کمدی‌های کوتاه چخوف. کمدی‌های کوتاه آنتون پاولوویچ چخوف¹ (1860-1904) که این نمایشنامه‌نویس نامی روس آنها را در آغاز کار نویسندگی خود نوشته است. سالگرد تأسیس² (1887) رئیس بانکی را بر صحنه می‌آورد: او هنگامی که آماده‌ی شرکت در جشنی می‌شود که کارکنان برایش ترتیب داده‌اند، گرفتار مزاحمان عجیب و غریب می‌گردد. موفق نمی‌شود که آنها را از سر باز کند: دعوایی درمی‌گیرد که در بحبوحه‌ی آن شورای اداری می‌رسد تا به او به مناسبت حسن اداره‌ی مؤسسه تبریک بگوید!



بیوه‌ زن زیبای کمدی خرس³ سوگند خورده است که تا ابد به یاد شوهر مرحومش وفادار بماند. روزی طلبکار پرتکبری وارد خانه‌اش می‌شود. زن بیوه از او درخواست مهلت می‌کند. لحن آنها رفته‌رفته تند می‌شود، تا جایی که دو طرف دعوا تصمیم به دوئل می‌گیرند. ولی ناگهان طلبکار یک‌دل نه صددل عاشق بدهکار زیبایش می‌شود، خرس بره می‌شود و بیوه‌ی بافضیلت در آغوش او می‌افتد.

در خواستگاری⁴ (1888) دهقان مزدوری از همسایه‌ی خود خواهش می‌کند که موافقت کند دخترش زن او بشود. چیزی نمی‌گذرد که بر سر مالکیت چمن کوچکی، دو نفری به جان هم می‌افتند و خواستگار از خانه بیرون انداخته می‌شود. ولی دختر اشک‌ریزان از دلداده خود تمنا می‌کند که بازگردد. دو مرد باهم آشتی می‌کنند، ولی دوباره سرشاخ می‌شوند؛ منتها این‌بار بر سر اینکه سگ کدام‌یک از سگ دیگری زیباتر است. خوشبختانه کارها به خوشی پایان می‌گیرد.

در کمدی عروسی⁵ (1884) در جشن عروسیی با حضور اشخاصی با شرایط اجتماعی بسیار مختلف، ولی عموماً آدم‌های متوسط، 25 روبل به یک مأمور بیمه داده می‌شود تا اگر توانست، با این مبلغ، یک ژنرال را به آنجا دعوت کند. ژنرال بسیار طول می‌دهد تا وارد شود، وقتی هم که وارد می‌شود، شروع می‌کند از نیروی دریایی و «استراتژی» حرف‌زدن؛ چیزی که کفر همه را درمی‌آورد. عاقبت از او خواهش می‌کنند که موضوع صحبت را عوض کند: ژنرال عصبانی می‌شود و می‌پرسد چرا به من ژنرال می‌گویید، در صورتی که من سرهنگ ساده‌ای بیش نیست. مدعوین هاج و واج می‌مانند. آنگاه خانم میزبان می‌پرسد: «پس اگر شما ژنرال نیستید... پس چرا 25 روبل را به جیب زدید؟» و سرهنگ که از غضب برافروخته شده است، هیاهویی برپا می‌کند و بعد از آنجا می‌رود.

ولی چخوف همواره به این قناعت نمی‌کند که اشخاص و صحنه‌های مضحک را به قصد خنداندن به تصویر بکشد. گاه در زیر کمدی، تلخی و درد و حتی تراژدی زندگی نمایان می‌شود. این آدم خردشده در زیر بار زندگی روزمره را می‌توان در کمدی‌های دردناک ناخواسته⁶ (1887) و زیان‌های دخانیات⁷ (1886) مشاهده کرد. در اولی یک پدر خانوار، که از زندگی اداری و خانوادگی به تنگ آمده است، کارش به جایی می‌کشد که از یکی از دوستان خود خواهش می‌کند یک تپانچه به او دهد تا خودش را بکشد. این بینوا به‌ویژه از سفارش‌های بی‌شماری که هرروز زن و بچه‌ها می‌دهند عاصی شده است. دوستِ خدمتگزار خیلی برایش دلسوزی می‌کند و از او خدمت کوچکی می‌خواهد: آیا برایت امکان دارد که برای زنی از دوستان یک چرخ خیاطی و یک قفس قناری ببری؟ معلوم نیست که مردک دست به خودکشی بزند: ولی، در مقابل این پیشنهاد دوست خود، چنان غضبناک می‌شود که نزدیک است از دست برود.

در دومین کمدی شوهر یک خانم مدیر مدرسه درباره‌ی مضرات نیکوتین سخنرانی می‌کند. از دخانیات و کارش در بخش شبانه‌روزی و جدال‌های زناشویی و مشکلات زندگی سخن می‌گوید؛ و به بهانه‌ی نیکوتین، تمام بدبختی‌های پنهان انسان بیچاره‌ای برابر دیدگان ما نمایان می‌شود. در میانه این صحنه‌های کوچک، مواردی هم هست که براستی دردناک است: بازیگر پیر آواز قو⁸ (1886) شبی مشروب می‌خورد و پس از نمایش و بسته‌شدن درها، در تئاتر زندانی می‌شود. به «سر فلور» برمی‌خورد و بنا می‌کند به شکایت‌کردن از زندگی ناگوار و از دست‌رفته و خالی از عشق خود.

در بزرگراه⁹ بزرگ‌زاده‌ای که به دست زنش خانه‌خراب و ولگرد شده است، به سورچی سابقش برمی‌خورد که او را به عرق مهمان می‌کند و برای دهقانان داستان ارباب قدیمش را حکایت می‌کند. هنگامی که سورچی می‌رود تا سورتمه را تعمیر کند، همسر بی‌وفا وارد می‌شود تا خود را گرم کند. چون شوهر از او بازخواست می‌کند، زن به زشت‌ترین وضعی او را تحقیر می‌کند. یکی از حضار به او حمله می‌کند تا او را بکشد، ولی زن موفق به فرار می‌شود.

این نوشته‌های دوران جوانی این حسن بزرگ را دارند که نشان می‌دهند چخوف در آستانه‌ی جاافتادن و خودشناسی و تثبیت خود از واقع‌گرایی برخوردار بوده است. هرچند او اینجا در تأثیرگذاری سهمی ادا می‌کند که در آثار بعدی او نیست، کیفیت اساسی هنر او از همین زمان دیده می‌شود: خودداری از ساختن «ماجرا»، برای اکتفاکردن به «برهه‌هایی از زندگی» که با دقت تمام نگاشته شده باشد. و برای جامه عمل‌پوشاندن به این قصد او هیچ چیز برازنده‌تر از همین کمدی‌های کوتاه نبوده است.

جهانگیر افکاری. فرهنگ آثار. سروش

1. Anton Pavlovič Čechov 2. Jubilej 3. Medved
4. Pedloženié 5. Svad’ba 6. Tragik ponevolé
7. Ovrede tabaka 8. Lebedinaja pesnja 9. Na balchoj dorogé