استقلال، آزادی، نان! | مجله واو


«نام این درخت، درخت استقلال است، این درخت را باید با خون آبیاری کرد نه با آب، با آب خشک می‌شود. بله یوسف، تو درست گفتی اگر استقلال برای من خوب است برای تو هم خوب است.»
«سووشون» رمانی در رثای استقلال، آزادی و نان است. یوسف قهرمان داستان ما است، مردی که به قول ابوالقاسم‌خان «از غصه مردم و مملکت زندگی را به خودش و اطرافیانش حرام کرده.» و بر این باور است که فارغ از همه مرام‌ها و اندیشه‌ها، «روشندلی» شرط کار کردن برای مردم این مملکت است.

سووشون سیمین دانشور

یوسف راه پرخطر و خونینی را در پیش گرفته: راه آزادی و استقلال وطن، راهی که حتی ممکن است برادر را در مقابل برادر قرار بدهد و منفعت‌طلبان داخلی و استعمارگران خارجی و زالو صفت را علیه او بشوراند.
یوسف نمادی از مبارزان راه آزادی وطن در گستره‌ای به وسعت تاریخ و عاشقان بی‌نشانی است که بی‌چشم‌داشتی در مدار وطن‌پرستی خطر می‌کنند.

او از دیدن رنج‌های سرزمینش می‌رنجد، درد می‌کشد و زری همسر او به عنوان نمادی از مام‌وطن دردهای او را با تمام وجود حس می‌کند اما چاره‌ای جز این ندارد که آرامش خانه‌اش، شهر زیبای کوچکش را، با چنگ و دندان حفظ کند حتی اگر به ترسو بودن متهم شود و یا مجبور باشد چشم بر دزدی محترمانه گوشواره‌های زمردش ببندد و یا با دروغی مصلحتی اسب پسر سبک‌سرش خسرو را به دختر نازپرورده حاکم هبه کند.

هر چقدر زری نگران «جان» است، یوسف دغدغه‌ی «نان» دارد، برای رعایا و دهاتی‌ها، آنهایی که اجانب با تحقیر، نان را هم برایشان زیادی می‌دانند. اما مگر می‌شود در روزگاری که مزد گورکن از آزادی آدمی افزون باشد نان را بی خطر، از چنگال زورگویان بیرون کشید؟!

عاقبت یوسف، پایان تکراری و پر شور همه قهرمان‌های شجاع تاریخ است؛ توطئه‌ای می‌چینند، او را به مسلخ می‌برند و سپس تیری ناحق به او شلیک می‌شود و وطنی که همیشه در سوگ فرزندانش «سووشون» دارد و ضارب خود را در هزار توی تاریکی پنهان می‌کند. به قول زری که شعری از میدلتون را بازمی‌خواند: تاریک! تاریک! تاریک!/ تاریک در گرماگرم درخشش نیمروز.

زری پس از کشته شدن یوسف دراز کشید و خوابید و خواب دید درخت عجیبی در باغشان روییده و غلام با آبپاش کوچکی دارد، خون پای درخت می‌ریزد. اینگونه رویای درخت استقلال در واپسین صفحات کتاب تاویل می‌شود و در سطور پایانی به ثمر می‌نشیند:

«گريه نکن خواهرم، در خانه‌ات درختی خواهد روييد و درخت‌هايی در شهرت و بسيار درخت در سرزمينت.

و باد پيغام هر درختی را به درخت ديگر خواهد رسانيد و درخت‌ها از باد خواهند پرسيد: در راه که می‌آمدی سحر را نديدی!»

سیمین دانشور در این رمان به زندگی توده‌های مردم تحت سلطه فئودال‌ها و اشغال ایران توسط انگلیسی‌ها و حضور سربازان هندی، اسکاتلندی و ایرلندی و قحطی نان می‌پردازد. نویسنده گاهی شخصیت‌های فرعی و دیالوگ‌هایشان را پررنگ می‌کند، گاهی یوسف و زری را در میان پرگویی‌ فرعی‌ها گم می‌کنیم، این شاید استراتژی نویسنده برای نجات کاراکتر یوسف در بازه زمانی نگارش رمان باشد، او می‌خواهد صدای یوسف را به گوش نسل‌های بعدی برساند حتی اگر مجبور باشد زری‌وار تکنیک را فدای حیات کاراکترها کند. سیمین دانشور مدتی بعد از انتشار این رمان با مرگ تراژیک همسرش جلال مواجه می‌شود.

بهره‌گیری از کهن‌الگوها و نمادهای مختلف و لهجه شیرازی به رمان روح می‌بخشد و همراهی مخاطب با شخصیت‌های اصلی داستان را بیشتر می‌کند.

«سووشون» نخستین رمان به قلم یک زن در تاریخ ادبیات ایران به شمار می‌رود، برخی از صاحب‌نظران رمان او را با رمان «باب‌المفتوح» اثر نویسنده مصری خانم «لطيفة الزيات» مقایسه می‌کنند. رمان باب‌المفتوح نیز نخستین رمانی پیشگامانه است که یک زن در مصر به نگارش درآورده‌است. هر دو در برهه زمانی نزدیک به هم نوشته شده‌اند. سووشون در سال ۱۳۴۸ هجری شمسی و باب‌المفتوح در سال ۱۳۳۸. هر دو رمان به استقلال و ایستادگی و مقاومت در برابر اشغالگری انگلیس تاکید می‌کنند و شخصیت زری در سووشون از نظر ویژگی‌های فردی بی‌شباهت به شخصیت لیلی در رمان مصری نیست.

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

دغدغه‌ی اصلی پژوهش این است: آیا حکومت می‎تواند هم دینی باشد و هم مشروطه‎گرا؟... مراد از مشروطیت در این پژوهش، اصطلاحی است در حوزه‌ی فلسفه‌ی حقوق عمومی و نه دقیقاً آن اصطلاح رایج در انقلاب مشروطه... حقوق بشر ناموس اندیشه‌ی مشروطه‎گرایی و حد فاصلِ دیکتاتوری‎های قانونی با حکومت‎های حق‎بنیاد است... حتی مرتضی مطهری هم با وجود تمام رواداری‎ نسبی‎اش در برابر جمهوریت و دفاعش از مراتبی از حقوق اقلیت‎ها و حق ابراز رأی و نظر مخالفان و نیز مخالفتش با ولایت باطنی و اجتماعی فقها، ذیل گروهِ مشروعه‎خواهان جای م ...
خودارتباطی جمعی در ایران در حال شکل‌گیری ست و این از دید حاکمیت خطر محسوب می‌شود... تلگراف، نهضت تنباکو را سرعت نداد، اساسا امکان‌پذیرش کرد... رضاشاه نه ایل و تباری داشت، نه فره ایزدی لذا به نخبگان فرهنگی سیاسی پناه برد؛ رادیو ذیل این پروژه راه افتاد... اولین کارکرد همه رسانه‌های جدید برای پادشاه آن بود که خودش را مهم جلوه دهد... شما حاضرید خطراتی را بپذیرید و مبالغی را پرداخت کنید ولی به اخباری دسترسی داشته باشید که مثلا در 20:30 پخش نمی‌شود ...
از طریق زیبایی چهره‌ی او، با گناه آشنا می‌شود: گناهی که با زیبایی ظاهر عجین است... در معبد شاهد صحنه‌های عجیب نفسانی است و گاهی نیز در آن شرکت می‌جوید؛ بازدیدکنندگان در آنجا مخفی می‌شوند و به نگاه او واقف‌اند... درباره‌ی لزوم ریاکاربودن و زندگی را بازی ساده‌ی بی‌رحمانه‌ای شمردن سخنرانی‌های بی‌شرمانه‌ای ایراد می‌کند... ادعا کرد که این عمل جنایتکارانه را به سبب «تنفر از زیبایی» انجام داده است... ...
حسرت گذشته را خوردن پیامد سستی و ضعف مدیرانی است که نه انتقادپذیر هستند و نه اصلاح‌پذیر... متاسفانه کانون هم مثل بسیاری از سرمایه‌های این مملکت، مثل رودخانه‌ها و دریاچه‌ها و جنگل‌هایش رو به نابودی است... کتاب و کتابخوانی جایی در برنامه مدارس ندارد... چغازنبیل و پاسارگاد را باد و باران و آفتاب می‌فرساید، اما داستان‌های کهن تا همیشه هستند؛ وارد خون می‌شوند و شخصیت بچه‌های ما را می‌سازند ...
نقطه‌ی شروع نوشتن، همیشه همین است: یک جمله‌ی درست و واقعی... می‌دانی، همه‌ی ما هر روز، هر کدام به شکل و شیوه‌ای، لت‌وپار می‌شویم... او از جنگ منزجر بود و هم‌زمان جنگ وی را به هیجان می‌آورد... هنوز «گذشته» برایت نوستالژیک نشده تا در دام رمانتیک کردن گذشته بیفتی... برای بسیاری «برف‌های کلیمانجارو»، روایت حسرت و پشیمانی است. اما برای جان مک‌کین، این داستان، روایت پذیرشِ همراه با فروتنی و امید بود و مُهر تأیید دیگری بر این که «زندگی، ارزش جنگیدن دارد.» ...