رمان علیه جمود | آرمان ملی


پرسش مهمی که ماتیاس چوکه در کتاب «ابرها بزرگ بودند و سفید بودند و در گذر» [Die Wolken waren gross und weiss und zogen da oben hin] مطرح می‌کند، ارتباطی مستقیم با کارایی داستان دارد؛ اینکه داستان در دنیای امروز، تا چه اندازه می‌تواند ما را به وجد آورد و با خود همراه سازد. درواقع مخاطب اصلیِ این پرسش کسی جز نویسندگان نیستند. آیا آنها قادرند به همان کیفیت گذشته در خوانندگان‌شان شوقِ پیگیری قصه را برانگیزند و آن را حفظ کنند؟ اما مگر در انسان و محیط پیرامونش چه تغییری رخ داده که ممکن است نویسندگان نتوانند رضایت مخاطب را جلب کنند و همان شوری را در وجود او ایجاد کنند که تا پیش از این می‌‌کرده‌اند.

«ابرها بزرگ بودند و سفید بودند و در گذر» [Die Wolken waren gross und weiss und zogen da oben hin]  ماتیاس چوکه[Matthias Zschokke]

ماتیاس چوکه[Matthias Zschokke] از همان آغاز داستان، جهانی مثالی می‌سازد که در آن، «رمان» و پروتاگونیست‌ها و آنتاگونیست‌هایش در برابر همه‌ مخاطب‌های بی‌حوصله و افسرده صف‌آرایی می‌کنند. رمان در این داستان تجسمی انسانی دارد. مردی نه‌چندان خوشبخت که برای جلبِ طالعِ سعد، نام رمان را بر خود می‌گذارد. شاید به یُمن این اسم بتواند از سردرگمی‌ای که در ارتباط با جهان پیرامون و آدم‌های مهم زندگی گریبانش را گرفته، رهایی یابد. اما این اسم نه‌تنها برای او اقبالی به همراه ندارد، بلکه دنیایی مسأله نیز بر سرش آوار می‌کند.

رمان، به حکم رمان‌بودنش باید قصه‌ای جذاب و شخصیت‌هایی پرداخت‌شده داشته باشد؛ کاراکترهایی که ویژگی‌ها و کنش‌هایشان هیجان مخاطب را برانگیزد. اما در همین قدم اولی که «رمان» به عنوان شخصیت اصلی داستان برمی‌دارد تا حکایتی شورانگیز بیافریند، شکست را پیش روی خود می‌بیند. مادرِ رمان از افسردگی به زانو درآمده، آن‌قدر که حتی توان خودکشی نیز ندارد. او برای چنین کاری به پسرش «رمان» نیاز دارد. این همان مشکلی است که گریبان دوستِ رمان را نیز گرفته و آخرین و تنها تقاضای همه‌ زندگی‌اش از رمان، کشتنِ سریع و بی‌درنگ اوست. آنها در تماس‌های تلفنی‌شان بارها بر این نکته پافشاری کرده‌اند و مرگ‌شان را رسالتی بر دوش رمان می‌بینند، درحالی‌که هفت‌تیر رمان زنگ زده است. به‌علاوه او انگیزه و توان کافی نیز برای چنین کاری ندارد و نمی‌تواند آنها را بکشد. البته کار دیگری نیز نمی‌تواند برایشان انجام دهد. برای همین است که مادر و دوست و حتی موش صاریغ خفته در باغ‌وحش، معطل و معلقِ رمانند تا شاید دست به کاری بزند و با شلیک گلوله‌ای آنها را از این بلاتکلیفیِ کسالت‌بار نجات دهد.

رمان تلاش می‌کند آدم‌های بیشتری را در زندگی‌اش در نظر بگیرد؛ آنها که ممکن است بتوانند با او رابطه‌ای مثمر ثمر برقرار کنند. او دوست‌های دیگر و نیز عمه‌ای در آمریکا دارد که مدام نامه‌نگاری می‌کنند. در نامه‌های آنها نیز موضوع هیجان‌انگیزی دیده نمی‌شود. رمان با آنها درباره‌ آب‌وهوا و غذا و نوشیدنی حرف می‌زند. موضوع گفت‌وگوها هیچ‌گاه از اینها فراتر نمی‌رود. آدم‌ها همواره در سطحی باقی می‌مانند که در آن روزمرگی است که مدام در کلام می‌آید. این روزمرگیِ عاری از اتفاقات متفاوت و وجدآور، آنها را به تدریج منزوی‌تر می‌کند و فهرست آدم‌های کسلی که هیچ طعم تازه‌ای برای زندگی خود نمی‌یابند روزبه‌روز طولانی‌تر می‌شود.

رمان برای یافتن چاره‌ای برای حل معضلی که گریبانگیر او و مردم پیرامونش است، به سفری درون‌شهری می‌رود. گشت‌وگذاری که شاید بتواند ماجراهایی متفاوت بیافریند. چیزی که از این روال عادی و بی‌رخداد فراتر برود و بتواند به آدم‌ها انگیزه‌ای برای ادامه زندگی بدهد. در چرخی که میان بارها، سالن‌های تئاتر و سینما و موزه‌ها می‌زند، در کنار آدم‌هایی تازه، با گذشته‌ای فراموش‌شده از خویش نیز دوباره آشنا می‌شود. حالا مکاشفاتی پیش می‌آیند که رمان می‌تواند مادر و عمه و دیگران را با آنها همراه کند. پس بیشتر به غور در دنیای تازه‌یافته دست می‌زند و برای مادر و عمه و دوستان درباره‌ این کشف‌های ناب می‌نویسد.

کوششِ ماتیاس چوکه در کتاب «ابرها بزرگ بودند و سفید بودند و درگذر» معطوف به آفریدن معنا و عمق در متن زندگی است؛ زندگی‌ای که در کوران پیشرفت‌های فن‌آوری و رکودی که به‌خاطر آن بر روزمرگی‌های انسان سایه افکنده، قصه‌های شورانگیز خود را در جایی دور و به‌نظر دست‌نیافتنی گم کرده است. این حقیقتِ بزرگ را نمی‌توان کتمان کرد که زندگی در ذات خود، کسالت‌بار و درعین‌حال پر از رنج است، اما چوکه بر آن است که با سلاح رمان به جنگ با این جمود و خمودگی برود.

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

بابا که رفت هوای سیگارکشیدن توی بالکن داشتم. یواشکی خودم را رساندم و روشن کردم. یکی‌دو تا کام گرفته بودم که صدای مامانجی را شنیدم: «صدف؟» تکان خوردم. جلو در بالکن ایستاده بود. تا آمدم سیگار را بیندازم، گفت: «خاموش نکنْ‌نه، داری؟ یکی به من بده... نویسنده شاید خواسته است داستانی «پسامدرن» بنویسد، اما به یک پریشانی نسبی رسیده است... شهر رشت این وقت روز، شیک و ناهارخورده، کاری جز خواب نداشت ...
فرض کنید یک انسان 500، 600سال پیش به خاطر پتکی که به سرش خورده و بیهوش شده؛ این ایران خانم ماست... منبرها نابود می‌شوند و صدای اذان دیگر شنیده نمی‌شود. این درواقع دید او از مدرنیته است و بخشی از جامعه این دید را دارد... می‌گویند جامعه مدنی در ایران وجود ندارد. پس چطور کورش در سه هزار سال قبل می‌گوید کشورها باید آزادی خودشان را داشته باشند، خودمختار باشند و دین و اعتقادات‌شان سر جایش باشد ...
«خرد»، نگهبانی از تجربه‌هاست. ما به ویران‌سازی تجربه‌ها پرداختیم. هم نهاد مطبوعات را با توقیف و تعطیل آسیب زدیم و هم روزنامه‌نگاران باتجربه و مستعد را از عرصه کار در وطن و یا از وطن راندیم... کشور و ملتی که نتواند علم و فن و هنر تولید کند، ناگزیر در حیاط‌خلوت منتظر می‌ماند تا از کالای مادی و معنوی دیگران استفاده کند... یک روزی چنگیز ایتماتوف در قرقیزستان به من توصیه کرد که «اسب پشت درشکه سیاست نباش. عمرت را در سیاست تلف نکن!‌» ...
هدف اولیه آموزش عمومی هرگز آموزش «مهارت‌ها» نبود... سیستم آموزشی دولت‌های مرکزی تمام تلاش خود را به کار گرفتند تا توده‌ها را در مدارس ابتدایی زیر کنترل خود قرار دهند، زیرا نگران این بودند که توده‌های «سرکش»، «وحشی» و «از لحاظ اخلاقی معیوب» خطری جدی برای نظم اجتماعی و به‌علاوه برای نخبگان حاکم به شمار روند... اما هدف آنها همان است که همیشه بوده است: اطمینان از اینکه شهروندان از حاکمان خود اطاعت می‌کنند ...
کتاب جدید کانمن به مقایسه موارد زیادی در تجارت، پزشکی و دادرسی جنایی می‌پردازد که در آنها قضاوت‌ها بدون هیچ دلیل خاصی بسیار متفاوت از هم بوده است... عواملی نظیر احساسات شخص، خستگی، محیط فیزیکی و حتی فعالیت‌های قبل از فرآیند تصمیم‌گیری حتی اگر کاملاً بی‌ربط باشند، می‌توانند در صحت تصمیمات بسیار تاثیر‌گذار باشند... یکی از راه‌حل‌های اصلی مقابله با نویز جایگزین کردن قضاوت‌های انسانی با قوانین یا همان الگوریتم‌هاست ...