معماری درباره مسجد جامع چهار ایوانی زواره و مناره مسجد پامنار اختصاص یافته است. سر در بزرگ مسجد جامع زواره و دو مناره آن احتمالا از کهن‌ترین نمونه‌ها در نوع خود است. گدار تاریخ بنای مناره پامنار را 461 دانسته است. قسمت چهارم، با عنوان "مناره‌های اصفهان" نوشته "میرون بمان اسمیت" است. به اظهار مؤلف، اکنون این قول به طور کلی پذیرفته شده است که اندیشه ساخت مناره نخستین بار در سوریه در عصر خلافت امویان پدید آمده است.
در ایران برخلاف اشکال دیگری که در سوریه و مصر و مغرب معمول بوده است، مناره استوانه‌ای شکل که از پایین به بالا به تدریج باریک‌تر می‌شده، متداول گردیده است. بمان در این قسمت شماری از این مناره‌ها از جمله مناره‌های مسجد جامع جورجیر، مسجد آدینه و مسجد برسیان متعلق به قرن پنجم هجری در اصفهان را بررسی کرده است. قسمت پنجم یادداشت‌های درباره کتیبه‌های مناره‌های اصفهان و نیز قسمت ششم، با عنوان یادداشت کتیبه مناره مسعود سوم غزنه به قلم "یدا.آ گدار" است. به نوشته مؤلف در شهر غزنه دو برج پیروزی به فرمان سلطان مسعود غزنوی در تاریخی نا‌معلوم بنا شده است. بر بدنه یکی از برج‌ها، کتیبه بزرگی به خط کوفی وجود دارد که در هشت بخش جا گرفته است. یدا در ادامه از چینی‌های لعابدار به شکل ستاره‌های هشت پر در موزه شهر قم و لگن مسی منسوب به شیخ اویس که در موزه شیخ صفی در اردبیل نگهداری می‌شود، سخن گفته است. بخش دوم کتاب، مطابق جزوه 1 از جلد 2 متن اصل تالیف "آندره گدار" به بررسی آثار تاریخی و معماری شهر اصفهان اختصاص دارد. گدار در این بخش، ضمن بررسی آثار چهل و نه گانه اصفهان، بسیاری از بناهای تاریخی این شهر، از جمله مسجد جامع آثار تاریخی میدان نقش جهان اصفهان، پل‌های قدیمی شهر مانند پل خواجو، سی و سه پل و کاروان‌سراهای مهم مادر شاه و منطقه جلفا را وصف کرده و درباره آنها شرح‌های مبسوط آورده است. معرفی آثار باستانی و تصاویر آنها غالبا برای نخستین بار در این مجموعه درج شده است و از آنجا که دسته‌ای از این آثار از بین رفته‌اند، امروزه یگانه منبع تحقیق درباره بعضی از آنها همین مرجع است.
احمد تفضلی و جواد نیستانی. فرهنگ آثار ایرانی اسلامی. سروش
