خانه‌‏مان را با خود به هر کجا می‏‌بریم | هم‌میهن


صاحبان اصلی خانه‌ها چه کسانی هستند؟ آنهایی که ساکن آنند یا آنها که خانه به‌ نام‌شان است یا کسانی که روزی در آن خانه‌ها رشد و تکامل‌شان را طی کردند، یا خاطره ساختند؟
وقتی کتاب «این خانه از آن من است» [This House Is Mine یا Altes land] را می‌خوانیم، دیگر نمی‌توانیم خودمان را صاحبان تام و تمام خانه‌های‌مان بدانیم. آدم‌های قبل و بعد از ما، مالک خاطرات خودشان هستند، پس «این خانه از آن من است و از آن من نیست. آنکه پس از من می‌آید هم این خانه را از آن خود می‌داند.»

خلاصه رمان  این خانه از آن من است» [This House Is Mine یا Altes land] نوشته دورته هانزن [Dörte Hansen]

خانه‌ها با خاطرات‌شان برای همیشه متعلق به ما می‌مانند، حتی اگر دیگر در آن خانه نباشیم. کافی است حافظه‌‌مان بال دربیاورد و در گوشه‌گوشه آن خانه پرواز کند، آنگاه چه‌کسی می‌تواند ادعا کند آن خانه از آنِ ما نیست؟! گاهی بعضی‌ها خودشان را به خانه‌ها الحاق می‌کنند و با چنگ‌و‌دندان آن را حفظ می‌کنند، چون هویتی در آن خانه شکل می‌گیرد که خارج از آن هیچ نیست، مانند ورا، شخصیت اصلی کتاب «این خانه از آنِ من است». دورته هانزن [Dörte Hansen] با انگشت گذاشتن بر سویه‌ی ماورایی خانه و ذوق کشف این سویه‌ی نو، ما را به درون داستانی پرتاب می‌کند که چندین مفهوم محوری را با تردستی نویسندگی‌اش در بطن داستان پیش می‌برد.

کتاب چندین بخش دارد. هر بخش داستانی مستقل است که کم‌کم می‌شکفند. آدم‌ها آرام‌آرام شناخته می‌شوند، قدم‌به‌قدم با آنها انس می‌گیریم. اگرچه هرکدام از آنها راه خودشان را می‌روند، ولی در نقطه‌ای به هم می‌رسند. یکی از جذابیت‌های داستان کشف همین ارتباط‌هاست و حس شگفتی از انسان و عجایب هستی‌اش. شروع بخش اول از خانه‌ای می‌گوید در روستایی در آلمان که پناهنده‌های جنگ جهانی اول را در خود جا می‌دهد. صاحبخانه زنی است مقتدر و جدی به‌نام ایدا اکهوف که رفتار سختگیرانه‌ای با پناهنده‌ها دارد، ولی مهربانی‌های خودش را هم دارد. روزی مادری به‌اسم هیلدگارد فون‌کامکه با دختر کوچکش، ورا، از پروس وارد خانه‌اش می‌شوند. داستان از همین نقطه شروع می‌شود. سرنوشت آن خانه با آمدن این مادر و دختر به‌کلی تغییر می‌کند. ایدا که جنگ‌زده‌ها را پناه می‌دهد خودش نیز زخم‌خورده جنگ است. تنها پسرش، کارل، به‌تازگی از روسیه آمده و با خود تبعات جنگ را آورده است.

روزی ایدا به‌تلخی به خودش اعتراف می‌کند دیگر کارل را نمی‌شناسم و درنهایت این حقیقت ویرانگر، همچون بهمنی سهمگین ایدا را به‌‌شکل غم‌انگیزی محو می‌کند. هیلدگارد، زنی مغرور و مصمم است. او «هیچ استعدادی برای فرورفتن در نقش قربانی ندارد». با اتکا به همین روحیه و سختکوشی و سماجت، جایگاهش را در آن خانه ارتقاء می‌دهد. تا جایی که عروس ایدا می‌شود. او در جنگ بین عروس و مادرشوهر برنده است و خانه را هم تصاحب می‌کند. حالا خانه‌ای که ایدا آن‌همه برای وجب به وجبش از جان مایه می‌گذاشت از آنِ کيست؟ خانه درنهایت از آنِ ورا می‌شود که روزی در قامت پناهنده‌ای آواره و تن‌به‌تحقیرداده با مادرش در گوشه‌ی این خانه سکنی گزیده بود. خانه‌ای که ورا تا آخر عمر از آن دل نِمی‌کَند، خانه‌ای که در آن مادرش به‌همراه شوهر جدیدِ معمارش و دختر کوچک‌شان ترکش می‌کند، ولی ورا در کنار کارل و دخترخوانده او می‌ماند. او در آن خانه عمری را سپری می‌کند، اما هرگز خودش را متعلق به آن خانه نمی‌داند: «هنوز به آن خانه اعتماد نداشت، ولی نمی‌خواست اجازه دهد خانه او را بالا بیاورد و به بیرون تف کند، نمی‌خواست با او مثل عضوی پیوندی برخورد و پس زده شود‌.» و شاید این سرنوشت محتوم همه‌ی مهاجرانی است که به اجبار تن به تبعید می‌دهند. ای‌کاش می‌شنیدیم چند نفرشان مثل ورا هرروز با خودشان تکرار می‌کنند: «سرت را بالا بگیر».

شخصیت‌ ورا سویه‌هایی توأمان پیچیده و ساده دارد. خودساخته و آزاد است؛ برایش اهمیتی ندارد که کسی ببیند دارد با مرد غریبه‌ای خوش می‌گذراند. او انسان آزادی بود و بهای این آزادی را هم پرداخته بود. ورا نسبت به رفتار خود احساس گناه نمی‌کرد. اصلاً «چنین احساسی را در خود سراغ نداشت. او چیزی از دیگران را تصاحب نمی‌کرد، دست رد هم به سینه‌ی شوهر کسی نمی‌زد، فقط کسی را قرض می‌گرفت و بعد سلامت و شاداب پس می‌داد.» تعمق ورا در دنیای پیرامونش و رابطه‌ی نامقهور او در برابر طبیعت، سطور جالب و تأثیرگذاری خلق کرده ‌است. از کنار تشبیهات نو، خلاقانه و جزئیات دقیق و موجز نویسنده نیز نمی‌توان با بی‌اعتنایی رد شد.

ریتم داستان در شروع، حس تنهایی و گمگشتگی را به مخاطب القاء می‌کند، صدای خانه‌ای که درودیوارش به جیرجیر افتاده ‌است و دروپیکرش به هم کوبیده می‌شوند ولی همچنان سرپاست. نویسنده تا پایان داستان به این ریتم پایبند می‌ماند تا بگوید انسان همواره تنهاست و برای معنادادن به این تنهایی به عاملی وحدت‌بخش بین خود و همنوعانش و طبیعت نیازمند است.

جملات از نظم و استحکام برخوردارند و شخصیت چندسویه‌ی ورا یکی از زیباترین شخصیت‌پردازی‌های داستان است. زنی که کودکی‌اش با لطافت و مهربانی سپری می‌شود و جوانی‌اش با گشاده‌دستی در اختیار باغ گیلاس و کارل قرار می‌گیرد، ولی در میانسالی میان جوی خونِ آهویی شکارشده به درست‌کردن سوسیس مشغول است و با اعتمادبه‌نفس از مرگ برنامه‌ریزی‌شده کارل به مرد همسایه می‌گوید! و ازطرفی دلش غنج می‌رود برای صورت نرم و زیبای ترمه‌گونِ نوه‌ی خواهرش. زنان این داستان به شیوه‌ی الهام‌بخشی زندگی را با محوریت خودشان معنا می‌کنند؛ هیلدگارد، ورا و آنه. آزاد، با چاشنی بی‌قیدی و شجاع. آنه، خواهرزاده ورا، زن جوانی که بعد از خیانت شوهرش، پسر کوچکش را برمی‌دارد و به روستای کوچکی که ورا آنجاست، می‌رود. دنیای آنه دنیای زنی جنگنده است، حتی اگر اینطور به‌نظر نرسد. آنه برخلاف ورا، آدم «نماندن» است. او متعلق به هیچ خانه‌ مشخصی نیست. خانه‌ی او هرجایی می‌تواند باشد. آنه رمیده بود، ورا رانده‌شده، ولی درنهایت هردو احساس ناخوشایندی را تجربه کردند، وقتی در سردر خانه ایدا اکهورف ایستادند. تاریخی که تکرار می‌شود و هرلحظه ما را به خود معطوف می‌کند که از کنار کلمات و پدیده‌ها بی‌تفاوت نگذریم. بی‌راه نیست اگر بگوییم به تعبیر جان دان، ما نیز همچون حلزون خانه‌مان را با خود به هرکجا می‌بریم. خانه‌هایی که هر زمان با ما هستند. در دنیای درون و ذهن بی‌مرز ما.

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

تغییر آیین داده و احساس می‌کند در میان اعتقادات مذهبی جدیدش حبس شده‌ است. با افراد دیگری که تغییر مذهب داده‌اند ملاقات می‌کند و متوجه می‌شود که آنها نه مثل گوسفند کودن هستند، نه پخمه و نه مثل خانم هاگ که مذهبش تماما انگیزه‌ مادی دارد نفرت‌انگیز... صدا اصرار دارد که او و هرکسی که او می‌شناسد خیالی هستند... آیا ما همگی دیوانگان مبادی آدابی هستیم که با جنون دیگران مدارا می‌کنیم؟... بیش از هر چیز کتابی است درباره اینکه کتاب‌ها چه می‌کنند، درباره زبان و اینکه ما چطور از آن استفاده می‌کنیم ...
پسرک کفاشی که مشغول برق انداختن کفش‌های جوزف کندی بود گفت قصد دارد سهام بخرد. کندی به سرعت دریافت که حباب بازار سهام در آستانه ترکیدن است و با پیش‌بینی سقوط بازار، بی‌درنگ تمام سهامش را فروخت... در مقابلِ دنیای روان و دلچسب داستان‌سرایی برای اقتصاد اما، ادبیات خشک و بی‌روحی قرار دارد که درک آن از حوصله مردم خارج است... هراری معتقد است داستان‌سرایی موفق «میلیون‌ها غریبه را قادر می‌کند با یکدیگر همکاری و در جهت اهداف مشترک کار کنند»... اقتصاددانان باید داستان‌های علمی-تخیلی بخوانند ...
خاطرات برده‌ای به نام جرج واشینگتن سیاه، نامی طعنه‌آمیز که به زخم چرکین اسطوره‌های آمریکایی انگشت می‌گذارد... این مهمان عجیب، تیچ نام دارد و شخصیت اصلی زندگی واش و راز ماندگار رمان ادوگیان می‌شود... از «گنبدهای برفی بزرگ» در قطب شمال گرفته تا خیابان‌های تفتیده مراکش... تیچ، واش را با طیف کاملی از اکتشافات و اختراعات آشنا می‌کند که دانش و تجارت بشر را متحول می‌کند، از روش‌های پیشین غواصی با دستگاه اکسیژن گرفته تا روش‌های اعجاب‌آور ثبت تصاویر ...
به قول هلدرلین، اقامت انسان در جهان شاعرانه است... شعر در حقیقت تبدیل ماده خامی به نام «زبان»، به روح یا در حقیقت، «شعر» است. بنابراین، شعر، روح زبان است... شعر است که اثر هنری را از اثر غیرهنری جدا می‌کند. از این نظر، شعر، حقیقت و ذات هنرهاست و اثر هر هنرمند بزرگی، شعر اوست... آیا چنان‌ که می‌گویند، فرازهایی از بخش نخست کتاب مقدس مسیحی که متکی بر مجموعه کتب مقدس یهودیان، یعنی تنخ است، از اساطیر شفاهی رایج در خاور نزدیک اخذ شده یا خیر؟ ...
یک تنش مفهومی هست بین «نامکان بودن» و «مکان سعادتمند». این می‌تواند پارادوکس معنایی ایجاد کند که قرار نیست جایی وجود داشته باشد که سراسر فضیلت باشد... با پیدا شدن امریکا ما با یک زمین جدید روبه‌رو هستیم... ایده رمانتیک امرسون این است که ما یک سه‌گانه داریم: خود، جامعه و طبیعت. زمانی ما می‌توانیم به تعالی برسیم که وحدتی ارگانیک بین اینها شکل بگیرد... اگر آلن‌پو به خود حمله می‌کند و نشان می‌دهد این خود نه می‌تواند وحدت‌بخش باشد و نه خود وحدت دارد‌، کار ملویل حمله به ضلع طبیعت است ...