در اوج دوران جنگ که کسی در مورد جایگاه مرحوم آیت‌الله منتظری و جانشینی ایشان تردیدی نداشت، کسی در آن سوی دنیا پیش‌بینی کرد که جانشین امام خمینی، آیت‌الله خامنه‌ای خواهد بود و این پیش‌بینی خود را به طور رسمی در یکی از مجلات علمی منتشر کرد و به شکلی خیلی مبهم دلایل خود را عرضه نمود. دلایل وی چیزی نبود جز ایده‌اش در مورد به‌کارگیری ابزارهای اقتصادی در حوزه سیاست... نظریه بازیها
بازاریابی یک ایده | الف
شاید ندانید که در اوج دوران جنگ که کسی در مورد جایگاه مرحوم آیت‌الله منتظری و جانشینی ایشان تردیدی نداشت، کسی در آن سوی دنیا پیش‌بینی کرد که جانشین امام خمینی، آیت‌الله خامنه‌ای خواهد بود و این پیش‌بینی خود را به طور رسمی در یکی از مجلات علمی منتشر کرد و به شکلی خیلی مبهم دلایل خود را عرضه نمود. دلایل وی چیزی نبود جز ایده‌اش در مورد به‌کارگیری ابزارهای اقتصادی در حوزه سیاست. بروس بوئنو د مسکیتا [Bueno de Mesquita, Bruce] استاد علوم سیاسی دانشگاه نیویورک، کسی است که هر چه در مورد نظریه بازیها، نظریه مطلوبیت انتظاری و نظریه رای‌دهنده میانی را از اقتصاددانان شنیده جدی گرفته و تلاش کرده تا آن را در عرصه سیاست به‌کار گیرد. همین امر چشمان وی را به ابزار تیزبینی مسلح کرده که وی را قادر می سازد تا ورای فرهنگ‌ها و هنجارهای متفاوت، ترتیبات نهادی گوناگون و عدم قطعیت ناشی از انتخاب‌های آدمی، بتواند نتیجه را پیش‌بینی کند.
اشتباه نکنید؛ او اهل رمل و اسطرلاب نیست بلکه معتقد است سیاست بازی جمعی است و هر موضوع طرف‌های مختلف دارد و هر کس دنبال آن است که تصمیمات سیاسی را در جهت منافع خود سوق دهد و به همین منظور راهبردهایی را به کار می‌گیرد. نکته کلیدی آن است که راهبردهای اتخاذ شده توسط هر کس، با لحاظ واکنش طرف‌های دیگر انتخاب می‌شود و همین امر وضعیت بازی‌گونه ای ایجاد می‌کند. نظریه بازیها بهترین و موفق‌ترین ابزار برای مدلسازی چنین شرایطی است. سال‌های سال است که اقتصاددانان توانسته‌اند این مدل را برای تحلیل انتخاب‌های اقتصادی به کار گیرند. از زمان شلینگ به این سو، این ابزار در تحلیل روابط بین‌الملل نیز کاربرد یافته است. اینک د مسکیتا تلاش کرده تا آن را در تحلیل طیف وسیع‌تری از موضوعات سیاسی از جمله سیاست داخلی به کار گیرد. ادعای وی این است که سیاست جز با ائتلاف‌سازی و رایزنی و مصالحه پیش نمی‌رود و این امر بین طرف‌های مختلف با منافع متعارض صورت می‌گیرد. تعداد این امور آنقدر زیاد است که از قدرت پردازش ذهن فراتر می‌رود و به همین دلیل پیش‌بینی‌های متکی بر شهود شخصی هرچقدر هم که متکی به تجربه باشد بسیار پرخطا خواهد بود. د مسکیتا بر این باور است که تنها مدلسازی ریاضی و حل آن در کامپیوتر قادر به حل چنین مدل‌هایی است و تنها از این طریق می‌توان به پیش‌بینی‌های معتبر دست زد.
د مسکیتا نه تنها در مورد جانشینی امام خمینی در ایران بلکه در مورد هنگ‌کنگ، هند و تنش اتمی بین ایران و آمریکا پیش‌بینی‌های قرین به صحتی انجام داده است. البته پیش‌بینی‌های وی طیف وسیعی از موضوعات را شامل می‌شود و منحصر به سیاست نیست. وی اخیرا شرکتی به راه انداخته و در آن در مورد طیف وسیعی از موضوعات مشاوره می‌دهد و در کتاب خود به مواردی از آنها به اجمال اشاره کرده است. یک مورد مشاوره به مدیرعامل فعلی برای ایجاد زمینهای برای مدیرعامل نشدن فردی خاص پس از اوست. مورد دیگر مشاوره به یک شرکت در مورد چگونگی حل و فصل شکایتی است که از او شده و طرف‌های مختلفی به عنوان شاکی در آن وارد شده‌اند. مورد سوم پیش‌بینی ناکام وی برای شرکتی است که می‌خواسته بداند آیا بیمه درمان همگانی در دوره اوباما نهایتا به تصویب می‌رسد یا نه. همان‌طور که می‌توان حدس زد چون در این موارد ذی‌نفعان مختلفی هستند و هر کدام راهبردهای خاصی را دنبال می‌کنند وضعیت بازیگونهای ایجاد می‌شود و شرکت د مسکیتا می‌خواهد از نظریه بازیها برای پیش‌بینی وضعیت پیش رو و احیانا یافتن گزینه‌هایی برای دستکاری روند پیش رو استفاده کند تا منافع مشتری خود را بیشینه کند.
دو مورد جالبی که در این کتاب به تفصیل مورد بحث قرار گرفته مذاکرات صلح فلسطین و اسرائیل و رابطه آمریکا و پاکستان است. در موضوع فلسطین و اسرائیل به اجمال نگاه خود به مدلسازی موضوع را بیان کرده و بدون اشاره به هرگونه جزئیات امر، پیش‌بینی خود را عرضه و بیان می‌کند چرا مذاکرات در شکل فعلی به نتیجه نمی‌رسد و نهایتاً راه حلی برای مسئله فلسطین و اسرائیل ارائه می‌دهد. در موضوع رابطه آمریکا و پاکستان نیز به این مساله می‌پردازد که تا چه حد ابزار کمکهای مالی آمریکا می‌تواند پاکستان را به سمت مبارزه با القاعده سوق دهد. د مسکیتا در تمام این موارد از نظریهای با عنوان اقتدارگرایی و اقلیت تعیین کننده که سابقا ایجاد کرده بهره‌مند می‌شود. وی بر اساس این مدل سعی می‌کند ذی‌نفعان هر موضوع را شناسایی کند و بررسی کند که قدرت تاثیر هرکدام چقدر است. سپس به این موضوع می‌پردازد که هر مساله چقدر برای هرکدام از ذی‌نفعان مهم است و آنها چه راهبردهایی برای بیشینه کردن منفعت خود اتخاذ می‌کنند.
یک حسن رویکرد د مسکیتا این است که می‌توان از آن برای فهم تاریخ گذشته استفاده کرد و با کمک نظریه بازیها به تحلیل این امر پرداخت که آیا تاریخ لزوما همان مسیری را طی کرده که باید طی می‌کرد یا امکان‌های دیگری هم وجود داشت که از بین رفت. وی سعی می‌کند نشان دهد که بروز جنگ جهانی اول و جنگ جهانی دوم گریزناپذیر نبوده و اگر یک متخصص نظریه بازیها در آن زمان وجود می‌داشت می‌شد از آنها پرهیز کرد. نهایتا به رابطه کلیسا با پادشاه پرداخته و نشان می‌دهد چه ملاحظات مختلفی در این رابطه وجود داشته و راهبردهای هر کدام در قبال دیگری چه بوده است.
در مجموع باید گفت که کتاب برای تحریک حس کنجکاوی در مورد جدی گرفتن و بکارگیری نظریه بازیها بسیار ارزشمند است اما از آن حیث که چیزی در مورد روش تحلیل عرضه نمی‌کند بیشتر جنبه بازاریابی پیدا می‌کند. به نظر می‌رسد د مسکیتا از نوشتن این کتاب این هدف را دنبال می‌کرده که ارزش و دستاوردهای رویکرد خود را نشان دهد و از این طریق مشتریان بیشتری برای شرکت خود دست و پا کند. البته طبیعی است که نفس همین امر نیز افرادی را در سراسر جهان برمی‌انگیزد تا از روش نظریه بازیها به شکل جدی‌تری برای پیش‌بینی استفاده کنند که این امر مبارکی برای بشریت است. کتاب از ترجمه روان و مطلوبی برخوردار است و طبع نیکویی دارد.
[کتاب «پیش‌بینی‌های سیاسی» (Predictioneer's game : using the logic of brazen self-interest to see and shape the future) اثر بروس بوئنو د مسکیتا با ترجمه محسن عسگری جهقی در 428 صفحه و توسط نشر ثالث منتشر شده است.]
................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............
