سرازیرشدن به آشوب | آرمان ملی


آوانگاردها پرسیدند: چرا برخی چیزها آنچنان ممتازند که جامعه سعی دارد آنها را با امتیاز موزه‌ از گزند زمان حفظ کند، و حال آنکه سایر چیزها به حال خودشان وانهاده می‌شوند، و کسی به نابودی‌شان وقعی نمی‌دهد؟ آیا گذشته را باارزش‌تر از حال می‌دانیم؟ یا ارزش آنان که در حال می­زیند، کم‌تر از ارزش مردمان پیش از ما است؟ این نزاع آوانگارد‌ها با موزه و یا به سخن دیگر، این برابری‌خواهی برای چیزها و مکان‌ها، که از انگیزه‌های برابری‌طلبانه و دموکراتیک سیاست مدرن نشأت می‌گیرد، دو راه پیش ‌پای تاریخ می‌گذارد: «یا تسری‌دادن امتیاز موزه به همه چیز از جمله همه چیزهای حاضر یا برچیدن کامل آن.»

در جریانِ [In the flow] بوریس گرویس [Boris Groys]

مسیر نخست، یعنی «موزه دموکراتیزه» یا موزه‌ای که همه چیز را دربرگیرد، با وجود تلاش‌های دوشان، چندان ره به جایی نبرد. اما با مسیر دوم و دست‌کشیدن از امتیاز موزه، هنر سیال و وارد جریان زمان شد. «ظاهرا» هدف اولیه هنر در «ابتدای مدرنیته» و در ابتدای شکل‌گیری موزه‌ها (زمان شکل‌گیری معنای هنر در مقابل تخنه)، تعمق بود: «انسان‌های مدرن از طریق هنر مجالی یافتند تا دست‌کم برای لحظه‌ای دست از جریان زندگی وقف عمل بکشند و زمانی را برای تعمق در تصاویری صرف کنند که نسل‌های پیش در آن‌ها تعمق کرده‌ بودند و نسل‌های آینده هم در آنها تعمق می‌کردند.» اما موزه نتوانست از قدرت زمان مصون مانَد. امروزه شمار موزه‌ها در سرتاسر جهان رو به افزایش است، اما این موزه‌ها دیگر جایی برای یک مجموعه دائمی و ثابت جهت تعمق و گریز از زمان نیستند، بلکه مکانی هستند برای پروژه‌های مختلف سرپرستان، اجرا، نمایش فیلم، سخنرانی و... .

موضوع کتاب «در جریانِ» [In the flow] بوریس گرویس [Boris Groys] سیال‌شناسی هنر است، یعنی بحث درباره این جریان یافتن و جاری‌شدن هنر در زمان. گرویس می‌گوید هنر با وجود اینکه دیگر محل تعمق مکرر نیست اما از هدفش یعنی گریز از زندان حال حاضر دست نکشیده است. او می‌نویسد: «درواقع هنر معاصر از حال حاضر می‌گریزد، البته نه با مقاومت‌کردن در برابر جریان زمان، بلکه با همکاری‌کردن با آن.» هنر معاصر و مدرن با نمایش اضمحلال و نابودی نهایی، آینده را پیش‌بینی می‌کند. به سخن گرویس، هنر از آینده «تقلید» می‌کند و نتیجه آن رویدادهای هنری، اجراها و نمایشگاه‌های موقت است؛ بنابراین امروز نمی‌توان مانند گذشته رویدادهای هنری را چون آثار سنتی حفظ کرد، بلکه فقط می‌توان آنها را پوشش داد، روایت کرد، مستند ساخت و به بایگانی‌اش سپرد. گرویس این شیوه بایگانی‌سازی یعنی بایگانی‌ دیجیتال که در آن از شی صرف‌نظر می‌شود، بایگانی‌سازی هاله‌ای بدون شی می نامد؛ آن را و در تقابل با شرح والتر بنیامین از بایگانی‌سازی شیء بدون هاله تفسیر می‌کند.

بدنه اصلی کتاب گرویس با این اندیشه هگلی آغاز می‌شود که دغدغه اصلی فرهنگ انسانی جست‌وجوی تمامیت بود، و پیش از مدرنیته، سنت دینی و فلسفی این تمامیت را تضمین می‌کرد. در دوره مدرنیته انسان چیزی است میان سایر چیزها و در معرض تمامیت ماتریالیستی جریان کلی. تن انسان‌ها همواره در جریان است: بیمار می‌‌شود، پیر می‌شود و می‌میرد. اما مساله قابل‌توجهی که گرویس به آن اشاره می‌کند این است که تن انسان‌ها یگانه پایه مادی شخص آنها نیست. انسان‌های مدرن و معاصر از لحظه تولد در نظم اجتماعی خاصی جای می‌گیرند و این شخصیت از جسم ما بیشتر زنده می‌ماند. برای ویران‌کردن، دگرگون‌کردن، و آزادشدن آدمی از شخصیتش، برای دستیابی به تمامیت، باید این نظم موجود فروپاشد و این یعنی باید آغازگر انقلاب باشیم: «عمل انقلابی یگانه راهی است که انسان پسامتافیزیکی و ماتریالیست می‌تواند به نوعی تمامیت جریان دست یابد. این عمل انقلابی برای آزادی شخصیت و برهم‌زدن نظم از پیش موجود مستلزم کوشش، هوش و انضباط است همانطور که برای دستیابی به تمامیت معنوی انسان پیشا‌مدرن لازم بود.»

حال نقش هنر مدرن و معاصر چیست؟ هنر مدرن و معاصر از منظر گرویس مستندکننده این کوشش‌ها‌ی انقلابی خود سیال‌سازی است. هنر مدرن و معاصر شکل را سیال می‌سازد و گرویس در کتاب «در جریان» در باب شرایط، محدودیت‌ها و مناسبات آن اندیشه‌ورزی می‌کند؛ بنابراین، می‌توان گفت کتاب از سازه‌های فرهنگی -هنرتام واگنر، نقش سرپرست یا همان کیوریتوردر هنر معاصر، کنشگری هنری، انقلابی شدن، فاشیسم، کمونیسم، کیچ گرینبرگ، رئالیسم، بایگانی‌سازی دیجیتال، گوگل و غیره- به شیوه‌ای سخن می‌گوید که تامین‌کننده اندیشه‌های نویسنده در حوزه شناسایی هنر مدرن و معاصر به مثابه امری سیال و در جریان باشد.

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

ما خانواده‌ای یهودی در رده بالای طبقه متوسط عراق بودیم که بر اثر ترکیبی از فشارهای ناشی از ناسیونالیسم عربی و یهودی، فشار بیگانه‌ستیزی عراقی‌ها و تحریکات دولت تازه ‌تأسیس‌شده‌ی اسرائیل جاکن و آواره شدیم... حیاتِ جاافتاده و عمدتاً رضایت‌بخش یهودیان در کنار مسلمانان عراق؛ دربه‌دری پراضطراب و دردآلود؛ مشکلات سازگار‌ شدن با حیاتی تازه در ارض موعود؛ و سه سال عمدتاً ناشاد در لندن: تبعید دوم ...
رومر در میان موج نویی‌ها فیلمساز خاصی‌ست. او سبک شخصی خود را در قالب فیلم‌های ارزان قیمت، صرفه‌جویانه و عمیق پیرامون روابط انسانی طی بیش از نیم قرن ادامه داده است... رومر حتی وقتی بازیگرانی کاملاً حرفه‌ای انتخاب می‌کند، جنس بازیگری را معمولاً از شیوه‌ی رفتار مردم معمولی می‌گیرد که در دوره‌ای هدف روسلینی هم بود و وضعیتی معمولی و ظاهراً کم‌حادثه، اما با گفت‌وگوهایی سرشار از بارِ معنایی می‌سازد... رومر در جست‌وجوی نوعی «زندگی‌سازی» است ...
درباریان مخالف، هر یک به بهانه‌ای کشته و نابود می‌شوند؛ ازجمله هستینگز که به او اتهام رابطه پنهانی با همسر پادشاه و نیز نیت قتل ریچارد و باکینگهم را می‌زنند. با این اتهام دو پسر ملکه را که قائم‌مقام جانشینی پادشاه هستند، متهم به حرامزاده بودن می‌کنند... ریچارد گلاستر که در نمایشی در قامت انسانی متدین و خداترس در کلیسا به همراه کشیشان به دعا و مناجات مشغول است، در ابتدا به‌ظاهر از پذیرفتن سلطنت سرباز می‌زند، اما با اصرار فراوان باکینگهم، بالاخره قبول می‌کند ...
مردم ایران را به سه دسته‌ی شیخی، متشرعه و کریم‌خانی تقسیم می‌کند و پس از آن تا انتهای کتاب مردم ایران را به دو دسته‌ی «ترک» و «فارس» تقسیم می‌کند؛ تقسیم مردمان ایرانی در میانه‌های کتاب حتی به مورد «شمالی‌ها» و «جنوبی‌ها» می‌رسد... اصرار بیش‌از اندازه‌ی نویسنده به مطالبات قومیت‌ها همچون آموزش به زبان مادری گاهی اوقات خسته‌کننده و ملال‌آور می‌شود و به نظر چنین می‌آید که خواسته‌ی شخصی خود اوست ...
بی‌فایده است!/ باد قرن‌هاست/ در کوچه‌ها/ خیابان‌ها/ می‌چرخد/ زوزه می‌کشد/ و رمه‌های شادی را می‌درد./ می‌چرخم بر این خاک/ و هرچه خون ماسیده بر تاریخ را/ با اشک‌هایم می‌شویم/ پاک نمی‌شود... مانی، وزن و قافیه تنها اصولی بودند که شعر به وسیلهء آنها تعریف می‌شد؛ اما امروزه، توجه به فرم ذهنی، قدرت تخیل، توجه به موسیقی درونی کلمات و عمق نگاه شاعر به جهان و پدیده‌های آن، ورای نظام موسیقایی، لازمه‌های شعری فاخرند ...