در سال 57 و در آستانه پیروزى انقلاب، براى ادامه تحصیلات حوزوى، راهى شهر قم شد... دستگیر شده و مدت سه هفته در زندان شهربانى حبس شد... با بازگشایى دانشگاهها، در سال 59 به تدریس معارف اسلامى و تاریخ اسلام در دانشگاههاى اصفهان و تهران مشغول شد... در سال 1374 در خواست استاد مدعو از طرف دانشگاه هاروارد را رد کرد... کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران را با هدف بهبود بخشیدن به تحقیقات تاریخی تاسیس کرد...

رسول جعفریان، در سال 1343 هجرى شمسى در"خوراسگان" از توابع اصفهان به دنیا آمد. دوره دبستان را در زادگاهش گذراند و سپس براى ادامه تحصیل به اصفهان رفته و دوره راهنمایى را در این شهر آغاز کرد. در سال 1355در حالى که کلاس اول راهنمایى را تمام کرده بود به تحصیل علوم دینى پرداخت و از آن پس به مدرسه ذوالفقار رفت تا مطالعه دروس جدید را در مدارس شبانه ادامه دهد. وى در مدت اقامت در اصفهان، به صورت آزاد در مدارس دینى دیگرى چون"نیماورد"،"نوریه" و"جده کوچک" شرکت ‌کرد و از اساتیدی مانند حاج آقا حسن امامى بهره برد. در سال 57 و در آستانه پیروزى انقلاب، براى ادامه تحصیلات حوزوى، راهى شهر قم شد. پس از چند روز حضور در قم دستگیر شده و مدت سه هفته در زندان شهربانى حبس شد که در نهایت به دلیل کمى سن آزاد شد.

نخست به مدرسه خان رفت و سپس در مدرسه رسالت، به ادامه تحصیل پرداخت. وى در قم از درس اساتیدى چون آیت الله‌جوادى آملى، آیت الله‌مصباح یزدى، آیت‌الله ممدوحى، آیت‌الله گرامى، آیت الله‌منتظرى و نیز آیت‌الله جعفر مرتضى جبل عاملى کسب فیض کرد. 5 سال حضور در درس خارج فقه و اصول و گواهى صلاحیت مدرسى دانشگاه از وزارت آموزش عالى حاصل تلاش این سالهای اوست. با بازگشایى دانشگاهها، در سال 59 به تدریس معارف اسلامى و تاریخ اسلام در دانشگاههاى اصفهان و تهران مشغول شد. در سال 1360 به فلسفه علاقمند شد و در این زمینه هم از اساتید مطرح قم استفاده کرد. هم زمان با آغاز سال 1361 آیت الله سید جعفر مرتضى جبل عاملی را شناخت و از آن به بعد تحت تأثیر ایشان در تاریخ اسلام و سپس تاریخ ایران به تحقیق پرداخت.

از سال 1362 به صورت حق‌التدریس در دانشگاه مشغول تدریس دروس معارف اسلامى شد و در سال 1368 از طرف خبرگان بدون مدرک دانشگاهى، حکم مربى (معادل فوق لیسانس) و استخدام در دانشگاه به ایشان داده شد. هرچند که او به دلایل متعدد موفق به استخدام نگردید. در سال 1371 پذیرش بورسیه در دوره دکتراى رشته تاریخ از دانشگاه آکسفورد را به دلائلی رد کرد. در سال 1374 نیز در خواست استاد مدعو از طرف دانشگاه هاروارد را رد کرد. او در در آبان ماه همین سال "کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران" را با هدف بهبود بخشیدن به تحقیقات تاریخی محققان این رشته تاسیس کرد تا آنقدر مجال کار داشته باشد که نیازی به تحصیل و تدریس و فعالیت در دانشگاههای اروپا و آمریکا نداشته باشد.

در آن زمان اندیشه یک کتابخانه تخصصی در حوزه تاریخ، اندیشه‌ای بدیع و تازه به شمار می‌آمد. وجود چند مرکز آموزش تاریخ در قم، ضرورت تاسیس چنین کتابخانه‌ای را در پی‌داشت و این کار با حمایت مالی دفتر آیت الله سیستانی امکان پذیر گشت.

اولین اثر جعفریان در سال 64 هجرى شمسى تحت عنوان «پیش درآمدى بر شناخت تاریخ اسلام» منتشر شد و از آن پس تاکنون، ضمن همکارى با موسسات پژوهشى و مدیریت کتابخانه تاریخ اسلام و ایران در قم، به کوشش‌هاى پیگیر خود در زمینه تألیف، تصحیح، ترجمه و نیز تحقیق در تاریخ اسلام و ایران همچنان ادامه مى‌دهد.

تألیفات: آثار اسلامى مکه و مدینه، اندیشه تفاهم مذهبى در قرن ششم و هفتم هجرى، پیش درآمدى بر تاریخ اسلام، تاریخ سیاسى اسلام، تاریخ خلفا و شرح و تحلیل وقایع سیاسى – اجتماعى، تاریخ تشیع در ایران (سه جلد)، تاریخ ایران اسلامى (دفتر اول ، از پیدایش اسلام تا ایران اسلامى)، تاریخ ایران اسلامى ( از یورش مغولان تا زمان ترکمانان)،تاریخ تحول دولت و خلاقت (از بر آمدن اسلام تا بر افتادن سفیانیان )، تاریخ تشیع در ایران از آغاز تا قرن هفتم هجرى، تاریخ گسترش تشیع در رى، تاریخ اسلام و ایران تا پایان قرن چهارم هجرى، تاریخ سیاسى اسلام( 2 جلد) ، تأملى در نهضت عاشورا، تحلیلى از تحولات فکرى سیاسى پس از رسول خدا(ص)، جغرافیاى تاریخى و انسانى شیعه در جهان اسلام، حیات فکرى و سیاسى امامان شیعه 2 جلد(ترجمه شده به عربى و ترکى اسلامبولى)، دنباله جست و جو در تاریخ تشیع، دین و سیاست در دوره صفوى، سلسله میراث اسلامى ایران (در سه شماره)، سلطان محمد خدا بنده و تشیع امامى در ایران(تا قرن دهم)، علل بر افتادن صفویان، على بن عیساى اربلى و کشف الغُمّه، قصه خوانان در تاریخ اسلام، مرجعه: تاریخ و اندیشه، مرورى بر زمینه هاى فکرى التقاط جدید در ایران، منابع تاریخ اسلام، مناسبات فرهنگى معتزله و شیعه، احوال و آثار بهاء الدین محمد اصفهانى، مشهور به فاضل هندى، ارزیابى مناسبات فکرى آیت الله مطهرى و دکتر على شریعتى، بحران آذربایجان: (1325 – 1324هجرى شمسى)، برگ هایى از تاریخ حوزه علمیه قم، بررسى و تحقیق در جنبش مشروطیت ایران، بست نشینى مشروطه خواهان در سفارت انگلیس، تاریخ براى سال دوم دبیرستان رشته ادبیات و علوم انسانى (در سال 1369)، جریان ها و سازمان هاى مذهبى سیاسى ایران (سالهاى 1357 – 1320 هجرى شمسى) دخالت انگلیس در واقعه مشروطه، صفویه در عرصه دین، فرهنگ و سیاست (سه جلد)، ذهنیت غربى در تاریخ معاصر ما، روش تحقیق در تاریخ، نزاع سنت و تجدد، نماز جمعه: زمینه‏ هاى تاریخى و آگاهیهاى کتابشناسى، مرورى بر زمینه هاى فکرى التقاط جدید در ایران، مقالات تاریخى( جلدهاى 11 – 1) ، افسانه تحریف قرآن (با ترجمه‏‌هاى انگلیسى، اردو)، مقدمه اى بر تاریخ تدوین حدیث، با کاروان عشق (گزارش حج سال 1372 با همکارى محمد على مهدوى راد)، با کاروان ابراهیم (گزارش حج 1371 با همکارى محمد على خسروى)، به سوى ام القرى (سفرنامه حج)،

مهدی نوری
فرهنگ رجال و مشاهیر معاصر ایران. ابوالفضل شکوری