عجایب دنیای مدرن | الف


«مخلوقات غریب» تازه ترین اثر حسین سناپور نویسنده رمان معروف «نیمه غایب»، مجموعه‌ای شامل ده داستان کوتاه است که بیشتر بر اساس موضوعی که به آن می‌پردازند کنار هم قرار گرفته‌اند و این موضوع چیزی جز غرایب روابط آدم‌ها نیست. غریب بودن در این داستان‌ها دارای طیفی است که از جادو تا گروتسک متفاوت است. بعضی داستان‌های این مجموعه روایت‌گر قصه‌ای کامل از عجایب دنیای مدرن‌اند و بعضی دیگر با ارائه‌ی تصویری کوتاه یا برشی کوچک از زندگی انسان‌های امروز که زندگی‌شان رنگ و بویی فرا‌واقعی دارد شکل گرفته‌اند. مکان روایت هم در این مجموعه متنوع است و به ساختن فضاهای غریب کمک می‌کند و خطی از اقلیمی گرم و خشک در جنوب شرقی ایران تا بیغوله‌ای در حاشیه شهر تهران را در‌بر‌می‌گیرد.

مخلوقات غریب حسین سناپور

«‌هورِ خشک‌» اولین داستان این مجموعه در فضایی جادویی رخ می‌دهد. در گوشه‌ای دورافتاده از جنوب ایران که بیشتر از آدم‌ها، این مصنوعات آن‌هاست که حضور دارد و شهرکی از دکل‌ها و دستگاه‌های حفر و استخراج نفت ساخته شده است، جمعیتی بدوی از انسان‌ها سربرمی‌آورند و در تقابل با فن‌آوری روز با جادو به دنبال کسب آرامش‌اند. راوی که خود از دل شهری بزرگ به چنین نقطه‌ی پرت و دور‌افتاده‌ای پا گذاشته، از فضاهای وهم‌آلودی می‌گوید که صورت واقعیت به خود می‌گیرند، گرچه در دنیای روزمره و در نگاه انسان مدرن باورپذیری‌شان سخت به نظر بیاید.

«‌جایی که مرده‌ها می‌خوابند‌» از سوداگریِ جنازه‌ها می‌گوید. مردِ راوی، درون شهر و بیش از آن در مناطق حاشیه‌نشین می‌گردد و برای پزشکی که او را اجیر کرده جسد می‌خرد. هر کدام از جنازه‌ها قصه‌ای دارند که مرد تعریف‌شان می‌کند و در خلال همین روایت است که پرده از تنهایی‌ها، نابسامانی‌ها و رنج‌های غریبِ زندگی آن‌ها برداشته می‌شود و حال راوی نیز دگرگون می‌شود. او برای نمونه به فکر خاکسپاری جنازه‌ی کودکی می‌افتد که بابتش پول پرداخته است.

داستان «‌پرسه‌زن‌» روایت‌گر برشی از زندگی پیرزن و پیرمردی است که تمامی زندگی‌شان با مرگ و فراموشی عجین شده است و به همین خاطر حتی حضور فرشته مرگ به جای آن که ترساننده یا آزاردهنده باشد، زمینه‌ی شوخی و جر‌ و‌ بحث را برای‌شان فراهم می‌کند و این شکلِ برخورد با مرگ آن چنان عجیب است که عزراییل را نیز به حیرت می‌اندازد و از عملکردِ معمول بازش می‌دارد و به گونه‌ای گروتسک، سایه‌ی به بازیچه گرفته شده‌ی مرگ، هیبتش را از دست می‌دهد.

در «‌این همه بالا‌» موقعیتی روزمره دستمایه روایت قرار می‌گیرد که به تدریج شکلی غریب می‌یابد. مسافری که ظاهری موجه دارد سوار تاکسی می‌شود و راننده را وا‌می‌دارد که مسیری سربالایی را تا انتها برود. هرچه بالاتر می‌روند غرابت رفتار مسافر بیشتر و بیشتر می‌شود. آن‌چه بیش از همه راننده را به تعجب وا‌می‌دارد، تناقضی است که هویدا می‌شود؛ هنرمندی که بالای کوه نمایشگاه فاخری از آثاری مبهم برگزار کرده است.

«‌کتابِ زمان‌» سفر یک علاقه‌مند به کتاب‌های قدیمی را در یک کتابفروشی به نام «زمان» به تصویر می‌کشد. سفری که طی آن از نویسندگان و مترجمین قدیمی و آثار شاخص‌شان سخن به میان می‌آید و در فضایی نوستالژیک آن اتوپیا را که در مقطعی از ادبیات ایران جاری بوده به خاطر می‌آورد. کم‌کم موجودیت این کتابفروشی زیر سؤال می‌رود و همه شهادت می‌دهند که آن‌جا مدت‌ها قبل از حضورِ پر وهمِ راوی و حرف‌ها و حکایت‌هایی که با کتابفروش رد و بدل کرده، بسته شده است.

در داستان «مردی از فولاد» موقعیت به سمت فانتزی پیش می‌رود. رئیس جدید اداره‌ای در قالب یک تانک وارد قصه می‌شود و آن‌چه بر خلاف ظاهر سفت و سخت و فولادی چنین موجودی (که بین انسان و ربات بودنش تردید وجود دارد) به چشم می‌آید، انعطافی است که از خود نشان می‌دهد. قالبی فولادی که قرار است او را در برابر آسیب آدم‌ها ایمن نگه دارد. هرچند که مرد فولادین باز هم نمی‌تواند با تمامی امکاناتش، در برابر آسیب جامعه بایستد.

«دو به دو» داستان ناکامی آدم‌ها در برقراری رابطه‌ای معنادار است. در کافه‌ای که فضایی خیال‌انگیز دارد، شخصیت‌ها به جای برقراری گفت‌وگوی قابل فهم با طرف مقابل خود به سراغ آدم‌های دیگری می‌روند و به پرخاشگری رو می‌آورند؛ زن نشسته پشت این میز، با مردی که آن طرف کافه نشسته جر‌‌و‌بحث می‌کند و دختر نشسته در آن سو با مرد این طرف کافه به تندی رفتار می‌کند و معلوم نمی‌شود حقیقتا همراه هر کسی کیست؟ آیا همه‌ی این آدم‌ها وجهی از آدمی‌اند که مشغول خیالبافی است؟ یا مجزا و مجردند؟

«کوک» از تجربه‌ی غریب گرفتارشدگان در یک کشتی در حال غرق می‌گوید و این که نوازندگان یک ارکستر چگونه تن به نجاتی نه چندان امیدبخش می‌دهند، یا دل به اقیانوس می‌سپارند تا غرق تدریجی خود را شاهد باشند. آن‌چه در چنین تصمیم‌گیری پر‌خطری حال و هوای این آدم‌ها را حیرت‌انگیز می‌کند، همان زمینه‌ی حرفه‌ای‌شان و جهان‌بینی خاص آن‌هاست که ملهم از موسیقی است.

در داستان «دوم شخص قاتل» در سفری شهری، راوی که خود را مخاطب قصه قرار داده قدم به قدم به محلی که از نظر بسیاری صحنه‌ی جرم اوست نزدیک می‌شود و آیین انتقام به دست زنی که قربانیِ خیانت او بوده انجام می‌شود. او سال‌ها پیش با زنی قصد فرار داشته، اما با خالی کردن این میدان، زن را در کشیدن عقوبت جرمی که می‌توانسته شریکش باشد تنها گذاشته است. او حالا و پس از مدت‌ها به محله‌ی قدیمی برمی‌گردد و در عین ناباوری پا به قربانگاه می‌گذارد.

«فوت» آخرین داستان مجموعه، حکایتی مدرن و دگرگونه از مراسم شام آخر مسیح است در یک گروه نمایش. در میان آدم‌های گروه کسی که ژولیده نام گرفته و لقب ارباب بهش داده‌اند به شکلی نمادین هم‌چون مسیح به مسلخ می‌رود. حواریون در این داستان که اسم‌هایی امروزی دارند، پس از گفت‌وگوی طولانی با او و با خودشان، ابزارهای خودکشی در اختیارش می‌گذارند تا خودش از میان آن‌ها انتخاب کند. آن‌ها ارباب را تنهایش می‌گذارند تا مرگش را با دست خود رقم بزند.

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

در خانواده‌ای اصالتاً رشتی، تجارت‌پیشه و مشروطه‌خواه دیده به جهان گشود... در دانشگاه ملی ایران به تدریس مشغول می‌شود و به‌طور مخفیانه عضو «سازمان انقلابی حزب توده ایران»... فجایع نظام‌های موجود کمونیستی را نه انحرافی از مارکسیسم که محصول آن دانست... توتالیتاریسم خصم بی چون‌وچرای فردیت است و همه را یکرنگ و هم‌شکل می‌خواهد... انسانها باید گذشته و خاطرات خود را وا بگذارند و دیروز و امروز و فردا را تنها در آیینه ایدئولوژی تاریخی ببینند... او تجدد و خودشناسی را ملازم یکدیگر معرفی می‌کند... نقد خود‌ ...
تغییر آیین داده و احساس می‌کند در میان اعتقادات مذهبی جدیدش حبس شده‌ است. با افراد دیگری که تغییر مذهب داده‌اند ملاقات می‌کند و متوجه می‌شود که آنها نه مثل گوسفند کودن هستند، نه پخمه و نه مثل خانم هاگ که مذهبش تماما انگیزه‌ مادی دارد نفرت‌انگیز... صدا اصرار دارد که او و هرکسی که او می‌شناسد خیالی هستند... آیا ما همگی دیوانگان مبادی آدابی هستیم که با جنون دیگران مدارا می‌کنیم؟... بیش از هر چیز کتابی است درباره اینکه کتاب‌ها چه می‌کنند، درباره زبان و اینکه ما چطور از آن استفاده می‌کنیم ...
پسرک کفاشی که مشغول برق انداختن کفش‌های جوزف کندی بود گفت قصد دارد سهام بخرد. کندی به سرعت دریافت که حباب بازار سهام در آستانه ترکیدن است و با پیش‌بینی سقوط بازار، بی‌درنگ تمام سهامش را فروخت... در مقابلِ دنیای روان و دلچسب داستان‌سرایی برای اقتصاد اما، ادبیات خشک و بی‌روحی قرار دارد که درک آن از حوصله مردم خارج است... هراری معتقد است داستان‌سرایی موفق «میلیون‌ها غریبه را قادر می‌کند با یکدیگر همکاری و در جهت اهداف مشترک کار کنند»... اقتصاددانان باید داستان‌های علمی-تخیلی بخوانند ...
خاطرات برده‌ای به نام جرج واشینگتن سیاه، نامی طعنه‌آمیز که به زخم چرکین اسطوره‌های آمریکایی انگشت می‌گذارد... این مهمان عجیب، تیچ نام دارد و شخصیت اصلی زندگی واش و راز ماندگار رمان ادوگیان می‌شود... از «گنبدهای برفی بزرگ» در قطب شمال گرفته تا خیابان‌های تفتیده مراکش... تیچ، واش را با طیف کاملی از اکتشافات و اختراعات آشنا می‌کند که دانش و تجارت بشر را متحول می‌کند، از روش‌های پیشین غواصی با دستگاه اکسیژن گرفته تا روش‌های اعجاب‌آور ثبت تصاویر ...
به قول هلدرلین، اقامت انسان در جهان شاعرانه است... شعر در حقیقت تبدیل ماده خامی به نام «زبان»، به روح یا در حقیقت، «شعر» است. بنابراین، شعر، روح زبان است... شعر است که اثر هنری را از اثر غیرهنری جدا می‌کند. از این نظر، شعر، حقیقت و ذات هنرهاست و اثر هر هنرمند بزرگی، شعر اوست... آیا چنان‌ که می‌گویند، فرازهایی از بخش نخست کتاب مقدس مسیحی که متکی بر مجموعه کتب مقدس یهودیان، یعنی تنخ است، از اساطیر شفاهی رایج در خاور نزدیک اخذ شده یا خیر؟ ...