داستان شهبانوی بختیاری | آرمان ملی


«ثریا» [Soraya : der Roman zum großen Fernseh-Ereignis] نوشته الکساندر شولر[Alexander Schuller] رمانی ا‌ست تاریخی با روایتی داستانی، به‌طوری‌کـه نمی‌توان به آسانی دریافت در این رمان، دوره‌ای از تاریخ پهلوی دوم به‌منزله موضوع کار نویسنده، در محـور داستان قرار دارد یا همه عناصر داستان به خدمت شولر درمی‌آید و تاریخ، به‌مثابـه حکمی فرعی، در پس داستان خودنمایی می‌کند؟! آمیزه‌ای خواندنی و پرکشش از داستان و تاریخ را در این رمان می‌توان دید كه به نوسازی شخصیت‌های شناخته‌شده از جمله محمدرضاشاه و مادر و خواهرانش، دکتر مصدق، آیت‌الله کاشانی و خلیل اسفندیاری (پدر ثریا که مدتی سفیر ایران در آلمان بود) و رزم‌آرا، زاهدی و...، و سلسله‌‌‌حوادثی از جمله کودتای 28 مرداد و فرار موقت شاه و نهضت ملی‌شدن نفت ایران و دخالت‌های کشورهای انگلیس، آمریکا، روسیه و... و عصر پادشاهی هفت‌ساله در زمانی که ثریا شهبانوی ایران بود، می‌پردازد.

«ثریا» [Soraya : der Roman zum großen Fernseh-Ereignis]  الکساندر شولر[Alexander Schuller]

بخشی از داستان به گذشته ثریا و دوران کودکی و جوانی وی در اروپا (آلمان، سوئیس و لندن...) و پیشینه پدری او که از بختیاری‌های اصیل است، می‌پردازد. کتاب «ثریا» (رویایی که به کابوس مبدل شد)، داستانی است واقعی از زندگی ثریا اسفندیاری که از 10 ‌سالگی وی- در اصفهان،۱۹۴۲- شروع شده و تا زمان جدایی وی از شاه ادامه دارد.
ثریا، بسان نامش، همانند ستاره می‌درخشید و تاج آسمان زندگی خانواده و نزدیکانش بود و گویی در طالعش از ابتدا شهبانویی تخت‌طاووس نوشته شده بود. ثریا در ۲۲ ژوئن ۱۹۲۳در اصفهان زاده شد. پدر ثریا، خلیل اسفندیاری، روزگار سیاسی آن زمان او را نیز که یک بختیاری بود، وادار به کوچ کرد و هنگامی که در برلین دانشجو بود با ایفا کارل، دختر بازرگانی آلمانی ازدواج کرد. شش سال بعد از تولد ثریا فرزند دوم آنان بیژن دیده به جهان گشود. ثریا و برادرش در همان خردسالی دریافته بودند که فرزند دو جهان گوناگون هستند و در میان کشمکش جهان باختری مادر و جهان خاوری پدر گیر کرده‌اند. در سال ۱۹۵۰، آن دو به تصمیم والدین‌شان، که بسیار دوست داشتند فرزندان‌شان در کنار زبان پارسی و آلمانی، زبان انگلیسی و فرانسه را هم بیاموزند، روانه لندن شدند. در آنجا ثریا پنهانی در دوره‌های بازیگری نیز شرکت کرد. وی به دنبال رسیدن به یک بانوی کامل اروپایی بود، نه در پی زنان سنتی ایران.

در آن دوران، پهلوی نیز به یک پادشاهی استوار و پسری برای ولیعهدی نیاز داشت. از آن رو شمس، خواهر شاه، ثریا را - بعد از فوزیه- برای برادرش نشان کرد. از دید خانواده اسفندیاری این گزینش جهت آشتی خاندان پهلوی با بختیاری‌ها بود و برای ثریا تصمیم‌گیری دشوار بود و نمی‌دانست چه کند، ازدواج با پادشاه ایران برایش مانند یکی از افسانه‌های هزارویک‌شب بود، درحالی‌که او کمابیش اروپایی شده بود. شاه بعد از دیدار نخست با وی بیش از پیش دریافت که ثریا همان بانویی است که در پیاده‌کردن برنامه‌هایش او را یاری خواهد رساند و او را مهمان سروده‌ای از سعدی کرد: «چو می‌ندیدمت از شوق بی‌خبر بودم/ کنون که با تو نشستم از ذوق بی‌خبرم.»

ثریا در مدت کوتاهی پس از دیدار شاه و در ۱۸ سالگی در سال ۱۹۵۸ با وی ازدواج کرد. از دید ثریای داستان، اگر همسرش می‌خواست فرمانروای توانگری باشد، یکی از نخستین شرط‌های لازم را کم داشت که چیزی جایش را پر نمی‌کرد: «کودکی خوب و خوش.»
بعد از ازدواج ثریا دریافت که دربار پهلوی بیشتر به لانه‌ مار شبیه است تا به کاخی افسانه‌ای و از نزدیک با دشواری‌های فراروی کشور آشنا شده و بر آن شده بود که بانویی روشن‌اندیش و یاری‌ستوده در کنار شاه باشد نه یک عروسک قشنگ درباری...

شولر، روایـت این دوره تاریخی را با بیان ظریف و هنرمندانه خود می‌پرورد. باید دانست كه وی از برخی اشخاص غیرتاریخی نیز در بیان این روایت سود می‌جوید و حوادث و تحولات تاریخی را به نحوی كه در دید و زندگی شخصیت‌های تاریخی منعكس می‌شود، به تصویر می‌كشد. البته این حوادث و تحولات همواره رنگی از تخیل نویسنده را نیز به خود می‌گیرد.
کتاب «ثریا» دوره‌ای از تاریخ را دستمایه كار خود قرار می‌دهد كه دو فرهنگ (اروپایی و ایرانی) در حال ستیز و جدال با یکدیگرند. نویسنده با استفاده از این واقعیت، «اشخاصی داستانی» را خلق می‌كند و این اشخاص را وامی‌دارد تا در میان «شخصیت‌های واقعی تاریخی» شروع به زندگی و فعالیت كنند و در حوادث واقعی تاریخی شركت جویند. این اشخاص داستانی از حوادث تاریخی كه بر مردم آن دوران تأثیر گذاشته، به‌شدت تأثیر می پذیرند و درباره آن سخن می‌گویند، درنتیجه دوران گذشته از طریق روابط و مناسبات مستقیم و نزدیك این اشخاص، به نمایش گذاشته می‌شود، از جمله عمه‌شوکت، فروغ، لیلا و بیژن برادر ثریا.

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

ما خانواده‌ای یهودی در رده بالای طبقه متوسط عراق بودیم که بر اثر ترکیبی از فشارهای ناشی از ناسیونالیسم عربی و یهودی، فشار بیگانه‌ستیزی عراقی‌ها و تحریکات دولت تازه ‌تأسیس‌شده‌ی اسرائیل جاکن و آواره شدیم... حیاتِ جاافتاده و عمدتاً رضایت‌بخش یهودیان در کنار مسلمانان عراق؛ دربه‌دری پراضطراب و دردآلود؛ مشکلات سازگار‌ شدن با حیاتی تازه در ارض موعود؛ و سه سال عمدتاً ناشاد در لندن: تبعید دوم ...
رومر در میان موج نویی‌ها فیلمساز خاصی‌ست. او سبک شخصی خود را در قالب فیلم‌های ارزان قیمت، صرفه‌جویانه و عمیق پیرامون روابط انسانی طی بیش از نیم قرن ادامه داده است... رومر حتی وقتی بازیگرانی کاملاً حرفه‌ای انتخاب می‌کند، جنس بازیگری را معمولاً از شیوه‌ی رفتار مردم معمولی می‌گیرد که در دوره‌ای هدف روسلینی هم بود و وضعیتی معمولی و ظاهراً کم‌حادثه، اما با گفت‌وگوهایی سرشار از بارِ معنایی می‌سازد... رومر در جست‌وجوی نوعی «زندگی‌سازی» است ...
درباریان مخالف، هر یک به بهانه‌ای کشته و نابود می‌شوند؛ ازجمله هستینگز که به او اتهام رابطه پنهانی با همسر پادشاه و نیز نیت قتل ریچارد و باکینگهم را می‌زنند. با این اتهام دو پسر ملکه را که قائم‌مقام جانشینی پادشاه هستند، متهم به حرامزاده بودن می‌کنند... ریچارد گلاستر که در نمایشی در قامت انسانی متدین و خداترس در کلیسا به همراه کشیشان به دعا و مناجات مشغول است، در ابتدا به‌ظاهر از پذیرفتن سلطنت سرباز می‌زند، اما با اصرار فراوان باکینگهم، بالاخره قبول می‌کند ...
مردم ایران را به سه دسته‌ی شیخی، متشرعه و کریم‌خانی تقسیم می‌کند و پس از آن تا انتهای کتاب مردم ایران را به دو دسته‌ی «ترک» و «فارس» تقسیم می‌کند؛ تقسیم مردمان ایرانی در میانه‌های کتاب حتی به مورد «شمالی‌ها» و «جنوبی‌ها» می‌رسد... اصرار بیش‌از اندازه‌ی نویسنده به مطالبات قومیت‌ها همچون آموزش به زبان مادری گاهی اوقات خسته‌کننده و ملال‌آور می‌شود و به نظر چنین می‌آید که خواسته‌ی شخصی خود اوست ...
بی‌فایده است!/ باد قرن‌هاست/ در کوچه‌ها/ خیابان‌ها/ می‌چرخد/ زوزه می‌کشد/ و رمه‌های شادی را می‌درد./ می‌چرخم بر این خاک/ و هرچه خون ماسیده بر تاریخ را/ با اشک‌هایم می‌شویم/ پاک نمی‌شود... مانی، وزن و قافیه تنها اصولی بودند که شعر به وسیلهء آنها تعریف می‌شد؛ اما امروزه، توجه به فرم ذهنی، قدرت تخیل، توجه به موسیقی درونی کلمات و عمق نگاه شاعر به جهان و پدیده‌های آن، ورای نظام موسیقایی، لازمه‌های شعری فاخرند ...