موزه متروپولیتن نیویورک به‌بهانه ۱۴۵ سال حضورش در عرصه فرهنگ و هنر جهان بخشی از کتابخانه نفیس و عظیم خود را رایگان روی وب قرار داد.
به‌نوشته پایگاه اختصاصی این موزه، از زمان تاسیس این مرکز در ۱۸۷۰، متروپولیتن بانی شکل‌گیری و نشر هزاران کتاب، کاتالوگ و نشریه نفیس و ارزنده بوده که هرکدام به‌جای خود می‌توانند زینت‌بخش مجموعه‌ای باشند. و البته که برای یافتن هریکی از این محصولات انتشار یافته، کافی است سری به پایگاه‌هایی چون آمازون بزنید و با پذیرش قیمت‌هایی که‌گاه بسیار بالا هستند، محصولی را خریداری کنید که‌گاه حتی کمتر از یک دهه قدمت دارد.
در طول زمان، این روال سخت شکسته شده و مدتی است پایگاه موزه متروپولیتن تلاش می‌کند تا به‌فراخور نیاز و با کار‌شناسی مشاورانش بخشی از کتابخانه عظیم خود را روی اینترنت قرار دهد تا امکان استفاده از آنها برای همگان در سراسر جهان نیز وجود داشته باشد. البته برای این محصولات امکان سفارش چاپ به همان روال قدیم نیز وجود دارد و درصورت درخواست خریدار و موجود بودن محصول در انبار، فروش اینترنتی هم پابرجاست. اما امکان مطالعه آنلاین و حتی پیاده‌کردن آنها از روی پایگاه موزه، امکانی است که به‌تازگی اضافه شده و باعث شادی طرفداران هنر شده است.
گفتنی اینکه قدیمی‌ترین اثری که متروپولیتن برای این برنامه انتخاب کرده، در ۱۹۶۴ به‌چاپ رسیده و همین باعث شده شمار این آثار از ۴۲۵ عنوان فرا‌تر نرود که البته باز به‌جای خود غنیمتی است؛ درمیان این آثار شاهنامه تهماسبی، گزیده خمسه نظامی و چندین اثر دیگر مرتبط با هنر و فرهنگ ایران به‌چشم می‌خورند که کمابیش از ارزش چشمگیری برخوردارند و قطعا تا پیش از این امکان تماشای آنها هم برای بسیاری فراهم نبود. اگرچه حجم فایلهای این کتاب‌ها بالا بوده و شمار عناوین هم کم نیست اما ملاحظه نکاتی از قبیل نایاب بودن بعضی نسخ و کیفیت بالای نسخه‌های دیجیتالی قطعا رنج و غصه ازدست دادن ترافیک اینترنتی را برای علاقمندان هنر سبک خواهد کرد. در ادامه نگاهی گذرا به چند عنوان مرتبط با ایران خواهیم داشت.
* کتاب «گزیده خمسه نظامی» از آثاری است که به همت پیتر. جی. چلکوفسکی، محقق و ایران‌شناس باسابقه و شهیر به‌طبع رسیده و در سال ۱۹۷۵ روانه بازار شده بود. این کتاب کم‌حجم (۱۷ مگابایت) حدود یکصد صفحه داشته و در آن گزیده‌های اشعار پنج کتاب مشهور نظامی گنجوی به‌انتخاب و ترجمه انگلیسی پیتر چلکوفسکی آمده‌اند. کتاب را می‌توانید از این نشانی بگیرید:
* کتاب «طراحی‌های ایرانی موزه هنر متروپولیتن» که در سال ۱۹۸۹ به‌چاپ رسیده از همان کتب نایابی است که البته در زمان انتشارش با کمکهای یک نهاد خیریه با نام «بنیاد هاگوپ کورکیان» روانه بازار شده بود. ماری لوکنز سویتوچوفسکی و سوسن بابایی بانی شکل‌گیری این کتاب بوده‌اند و اگرچه مواد خام آنها در تهیه کتاب کم بوده، اما مجموعه بی‌نظیری از طراحی‌های ایرانی بدیع و بینیاز از توصیف را در این کتاب، همراه تحلیلی سبکی و هنری کرده و در‌‌نهایت کتابی بی‌نقص را پدید آورده بودند. برخی از طراحی‌ها عمر بسیار طولانی دارند و قطعا پیش از این در هیچ کتاب هنری دیده نشده‌اند. یک نقش جنگ بسیار زیبا و خاص، مربوط به دوران شاهان جلایری در ابتدای کتاب آمده که سال‌ها پیش از یک مجموعه خصوصی به متروپولیتن منتقل شده و قطعا دیدن خود نقش و خواندن تحلیلی که برآن نوشته‌اند می‌تواند برای متخصصان و علاقمندان نقاشی ایرانی سودمند باشد. برای گرفتن این کتاب هم باید به این نشانی بروید:
* توموکو ماسویا و استفانو کاربونی دو محققی بودند که در سال ۱۹۹۳ پس از مدت‌ها کار روی کاشی‌ها، موزاییک‌ها و معرق‌های ایرانی، بانی شکل‌گیری نمایشگاهی به‌نام «کاشی‌های ایرانی» شدند. آنها با این کار توانستند کاشی‌های ایرانی را از مجموعه سفال و سرامیک اسلامی موزه مترپولیتن جدا کرده و به آن شخصیت و هویت مستقلی بدهند. تا پیش از آن حتی متخصصان هم کاشی‌های ایرانی را زیرعنوان «سرامیک اسلامی» طبقه‌بندی می‌کردند و پس از این نمایشگاه بود که دیدگاه‌ها نسبت به این هنر ایرانی تغییر کرد.
کاتالوگ ۵۰ صفحه‌ای این نمایشگاه، تصاویری از آثار و کاشی‌های استثنایی به‌نمایش درآمده را با کیفیت بسیار خوب در خود جای داده است. در این کاتالوگ تمامی اطلاعات ارزشمند مربوط به هر قطعه، با تاریخ دقیق مربوط به آن درکنارش آمده ولی به‌دلیلی که احتمالا سیاست‌گذاری خاص موزه بوده، عکس‌ها در نسخه دیجیتالی رنگ ندارند.
به همین دلیل حجم این فایل کمتر از دیگران است و آن را هم به‌راحتی می‌توانید از این نشانی بگیرید:
* اسکار وایت موسکارلا برای علاقمندان به دیرین‌شناسی نامی بسیار آشناست. تحقیقات دامنه‌دار و مفصلی که او در مناطق باستانی ایران و به‌ویژه در تپه‌های مربوط به تمدن «دینخواه تپه» اشنویه انجام داده، درعرصه بین‌المللی باستان‌شناسی جایگاه وزینی دارند و چندین عنوان از این تالیفات هم تا به امروز به‌فارسی ترجمه شده‌اند. در میان آثاری که متروپولیتن روی اینترنت قرار داده، یک شماره ویژه از نشریه تخصصی این موزه مربوط به سال ۱۹۷۴ قرار گرفته که در آن یک مقاله تخصصی به‌قلم اسکار وایت درج شده و در آن وایت به‌تفصیل در ۶۰ صفحه به تشریح یافته‌هایش در همان «دینخواه تپه» می‌پردازد. این مقاله به‌خاطر دقت نظر، انبوهی اسناد و عکس‌ها و طرح‌های دقیقی که وایت از اشیا و گور‌ها کشیده کاملا جالب توجه می‌نماید؛ دستکم ۶۰ عکس و طرح برای این مقاله کشیده شده و از آن گذشته، نام بیش از ۵۰ عنوان کتاب به‌عنوان ماخذ مقاله در انتهای آن آمده که همگی این‌ها گواهان اعتبار و ارزش آن هستند و صرف دیدن آن می‌تواند برای هر علاقمند، دانشجو و پژوهشگری آموزنده باشد. اسکار وایت خود سال‌ها مدیر بخش تحقیقات و باستان‌شناسی متروپولیتن بوده و تا پیش از بازنشستگی در سن ۷۸سالگی به سال ۲۰۰۹، از حامیان سرسخت و جدی جنبش مبارزه با قاچاق آثار عتیقه باستانی بود. بخشی از عمر این باستان‌شناس معتبر جهانی در ایران گذشته و اکتشاف بسیاری از تپه‌های باستانی ایران به دست او انجام گرفته است.
در همین شماره، یک مقاله دیگر نیز با موضوع آثار هنری ایران درج شده و کریستوفر. جی. برانر درآن به بررسی نگاره‌های روی ظروف نقره بازمانده از عهد ساسانیان پرداخته است. در این مقاله کوتاه ۱۳ صفحه‌ای، برانر با آوردن چند عکس محدود از ظروف نقره‌ای آن دوره، به‌کلی از نقش‌ها صرفنظر کرده و با درج عینی نوشته‌ها و خطوط حواشی و داخل آنها، تنها بر خواندن همین نوشته‌ها متمرکز شده است. برانر که سال‌ها در زمینه ایران‌شناسی قدم و قلم زده و عضو تحریریه دایره المعارف ایرانیکا هم هست، در این مقاله توانسته الگویی برای خط ایرانی مرسوم در زمان ساخت این آثار ترسیم کند که قطعا برای علاقمندان به باستان‌شناسی جالب خواهد بود. فایل این شماره از نشریه متروپولیتن به‌خاطر شمار بالای مقالات موجود، اندکی سنگین است (۱۰۸مگابایت) که در این نشانی قرار گرفته است:
اما درصورتی که مایل به پیاده کردن این دو مقاله به‌صورت مستقل باشید می‌توانید آنها را جداگانه از این نشانی‌ها بگیرید: و نیز این نشانی.
* شاهنامه شاه تهماسب که در سال ۱۹۷۶ به همت استیوارت کری ولش جونیور انتشار یافته، شاید مهم‌ترین اثر موجود در این مجموعه برای ایرانیان باشد. نخست از استیوارت کری ولش بگوییم که محققی سترگ و بلندآوازه در زمینه هنر شرق و به‌ویژه ایران و هندوستان بود و سال‌ها در دانشگاه هاروارد به تدریس شاخه‌های هنری مرتبط به این گوشه جهان می‌پرداخت. ولش متولد سال ۱۹۲۸ در آمریکا و از کار‌شناسان ارشد معتمد موزه متروپولیتن بود که در زمان انتشار این نسخه شاهنامه تهماسبی، روی نسخه‌های خطی و خوشنویسی ایرانی کار می‌کرد. نسخه‌ای که در اینجا عرضه شده، به‌نام شاهنامه هاوتون (مالک نسخه) معروف است که در آن زمان دانشگاه هاروارد برای انتشار آن و تامین هزینه‌های این کار با موزه متروپولیتن همکاری کرد.
کری در ابتدای کتاب ضمن تقدیر و سپاس از فهرست بلند همکاران و دوستان و یارانش نوشته: «درپایان و بالا‌تر از همه می‌خواهم درودم را نثار آن هنرمندی کنم که بسی پیش از این، کتاب شاهنامه را خلق کرده، و البته از خود سلطان محمد هم سپاسگزارم. وقتی این کار را آغاز کردم، تنها به‌دنبال هنر بودم؛ آخرکار دیدم فقط زندگی را آموخته‌ام.» و سپس کتاب که متن انتقادی شاهنامه هاوتون است، آغاز می‌شود و در همان ابتدا نویسنده با این هشدار آغاز می‌کند: «کتاب حاضر، بسیار وزین است، حتی برای حمل...» هشداری که منطقی است چون این کتاب ۲۰۰صفحه‌ای در حدود ۲ کیلوگرم وزن داشته والبته درحال حاضر نایاب است و در بازار کتاب، قیمت نسخه‌های استفاده شده آن تا یکصد دلار هم می‌رسد.
فایل این کتاب هم البته آنچنان سبک نیست، اما با ملاحظه اینکه بسیاری از صفحات آن رنگی هستند قطعا درنگ آنچنانی در پیاده کردن آن نخواهیم کرد.
هنرآنلاین
................ هر روز با کتاب ...............
