در کتاب «روشنفکران ایرانی و سنت» نوشته علی علی حسینی، رویکردهای ارانی و طبری به نمایندگی از طیف چپ و حمید عنایت و جواد طباطبایی به نمایندگی از طیف هگلی نسبت به مساله مدرنیته تحلیل شده است.

به گزارش مهر، بحث درباره نسبت میان سنت و مدرنیته یا تجدد یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های روشنفکران ایرانی از دوران مشروطه تا به امروز است و ما اکنون دانش‌های مهمی چون «غرب شناسی» بومی را مدیون همین بحث‌های روشنفکران ایرانی هستیم. در این زمینه تاکنون مکتوبات و پژوهش‌های بسیاری منتشر شده است، اما آنچه تاکنون مورد غفلت قرار گرفته بود رویکرد بزرگان اندیشه چپ و همچنین متفکران ادامه دهنده سنت هگلی نسبت به «مساله» مدرنیته در ایران است. این خلأ به ویژه در حوزه سیاست خود را بیش از پیش نشان می‌دهد، چرا که دولت مدرن و مفاهیم وابسته به آن از جمله آزادی، انتخابات، مجلس شورا، قانون و… همه از جانب روشنفکران متعلق به جناح راست و لیبرال در ایران مطرح شده است.

به تازگی انتشارات دانشگاه مفید قم کتاب «روشنفکران ایرانی و سنت» با عنوان فرعی «بررسی عادت واره‌های چپ و هگلی» نوشته علی علی حسینی، عضو هیأت علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه اصفهان را با شمارگان ۳۰۰ نسخه، ۳۳۶ صفحه و بهای ۴۸ هزار تومان منتشر کرده است که تاحدی این خلأ را پر می‌کند.

دغدغه اصلی این کتاب مواجهه با سنت از سوی روشنفکران معاصر ایرانی است. اینکه روشنفکران معاصر ایران چه دیدگاهی نسبت به «سنت» دارند؟ چرا و چگونه به چنین دیدگاهی رسیده‌اند؟ نویسنده دو رویکرد فکری مهم یا به تعبیر بوردیو دو عادت واره چپ و هگلی را به عنوان شاخص‌ترین جریان‌های روشنفکری معاصر جهت بررسی مفهوم سنت نزد آنها انتخاب کرده است.

این دو جریان فکری نقش زیادی را در فعال کردن سپهر، بنیاد اندیشه در ایران داشته‌اند، از سوی دیگر این دو عادت واره به بحث سنت در ایران توجه ویژه‌ای داشته تا بر مبنای آن بتوانند تا کهنه را از نو تفکیک کرده و شرایط گذار از قدیم به جدید و از سنت به تجدد را توضیح دهند.

نویسنده در این کتاب از میان متفکران چپ به چهره‌هایی چون تقی ارانی و احسان طبری پرداخته و از اندیشمندان هگلی به تحلیل حمید عنایت و سیدجواد طباطبایی می‌پردازد.

کتاب شامل پنج فصل است. نویسنده در فصل نخست ذیل طرح رویکرد پژوهشی خود مباحثی چون «شیوه تعاملی بوردیو»، «سوبژکتیویسم و تحلیل مفهوم سنت»، «ابژکتیویسم و نقش عوامل بیرونی در تحلیل مفهوم سنت»، «نابسندگی رویکردهای یک جانبه‌نگر در تحلیل مفاهیم»، «سو / ابژکتیویسم» الگویی نظری برای بررسی مفهوم سنت در ایران»، «عادت‌واره‌ی روشنفکری»، «روشنفکری و میدان؛ نسبت اندیشه با شرایط اجتماعی»، «اندیشه: محصول عادت‌واره و میدان روشنفکری»، «روشنفکران و تفاوت‌های ناگزیر»، «روشنفکران ایرانی و برساختگی مفهوم سنت» و «عادت واره‌های چپ و هگلی و تعابیر مختلف از سنت در ایران معاصر» و… را مطرح کرده است.

«عادت واره چپ و سنت در ایران معاصر» عنوان فصل دوم کتاب است. نویسنده در این فصل ضمن بحث درباره پیشینه اندیشه چپ در ایران و ارائه تاریخچه مختصری از آن مباحثی چون «مارکسیسم روسی در ایران»، «اندیشه‌های چپ اروپایی در ایران»، «حزب توده و ترویج مارکسیسم روسی در ایران»، «مبانی عادت‌واره چپ»، «الگوی تئوریک عادت واره چپ»، «عادت واره چپ و بازتاب در اجتماع» و… پرداخته است. علی حسینی در این فصل به معرفی مختصر زندگی، آرا و اندیشه‌های تقی ارانی و احسان طبری به عنوان مهم‌ترین نمایندگان اندیشه چپ در ایران نیز پرداخته و تحلیلی نیز از قواعد دیالکتیک ارائه می‌دهد.

فصل سوم کتاب به «عادت واره چپ و سنت در میدان‌های مختلف در ایران معاصر» اختصاص پیدا کرده است. در این فصل مباحثی چون «مشکلات عادت‌واره چپ نسبت به سنت در ایران»، «تاریخ، عرصه جدال کهنه و نو»، «نقد توأمان سنت و سرمایه داری»، «ویژگی‌های نظام نو»، «نقد گذشته از چشم انداز آینده»، «انهدام نظام کهنه و تأسیس نظام نو»، «مواجهه سنت با ترقی و تجدد در ایران» و… طرح شده است.

نویسنده در این فصل «سرمایه‌های عادت واره چپ در ایران» را در مواردی چون «طبقه و مبارزه طبقاتی»، «حزب، تشکیلات و سازمان»، «آموزش، آگاهی و بینش» و «عمل و پراتیک اجتماعی» بحث کرده است. او همچنین مباحث تحلیلی جذابی را نیز از رویکرد چپ در میدان‌های مختلفی چون سیاست (اعم از سلطنت، قدرت مطلقه، استبداد)، باور و نقش دوگانه دین، دانش (تقابل دانش‌های سنتی با علم جدید)، فرهنگ (ضرورت همراهی با فرهنگ جهانی)، میدان اجتماعی (عرصه ظهور تضاد جامعه سنتی با فرماسیون سرمایه‌داری)، اقتصاد (بازار، فئودالیسم، مالکیت و شیوه تولید) ارائه داده است.

«عادت واره هگلی و سنّت در ایران معاصر» عنوان فصل چهارم کتاب است. در این فصل آرا و اندیشه‌های زنده‌یاد حمید عنایت و سید جواد طباطبایی به عنوان نمایندگان عادت واره یا رویکرد هگلی معرفی شده است. نویسنده در این فصل به طرح این مباحث پرداخته است: «پیشینه چشم انداز هگلی در ایران»، «عادت‌واره هگلی»، «طباطبایی و اتخاذ چارچوب هگلی»، «ضرورت تأمل فلسفی و توجه فلسفی به تاریخ»، «اعتقاد به تاریخ جهانی و کلی»، «تقسیم تاریخ به دوران قدیم، گذار و جدید»، «سیطره جهانی منطق اندیشه غربی»، «عقلانیت غربی، عقلانیت معیار» و «تعمیم تجربه غرب به ایران».

نویسنده در فصل پنجم کتاب با عنوان «عادت واره هگلی و میدان فرهنگ و سیاست» این مباحث را مطرح کرده است: «عادات واره هگلی و میدان فرهنگ و شناخت»، «اولویت فلسفه بر جامعه‌شناسی در میدان شناخت»، «جدال قدما و متاخرین؛ بحثی در میدان شناخت»، «دوگانه سنت و تجدد در میدان شناخت»، «عادت‌واره هگلی و تمایز شناخت دینی از شناخت عقلی»، «دارالعلم / دانشگاه، تقابل دوگونه شناخت قدیم و جدید»، «دانشگاه، مولد دانش جدید»، «عادت‌واره هگلی و میدان سیاست و اجتماع»، «گذار از رابطه سیاسی خدایگان و بنده به سوی رابطه دموکراتیک»، «نسبت الگوی خدایگان و بنده با دین»، «کمال عقل، پایانِ بندگی و پایان تاریخ»، «شکل‌گیری مفاهیم جدید و تحول در نگاه به سیاست» و «دولت حافظ مصلحت عمومی».

نویسنده در بخشی از مقدمه خود بر این کتاب نوشته است: «اگر اندیشه‌های چپ در دوره مشروطه و پهلوی‌ها بویژه پهلوی اول بسیار فعال بودند اما تقریباً از پهلوی دوم و به ویژه از دوره جمهوری اسلامی، اندیشه‌های هگلی و لیبرال در ایران، فضاهای روشنفکری ما را به شدت تحت تأثیر قرار داده است. اگر چپ‌ها از یک نوع «کهنه و نو» با تحلیل مارکسیستی و پوزیتیویستی صحبت می‌کنند، هگلی‌ها از گونه دیگری از کهنه و نو سخن می‌گویند ولی وجه مشترک هر دو این است که گذار از سنت به امر نوپدید را ناگزیر می‌دانند.»

هنرمندی خوش‌تیپ به‌نام جد مارتین به موفقیت‌های حرفه‌ای غیرمعمولی دست می‌یابد. عشقِ اُلگا، روزنامه‌نگاری روسی را به دست می‌آورد که «کاملا با تصویر زیبایی اسلاوی که به‌دست آژانس‌های مدلینگ از زمان سقوط اتحاد جماهیر شوروی رایج شده است، مطابقت دارد» و به جمع نخبگان جهانی هنر می‌پیوندد... هنرمندی ناامید است که قبلا به‌عنوان یک دانشجوی جوان معماری، کمال‌گرایی پرشور بوده است... آگاهیِ بیشتر از بدترشدنِ زندگی روزمره و چشم‌انداز آن ...
آیا مواجهه ما با مفهوم عدالت مثل مواجهه با مشروطه بوده است؟... «عدالت به مثابه انصاف» یا «عدالت به عنوان توازن و تناسب» هر دو از تعاریف عدالت هستند، اما عدالت و زمینه‌های اجتماعی از تعاریف عدالت نیستند... تولیدات فکری در حوزه سیاست و مسائل اجتماعی در دوره مشروطه قوی‌تر و بیشتر بوده یا بعد از انقلاب؟... مشروطه تبریز و گیلان و تاحدی مشهد تاحدی متفاوت بود و به سمت اندیشه‌ای که از قفقاز می‌آمد، گرایش داشت... اصرارمان بر بی‌نیازی به مشروطه و اینکه نسبتی با آن نداریم، بخشی از مشکلات است ...
وقتی با یک مستبد بی‌رحم که دشمنانش را شکنجه کرده است، صبحانه می‌خورید، شگفت‌آور است که چقدر به ندرت احساس می‌کنید روبه‌روی یک شیطان نشسته یا ایستاده‌اید. آنها اغلب جذاب هستند، شوخی می‌کنند و لبخند می‌زنند... در شرایط مناسب، هر کسی می‌تواند تبدیل به یک هیولا شود... سیستم‌های خوب رهبران بهتر را جذب می‌کنند و سیستم‌های بد رهبران فاسد را جذب می‌کنند... به جای نتیجه، روی تصمیم‌گیری‌ها تمرکز کنیم ...
دی ماهی که گذشت، عمر وبلاگ نویسی من ۲۰ سال تمام شد... مهر سال ۸۸ وبلاگم برای اولین بار فیلتر شد... دی ماه سال ۹۱ دو یا سه هفته مانده به امتحانات پایان ترم اول مقطع کارشناسی ارشد از دانشگاه اخراج شدم... نه عضو دسته و گروهی بودم و هستم، نه بیانیه‌ای امضا کرده بودم، نه در تجمعی بودم. تنها آزارم! وبلاگ نویسی و فعالیت مدنی با اسم خودم و نه اسم مستعار بود... به اعتبار حافظه کوتاه مدتی که جامعه‌ی ایرانی از عوارض آن در طول تاریخ رنج برده است، باید همیشه خود را در معرض مرور گذشته قرار دهیم ...
هنگام خواندن، با نویسنده‌ای روبه رو می‌شوید که به آنچه می‌گوید عمل می‌کند و مصداق «عالِمِ عامل» است نه زنبور بی‌عسل... پس از ارائه تعریفی جذاب از نویسنده، به عنوان «کسی که نوشتن برای او آسان است (ص17)»، پنج پایه نویسندگی، به زعم نویسنده کتاب، این گونه تعریف و تشریح می‌شوند: 1. ذوق و استعداد درونی 2. تجربه 3. مطالعات روزآمد و پراکنده 4. دانش و تخصص و 5. مخاطب شناسی. ...