داستان شهبانوی بختیاری | آرمان ملی


«ثریا» [Soraya : der Roman zum großen Fernseh-Ereignis] نوشته الکساندر شولر[Alexander Schuller] رمانی ا‌ست تاریخی با روایتی داستانی، به‌طوری‌کـه نمی‌توان به آسانی دریافت در این رمان، دوره‌ای از تاریخ پهلوی دوم به‌منزله موضوع کار نویسنده، در محـور داستان قرار دارد یا همه عناصر داستان به خدمت شولر درمی‌آید و تاریخ، به‌مثابـه حکمی فرعی، در پس داستان خودنمایی می‌کند؟! آمیزه‌ای خواندنی و پرکشش از داستان و تاریخ را در این رمان می‌توان دید كه به نوسازی شخصیت‌های شناخته‌شده از جمله محمدرضاشاه و مادر و خواهرانش، دکتر مصدق، آیت‌الله کاشانی و خلیل اسفندیاری (پدر ثریا که مدتی سفیر ایران در آلمان بود) و رزم‌آرا، زاهدی و...، و سلسله‌‌‌حوادثی از جمله کودتای 28 مرداد و فرار موقت شاه و نهضت ملی‌شدن نفت ایران و دخالت‌های کشورهای انگلیس، آمریکا، روسیه و... و عصر پادشاهی هفت‌ساله در زمانی که ثریا شهبانوی ایران بود، می‌پردازد.

«ثریا» [Soraya : der Roman zum großen Fernseh-Ereignis]  الکساندر شولر[Alexander Schuller]

بخشی از داستان به گذشته ثریا و دوران کودکی و جوانی وی در اروپا (آلمان، سوئیس و لندن...) و پیشینه پدری او که از بختیاری‌های اصیل است، می‌پردازد. کتاب «ثریا» (رویایی که به کابوس مبدل شد)، داستانی است واقعی از زندگی ثریا اسفندیاری که از 10 ‌سالگی وی- در اصفهان،۱۹۴۲- شروع شده و تا زمان جدایی وی از شاه ادامه دارد.
ثریا، بسان نامش، همانند ستاره می‌درخشید و تاج آسمان زندگی خانواده و نزدیکانش بود و گویی در طالعش از ابتدا شهبانویی تخت‌طاووس نوشته شده بود. ثریا در ۲۲ ژوئن ۱۹۲۳در اصفهان زاده شد. پدر ثریا، خلیل اسفندیاری، روزگار سیاسی آن زمان او را نیز که یک بختیاری بود، وادار به کوچ کرد و هنگامی که در برلین دانشجو بود با ایفا کارل، دختر بازرگانی آلمانی ازدواج کرد. شش سال بعد از تولد ثریا فرزند دوم آنان بیژن دیده به جهان گشود. ثریا و برادرش در همان خردسالی دریافته بودند که فرزند دو جهان گوناگون هستند و در میان کشمکش جهان باختری مادر و جهان خاوری پدر گیر کرده‌اند. در سال ۱۹۵۰، آن دو به تصمیم والدین‌شان، که بسیار دوست داشتند فرزندان‌شان در کنار زبان پارسی و آلمانی، زبان انگلیسی و فرانسه را هم بیاموزند، روانه لندن شدند. در آنجا ثریا پنهانی در دوره‌های بازیگری نیز شرکت کرد. وی به دنبال رسیدن به یک بانوی کامل اروپایی بود، نه در پی زنان سنتی ایران.

در آن دوران، پهلوی نیز به یک پادشاهی استوار و پسری برای ولیعهدی نیاز داشت. از آن رو شمس، خواهر شاه، ثریا را - بعد از فوزیه- برای برادرش نشان کرد. از دید خانواده اسفندیاری این گزینش جهت آشتی خاندان پهلوی با بختیاری‌ها بود و برای ثریا تصمیم‌گیری دشوار بود و نمی‌دانست چه کند، ازدواج با پادشاه ایران برایش مانند یکی از افسانه‌های هزارویک‌شب بود، درحالی‌که او کمابیش اروپایی شده بود. شاه بعد از دیدار نخست با وی بیش از پیش دریافت که ثریا همان بانویی است که در پیاده‌کردن برنامه‌هایش او را یاری خواهد رساند و او را مهمان سروده‌ای از سعدی کرد: «چو می‌ندیدمت از شوق بی‌خبر بودم/ کنون که با تو نشستم از ذوق بی‌خبرم.»

ثریا در مدت کوتاهی پس از دیدار شاه و در ۱۸ سالگی در سال ۱۹۵۸ با وی ازدواج کرد. از دید ثریای داستان، اگر همسرش می‌خواست فرمانروای توانگری باشد، یکی از نخستین شرط‌های لازم را کم داشت که چیزی جایش را پر نمی‌کرد: «کودکی خوب و خوش.»
بعد از ازدواج ثریا دریافت که دربار پهلوی بیشتر به لانه‌ مار شبیه است تا به کاخی افسانه‌ای و از نزدیک با دشواری‌های فراروی کشور آشنا شده و بر آن شده بود که بانویی روشن‌اندیش و یاری‌ستوده در کنار شاه باشد نه یک عروسک قشنگ درباری...

شولر، روایـت این دوره تاریخی را با بیان ظریف و هنرمندانه خود می‌پرورد. باید دانست كه وی از برخی اشخاص غیرتاریخی نیز در بیان این روایت سود می‌جوید و حوادث و تحولات تاریخی را به نحوی كه در دید و زندگی شخصیت‌های تاریخی منعكس می‌شود، به تصویر می‌كشد. البته این حوادث و تحولات همواره رنگی از تخیل نویسنده را نیز به خود می‌گیرد.
کتاب «ثریا» دوره‌ای از تاریخ را دستمایه كار خود قرار می‌دهد كه دو فرهنگ (اروپایی و ایرانی) در حال ستیز و جدال با یکدیگرند. نویسنده با استفاده از این واقعیت، «اشخاصی داستانی» را خلق می‌كند و این اشخاص را وامی‌دارد تا در میان «شخصیت‌های واقعی تاریخی» شروع به زندگی و فعالیت كنند و در حوادث واقعی تاریخی شركت جویند. این اشخاص داستانی از حوادث تاریخی كه بر مردم آن دوران تأثیر گذاشته، به‌شدت تأثیر می پذیرند و درباره آن سخن می‌گویند، درنتیجه دوران گذشته از طریق روابط و مناسبات مستقیم و نزدیك این اشخاص، به نمایش گذاشته می‌شود، از جمله عمه‌شوکت، فروغ، لیلا و بیژن برادر ثریا.

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

بابا که رفت هوای سیگارکشیدن توی بالکن داشتم. یواشکی خودم را رساندم و روشن کردم. یکی‌دو تا کام گرفته بودم که صدای مامانجی را شنیدم: «صدف؟» تکان خوردم. جلو در بالکن ایستاده بود. تا آمدم سیگار را بیندازم، گفت: «خاموش نکنْ‌نه، داری؟ یکی به من بده... نویسنده شاید خواسته است داستانی «پسامدرن» بنویسد، اما به یک پریشانی نسبی رسیده است... شهر رشت این وقت روز، شیک و ناهارخورده، کاری جز خواب نداشت ...
فرض کنید یک انسان 500، 600سال پیش به خاطر پتکی که به سرش خورده و بیهوش شده؛ این ایران خانم ماست... منبرها نابود می‌شوند و صدای اذان دیگر شنیده نمی‌شود. این درواقع دید او از مدرنیته است و بخشی از جامعه این دید را دارد... می‌گویند جامعه مدنی در ایران وجود ندارد. پس چطور کورش در سه هزار سال قبل می‌گوید کشورها باید آزادی خودشان را داشته باشند، خودمختار باشند و دین و اعتقادات‌شان سر جایش باشد ...
«خرد»، نگهبانی از تجربه‌هاست. ما به ویران‌سازی تجربه‌ها پرداختیم. هم نهاد مطبوعات را با توقیف و تعطیل آسیب زدیم و هم روزنامه‌نگاران باتجربه و مستعد را از عرصه کار در وطن و یا از وطن راندیم... کشور و ملتی که نتواند علم و فن و هنر تولید کند، ناگزیر در حیاط‌خلوت منتظر می‌ماند تا از کالای مادی و معنوی دیگران استفاده کند... یک روزی چنگیز ایتماتوف در قرقیزستان به من توصیه کرد که «اسب پشت درشکه سیاست نباش. عمرت را در سیاست تلف نکن!‌» ...
هدف اولیه آموزش عمومی هرگز آموزش «مهارت‌ها» نبود... سیستم آموزشی دولت‌های مرکزی تمام تلاش خود را به کار گرفتند تا توده‌ها را در مدارس ابتدایی زیر کنترل خود قرار دهند، زیرا نگران این بودند که توده‌های «سرکش»، «وحشی» و «از لحاظ اخلاقی معیوب» خطری جدی برای نظم اجتماعی و به‌علاوه برای نخبگان حاکم به شمار روند... اما هدف آنها همان است که همیشه بوده است: اطمینان از اینکه شهروندان از حاکمان خود اطاعت می‌کنند ...
کتاب جدید کانمن به مقایسه موارد زیادی در تجارت، پزشکی و دادرسی جنایی می‌پردازد که در آنها قضاوت‌ها بدون هیچ دلیل خاصی بسیار متفاوت از هم بوده است... عواملی نظیر احساسات شخص، خستگی، محیط فیزیکی و حتی فعالیت‌های قبل از فرآیند تصمیم‌گیری حتی اگر کاملاً بی‌ربط باشند، می‌توانند در صحت تصمیمات بسیار تاثیر‌گذار باشند... یکی از راه‌حل‌های اصلی مقابله با نویز جایگزین کردن قضاوت‌های انسانی با قوانین یا همان الگوریتم‌هاست ...