یک زندگیِ ویرانِ تئاتری | آرمان امروز


رمان «جایی که ما تئاتر بازی می‌کنیم» نخستین اثر امین اسدی‌مقدم است که از سوی نشر بان منتشر شده. رمان ارائه‌ تصویری دقیق و با جزییات از یک انسان علاقه‌مند به تئاتر با نقاط قوت‌ و ضعف، تناقضات درونی و احساسات گذرا است. اسدی‌مقدم در این روایت خطی و رئالیستی، برشی از زندگی‌ هنری نیما (راوی) را -که نویسنده و کارگردان تئاتر است- به تصویر می‌كشد.

جایی که ما تئاتر بازی می‌کنیم

یكی از مؤلفه‌های رمان نقادی است. نیما سرگردان در پلاتوی تاریک ذهنش، منتقد اول و آخر همه‌چیز است؛ از همسرش پریسا که هنرپیشه تئاتر است، دوست و غریبه گرفته تا جامعه‌ هنری و ارزش‌های گاه پایدار و ناپایدار آن. جذابیت رمان نه به‌دلیل پیرنگ اصلی، بلکه به‌خاطر رخدادهای فرعی است. خواننده‌ رمان ابتدا از طریق آشنایی با تراوشات ذهنی او ارتباط برقرار می‌کند و نه با شخصیت‌پردازی که در ادامه البته اتفاق می‌افتد. چه بسا که همه‌ مولفه‌های شخصیتی راوی قابل مشاهده است؛ از جامعه‌گریزی تا اندیشه‌های شخصی تا بدبینی نسبت به اطرافیانش.

اصلی‌ترین دغدغه‌ نویسنده نقد ساختارهای متناقض جامعه‌ تئاتری است. از این جهت رمان بیانیه‌ای است برای مرزکشیدن بین هنجارهای هنر و فرد. او صدای شورش‌ها و زخم‌های زیرپوستی تئاتر است که همیشه نادیده گرفته شده است. راوی درحین مونولوگ‌گویی در ذهن خسته‌ خود، تصویری از تئاتری‌ها ارائه می‌دهد كه از لحاظ فرم روایی یك انگاره‌ درون‌متنی به حساب می‌آید. این انگاره او را از فردیت دور كرده و با هدایت‌كردن به‌سوی نوعی دیدگاهِ خاصِ هنرمندان، باعث ویرانی‌اش شده: «سخت بود آن‌همه شوروعلاقه را با کتاب‌ها بریزی توی گونی و بگذاری دم در. اما خودم بعد از مدتی دیدم از سوزاندن کتاب‌ها احساس خوبی دارم. انگار تمام آن کتاب‌ها فقط باری بر دوشم بودند و حالا که سوزانده بودمشان ذهنم هم خالی‌خالی شده بود. بدون فشار، اطلاعات آن‌همه کتاب که همیشه فکر می‌کردم درست هم نفهمیده‌ام‌شان. بعد از سوزاندن کتاب‌ها حس می‌کردم دیگر چیزی برای نفهمیدن نیست. دیگر فقط یک ذهن تازه و خالی از هر ایده‌ای بود که می‌شد از اول و با آرامش و با برنامه پُرش کرد. یک احساس رهایی از توده‌ای نامفهوم...»

راوی درعین‌حال سعی دارد تا باورهای خود را در كنار دانشش، مدرن جلوه دهد و نتیجتا، به‌سوی نوعی جنون درونی روی می‌آورد كه خود نیز به آن آگاه است. در سایه‌ این جنون او از زندگی رئالیستی خود می‌گوید. در این رئالیسم او انسانی تنها است. و این تنهایی موجب می‌شود تا احساس وابستگی به گربه‌‌ای که فقط چند روز به خانه برده‌ چنان زیاد شود که پس از مردنش مدام گریه کند. راوی دچار رفت‌وآمدی بین رئالیسم زندگی و رئالیسم ذهن خود است. شخصیت اصلی رمان، این زندگی را اگرچه کسی نمی‌پسندد خوب می‌شناسد و حتی با آن دچار خاطره و یاد می‌شود؛ بنابراین او مصادیق این نوع زندگی را كه شامل تنبلی، بیکاری و پوچی هستند نفی و طرد نمی‌کند، بلكه از آن پلی برای رسیدن به یك نمایش‌نامه می‌سازد.

نویسنده در این اثر موفق شده شخصیتی خلق کند، که می‌توان حس‌های متفاوت به او داشت، روانش را تحلیل کرد، یک‌سری مشکل و اختلال در او تشخیص داد و حتی حدس زد که نظرش نسبت به چیزهای مختلف چه خواهد بود. او در عین اینكه به شدت پرگو و آشفته‌ذهن است در مقابل ماجرای اصلی درام، منفعل به‌نظر می‌رسد. نویسنده با جذب روزمرگی، جهانی را می‌آفریند كه در بطن خود منزجركننده است. جهانی كه اسطوره ندارد، بنابراین راوی برای فرار از این وضعیت سخت به خلاقیت یعنی نوشتن و آفریدن روی می‌آورد تا اثری بسازد كه اسطوره‌هایش كاملا فردی و ساخته‌ ذهن خودش باشد.

امین اسدی‌مقدم انسان خود را به‌گونه‌ای محصور می‌كند كه دچار تك‌گویی می‌شود. این تك‌گویی‌ها سرآغازی است برای رسیدن و دستیابی به بی‌تفاوتی نسبت به اعمال دیگران. این آدم‌ها با عمل خود، موقعیت‌های راوی را تغییر داده و جریان زندگی او را مختل می‌كنند. از سویی دیگر این پریشان‌احوالی ناخواسته، راوی را به نگاهی مستندوار و فاقد حرارت سوق داده و كلیت جهان را در نزد او كوچك به حساب آورده است.

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

ما خانواده‌ای یهودی در رده بالای طبقه متوسط عراق بودیم که بر اثر ترکیبی از فشارهای ناشی از ناسیونالیسم عربی و یهودی، فشار بیگانه‌ستیزی عراقی‌ها و تحریکات دولت تازه ‌تأسیس‌شده‌ی اسرائیل جاکن و آواره شدیم... حیاتِ جاافتاده و عمدتاً رضایت‌بخش یهودیان در کنار مسلمانان عراق؛ دربه‌دری پراضطراب و دردآلود؛ مشکلات سازگار‌ شدن با حیاتی تازه در ارض موعود؛ و سه سال عمدتاً ناشاد در لندن: تبعید دوم ...
رومر در میان موج نویی‌ها فیلمساز خاصی‌ست. او سبک شخصی خود را در قالب فیلم‌های ارزان قیمت، صرفه‌جویانه و عمیق پیرامون روابط انسانی طی بیش از نیم قرن ادامه داده است... رومر حتی وقتی بازیگرانی کاملاً حرفه‌ای انتخاب می‌کند، جنس بازیگری را معمولاً از شیوه‌ی رفتار مردم معمولی می‌گیرد که در دوره‌ای هدف روسلینی هم بود و وضعیتی معمولی و ظاهراً کم‌حادثه، اما با گفت‌وگوهایی سرشار از بارِ معنایی می‌سازد... رومر در جست‌وجوی نوعی «زندگی‌سازی» است ...
درباریان مخالف، هر یک به بهانه‌ای کشته و نابود می‌شوند؛ ازجمله هستینگز که به او اتهام رابطه پنهانی با همسر پادشاه و نیز نیت قتل ریچارد و باکینگهم را می‌زنند. با این اتهام دو پسر ملکه را که قائم‌مقام جانشینی پادشاه هستند، متهم به حرامزاده بودن می‌کنند... ریچارد گلاستر که در نمایشی در قامت انسانی متدین و خداترس در کلیسا به همراه کشیشان به دعا و مناجات مشغول است، در ابتدا به‌ظاهر از پذیرفتن سلطنت سرباز می‌زند، اما با اصرار فراوان باکینگهم، بالاخره قبول می‌کند ...
مردم ایران را به سه دسته‌ی شیخی، متشرعه و کریم‌خانی تقسیم می‌کند و پس از آن تا انتهای کتاب مردم ایران را به دو دسته‌ی «ترک» و «فارس» تقسیم می‌کند؛ تقسیم مردمان ایرانی در میانه‌های کتاب حتی به مورد «شمالی‌ها» و «جنوبی‌ها» می‌رسد... اصرار بیش‌از اندازه‌ی نویسنده به مطالبات قومیت‌ها همچون آموزش به زبان مادری گاهی اوقات خسته‌کننده و ملال‌آور می‌شود و به نظر چنین می‌آید که خواسته‌ی شخصی خود اوست ...
بی‌فایده است!/ باد قرن‌هاست/ در کوچه‌ها/ خیابان‌ها/ می‌چرخد/ زوزه می‌کشد/ و رمه‌های شادی را می‌درد./ می‌چرخم بر این خاک/ و هرچه خون ماسیده بر تاریخ را/ با اشک‌هایم می‌شویم/ پاک نمی‌شود... مانی، وزن و قافیه تنها اصولی بودند که شعر به وسیلهء آنها تعریف می‌شد؛ اما امروزه، توجه به فرم ذهنی، قدرت تخیل، توجه به موسیقی درونی کلمات و عمق نگاه شاعر به جهان و پدیده‌های آن، ورای نظام موسیقایی، لازمه‌های شعری فاخرند ...