تصویرى جامع و عقلانی از تشیع | ایران
دانشمندان بزرگ شیعه با کوشش وصف‌ناپذیر خود، در معرفی مکتب اهل بیت(ع) و فرهنگ تشیع سعی بلیغ داشتند و آثار گرانبهایی نیز به جامعه بشری عرضه کردند. از مهم‌ترین آنها در سده اخیر، کتاب ارزشمند «شیعه در اسلام»، تألیف دانشمند بزرگ شیعه، علامه طباطبایی(ره) است. با توجه به گذشت نیم‌قرن از تألیف این کتاب و پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی ایران به رهبری مرجع شیعی حضرت امام خمینی(ره) و تشکیل حکومت اسلامی و تحولاتی که در جهان معاصر رخ داده است، لازم بود اثری جامع‌تر و متناسب با نیاز عصر کنونى تولید شود که بحمدالله با پیشنهاد سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، کتاب «مکتب تشیع به روایت علامه جوادی آملی» نگاشته شد.
این کتاب، اثرى جامع و عمیق در معرفى اسلام ناب محمدى(ص) و تشیع اصیل است که با نگاهى منسجم و نظام‌مند و مبتنی بر آموزه‌های قرآن، عترت(ع) و داده‌های عقلانی، به تبیین معارف دینی می‌پردازد. ویژگی ممتاز این اثر، پرهیز از طرح مباحث اختلافی و تقویت وحدت اسلامی و پاسخگویى به نیازهاى فکرى و فرهنگى عصر حاضر، بویژه پس از پیروزی انقلاب اسلامى است. این کتاب، بدون ورود به مباحث تاریخی، به مباحث معرفتی-تحلیلی گسترده‌تری می‌پردازد. کتاب «مکتب تشیع» افزون بر موضوعات اعتقادی، مباحث حق و تکلیف، اخلاق و بویژه مسأله حکمرانی در مکتب تشیع را تبیین می‌کند.
رویکردهای معرفتی در مکتب تشیع
این کتاب از دو رویکرد عقلی و نقلی بیشتری بهره گرفته و با دو منبع معرفتی «عقل» و «نقل» به واکاوی مکتب تشیع می‌پردازد. در رویکرد نقلی، با توجه به اینکه کتاب قرآن کریم، مورد قبول همه مسلمانان است و از آنجا که مؤلف محترم کتاب، مفسر بزرگی است که دارای نودوهشت جلد کتاب تفسیر (هشتاد جلد تفسیر ترتیبی «تسنیم» و هجده تفسیر موضوعی) است، نگاه قرآنی در این کتاب ظهور بیشتری دارد. در رویکرد عقلی نیز با عنایت به اینکه مؤلف بزرگوار کتاب، خود حکیم متأله و از پیروان حکمت متعالیه است، از رهیافت‌های این رویکرد، در تبیین مکتب تشیع بهره گرفته است. در نتیجه کتاب با بهره‌گیری از آیات محکم، روایات معتبر و استدلال‌هاى عقلى تصویرى گویا، مستند، جامع و عقلانی از تشیع دوازده امامى ارائه نموده و آن را به عنوان اسلام راستین و ادامه مستقیم رسالت پیامبر خاتم(ص) معرفی می‌کند.
نکات کلیدی علامه جوادی آملی در مقدمه
علامه جوادى آملى -دامت برکاته- در مقدمه این کتاب، مطالب مهم ذیل را بیان کرده‌اند: ۱. تمایز مبحث «شیعه‌شناسی» از مباحث «اثبات اصل امامت اهل بیت(ع)»؛ ۲. تفاوت مبنایی و عمیق شیعه با اهل سنت درباره امامت؛ ۳. تبیین دقیق اتصاف شیعه به دو وصف «امامیه» و «عدلیه»؛
۴. ضرورت معیت و هماهنگی قرآن و عترت(ع) در دیدگاه شیعه و نتیجه آن (دوام امامت تا قیامت)؛ ۵. صور چهارگانه حضور و غیبت امام و امامت؛ ۶. بهره‌گیری شیعه از مائده امامت قرآن حکیم و امامت معصومانه عترت(ع)؛ ۷. عقل‌گرایی شیعه و نزاهت او از غلو و مدح و قدح غیربرهانی؛ ۸. تبیین جایگاه اهل بیت(ع) و لزوم پرهیز از غلو و افراط و تفریط؛ ۹. تبعیت «سیره عقلا» از رهاوردهای انبیای پیشین؛ ۱۰. نبوغ و فخر علمی و اعتقادی شیعه در دستیابی به اصول و معارف امامت‌محور؛ ۱۱. رسالت شیعه در جهل‌زدایی، جهالت‌روبی و اهمیت‌زدایی؛ ۱۲. مکتب تشیع، اسلام ناب پیراسته از تحریف.
ساختار محتوایی کتاب «مکتب تشیع»
بخش اول، معرفی اسلام و مذهب شیعه: کتاب اول، اسلام و برخی از ویژگی‌های مهم آن را بیان می‌کند، مانند: سازگاری با فطرت، تعقل‌گرایی، اعتدال و میانه‌روی، صلح‌گرایی، اجتماعی بودن، آسانی، اهتمام به وحدت و انسجام و... سپس به معرفی مذهب شیعه پرداخته و آن را اسلامِ خالص و استمرار آن ذکر می‌کند.
بخش دوم، راه‌های شناخت: این بخش، راه‌های شناخت را که بنیادی‌ترین موضوع است و شامل حس و تجربه، عقل، کشف و شهود، وحى و سنت (نقل) می‌شود، تبیین و بررسی کرده است. یکی از مسائل مهم این فصل، تعریف سنت و تعمیم آن به فعل، قول و تقریر معصومان(ع) است و از این منظر، به تعالیم پیامبر اعظم(ص) و ائمه هُدى(ع) سنت گفته می‌شود. همچنین نسبت میان شناخت‌ها بویژه تبیین جایگاه وحی و نبوت در شناخت، مسأله مهمی است که بدان پرداخته است.
بخش سوم، جهان‌بینی و اعتقادات: مباحث جهان‌بینی و اعتقادی، فصل دیگری از کتاب است که مسائل بنیادین اعتقادی شامل خداشناسى، نبوت و رسالت، امامت و معاد را تحلیل و تبیین می‌کند. برخی از مباحث مهم آن عبارت‌اند از: بداء، اختیار انسان، توسل، شفاعت، خاتمیت پیامبر اعظم(ص)، تعیین امام با نصب الهی، علی(ع) به عنوان اولین جانشین پیامبر اکرم(ص)، امامان پس از امیرمؤمنان(ع)، امام موجود موعود(ع) و...
بخش چهارم، حقوق و تکالیف (انسان‌شناسی): از جمله مباحثی که در کتاب «مکتب تشیع» مورد توجه قرار گرفته، مسأله «حقوق و تکالیف» است. در این موضوع، پس از بررسی مفهوم حق و تکلیف، نسبت حق و تکلیف بیان شده و انسان‌شناسى به عنوان پایه اساسی برای این موضوع و معارف دیگر تبیین شده است؛ زیرا تعیین قلمرو و سوگیرى نظام حقوق و تکالیف، پیوندى ناگسستنى با انسان‌شناسى دارد. منشأ و منابع حقوق و تکالیف، مبانى حقوق و تکالیف و گستره حقوق و تکالیف از دیگر مباحث این فصل است.
بخش پنجم، اخلاق (سیر و سلوک عملی): یکی از مباحث معرفتی دیگر که از ویژگی‌های این کتاب به شمار می‌رود، موضوع «اخلاق» است. در این موضوع نیز پس از تعریف معنا و ماهیت اخلاق، جایگاه اخلاق در منظومه دین بیان شده و سپس نظام اخلاقى اسلام معرفی شده است. مبانى اخلاق، موانع اخلاق و مراحل سیر سالکان الی‌الله مباحث مهم این فصل است.
بخش ششم، حکمرانی (سیاست و حکومت): آخرین فصل کتاب، حکمرانى است که با توجه به اقتضائات زمان، بویژه با عنایت به انقلاب اسلامی و تشکیل حکومت مردمی بر پایه مبانی شیعه و نظریه ولایت فقیه، حکمرانى موضوعی ضروری به شمار می‌رود. این موضوع مورد توجه حضرت علامه جوادی آملی -دام‌ظله- بوده است. ایشان در یکی از دیدارها تصریح فرمود: «ترسیم شیعه قبلاً در حد مطالب کلامی و بعضی از مسائل اخلاقی و حقوقی بود؛ اما در عصر کنونى بحث از حکومت و سیاست و جامعه حرف اول را می‌زند، از این رو معرفی شیعه بدون تبیین سیاست داخلی و خارجی شدنی نیست.» در این فصل، موضوع اساسی نسبت دین و سیاست و حکومت در اسلام تبیین شده و ویژگی‌ها و شرایط حکومت مطلوب تبیین شده است. همچنین شرایط و ویژگی‌های حاکم اسلامی موضوع مهم دیگری است که در این فصل آمده است. آخرین موضوع کتاب، سهم مردم در حکومت اسلامی است که بر اساس آموزه‌های دینی تبیین شده است.
سخن پایانی: این اثر گرانسنگ که توسط گروهی از اساتید فرهیخته با بهره‌گیری از آثار مکتوب علامه جوادی آملی-دامت برکاته- و زیر نظر ایشان در پژوهشگاه علوم وحیانی معارج (اسرا) به سامان رسیده، می‌توان مرجع علمی معتبر براى همه محققان و دین‌پژوهان معاصر و همه علاقه‌مندان به شناخت مکتب اهل بیت عصمت و طهارت(ع) که همان اسلام راستین است، دانست. این کتاب، پل ارتباطی میان مبانی عمیق کلامی و نیازهای عملی و سیاسی عصر حاضر است.
................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............
