دوستی در عصر اقتصاد | آرمان امروز


در عصرِ اقتصادِ دیجیتال، که بر همه‌ ابعاد زندگی ما سایه گسترده است، تاد می [Todd May] فیلسوف سیاسی آمریکایی، در کتاب «دوستی در عصر اقتصاد؛ مقاومت در برابر نیروهای نولیبرالیسم» [Friendship in an age of economics : resisting the forces of neoliberalism] دوستی را به‌عنوان رابطه‌ای معرفی می‌کند که در برخی از اشکال آن، موجبِ تضعیفِ سلطه‌ ساختارهای اقتصادی، سیاسی و اجتماعی «نئولیبرال» شود. ادعایِ اصلی او این است که دوستیِ «عمیق» رابطه‌ای است بین افراد برابر با اعتمادِ مشخص که می‌تواند به زندگیِ ما معنا ببخشد. او استدلال می‌کند، از آنجایی‌که نهادهای نئولیبرال غیربرابری‌خواه هستند و جایی برای اعتماد ندارند، یک زمینه آموزشی در قالب دوستی را برای جنبش‌های وابسته به سلطه نئولیبرالیسم، فراهم می‌کنند.



اصلِ اصلیِ نئولیبرالیسم این است که «یک بازار سرمایه‌داری بدون محدودیت، بهترین و کارآمدترین راه برای اداره یک اقتصاد است» نئولیبرال‌ها آزادی اقتصادی را با آزادی سیاسی پیوند می‌دهند - یکی از شناخته‌شده‌ترین نئولیبرال‌هایی که چنین پیوندی ایجاد می‌کند، میلتون فریدمن آزادی‌خواه است. از زمانی که نئولیبرالیسم بر ساختارهای اجتماعی غرب مسلط شده، ثروت بیشتری در میان بخش کوچک‌تری از جمعیت متمرکز شده است و برخی از منتقدان مارکسیست را وادار می‌کند که نئولیبرالیسم را راهبردی برای احیای طبقه بالا ببینند. اما تاد می در مقابل نسبت‌دادن چنین انگیزه‌های توطئه‌آمیزی به حامیان نئولیبرالیسم مقاومت می‌کند- او فقط نگران تأثیرات سلطه نئولیبرالیسم است و بنابراین نیازی به تحقیر یکپارچگی نئولیبرال‌هایی مانند فریدمن ندارد.

تاد می به‌شدت بر مفهوم فیگور که از میشل فوکو وام گرفته، تکیه می‌کند؛ بنابراین به‌نظر می‌رسد صحبت از یک شخصیت فقط صحبت از شخصی دارای خاصیت متمایز از سایر افراد در عصر اجتماعی-تاریخی است. دو شخصیت نئولیبرالیسم مصرف‌کننده و کارآفرین هستند. مصرف‌کننده شخصی است که برای او «خرید بخش مرکزی احساسش است»، درحالی‌که کارآفرین کسی است که زندگی خود را بر حسب «خودافزایش محاسباتی» می‌بیند. از نظر تیاد می هردوی آنها خودخواه هستند، اما درحالی‌که مصرف‌کننده به‌منظور کسب لذت به‌سمت مصرف کنونی گرایش دارد، کارآفرین به‌دنبال سرمایه‌گذاری‌هایی است که در آینده نتیجه خواهد داد.

می تأکید می‌کند که هویت هیچ‌کس توسط یک یا هر دو شخصیت نئولیبرال از بین نمی‌رود، بنابراین حتی کسی که یکی از این چهره‌ها یا هردوی آنها است، می‌تواند دوستی‌هایی داشته باشد که شخصیتِ نئولیبرال ندارند. دوستی‌های نئولیبرالی با دو نوع دوستیِ کمتر ایده‌آلِ ارسطو مطابقت دارد، یعنی دوستی لذت‌بخش و دوستی راحتی یا سودمند. برای مصرف‌کننده، دوستی‌ها روابطی هستند که برای ارائه لذت تنظیم شده‌اند – یعنی دوست کسی است که این لذت را فراهم می‌کند. برای کارآفرین، دوستی‌ها سرمایه‌گذاری‌هایی هستند که برای پاداش‌های آینده طراحی شده‌اند. اما تاد می ادعا می‌کند، بهترین دوستی‌ها «عناصری دارند که خاصیتِ آنها مبارزه‌ی ضمنی علیهِ نئولیبرالیسم است.» دوستی‌های عمیق خودخواهانه نیستند، بلکه به دیگران توجه دارند - در این روابط هر دوست به‌خاطر خود به‌دنبال خیر و صلاح دیگری است.

دوستانِ عمیق به ما کمک می‌کنند «دیدگاه‌های ارزیابی‌کننده»ی خود را بازنگری کنیم: تاد می می‌گوید که می‌توانیم از چنین دوستانی استفاده کنیم تا «به ما کمک کنند بفهمیم چگونه به چیزها نگاه ‌کنیم و پیامدهای این نگاه چیست.» به‌نظر می‌رسد که این نوع کمک متقابل در خودسازی و رشد همان چیزی است که تاد می برای دوستیِ عمیق ضروری و متمایز از دوستی‌های نئولیبرال می‌داند. او اعتراف می‌کند که دوستی‌های عمیق نیاز به همدردی و همراهی دارد، بنابراین تأمل متقابل در دیدگاه‌های ارزیابی‌کننده چیزی است که دوستی را «عمیق» می‌کند. درنهایت، تاد می دوستی‌های عمیق را زمینه‌ای برای مشارکت در جنبش‌های همبستگی می‌داند که به‌دنبال مقاومت و تضعیفِ نئولیبرالیسم هستند. در دوستی‌های عمیق، روابط برابر بین افراد بر پایه اعتماد است، و تاد می نئولیبرالیسم را با اعتماد و برابری دشمن می‌داند.



کتاب تاد می ادعاهای روشنگرانه زیادی در خود دارد و پرسش‌های جالب زیادی را درمورد ماهیت دوستی و نقش آن در یک زندگی خوب مطرح می‌کند؛ هرچند باید در روش‌هایی که او سعی کرده توسط آنها دوستی‌ها را توصیف و دسته‌بندی کند، احتیاط کرد؛ چراکه بیزاری تاد می از نئولیبرالیسم است که رویکردش نسبت به دوستی را شکل داده است، بنابراین این مقوله به ساده‌سازی بیش از حد پدیده‌های دوستی منجر شده است. بااین‌حال، کسانی که در مخالفت او با نئولیبرالیسم شریک هستند، همچنان در این اثر چیزهای زیادی برای ستایش خواهند یافت؛ به ویژه در عصری که اقتصاد دیجیتال، تصویری تازه از اقتصاد بازار به ما می‌دهد.

[کتاب «دوستی در عصر اقتصاد؛ مقاومت در برابر نیروهای نولیبرالیسم» با ترجمه کاوه بهبهانی از سوی نشر نی منتشر شده است.]