دغدغه‌های نوجوانی؛ خروج از بهشت کودکی | آفتاب یزد


«ماکارونی با سس مشاعره» اولین رمان نوجوان زهره مسکنی است که پیش از این داستانهایی برای کودکان نوشته و مجموعه داستانی هم با عنوان «زن کاغذی» برای بزرگسالان دارد. داستان رمان «ماکارونی با سس مشاعره» درباره دختری است نوجوان به نام منیژه دایی‌زاده که به همراه خانواده‌اش به محله و خانه‌ای جدید اسباب کشی می‌کنند.

ماکارونی با سس مشاعره زهره مسکنی

ورود منیژه به مدرسه جدید و پیدا کردن دوستان تازه، چالش‌ها و دغدغه‌هایی را پیش روی او می‌گذارد که پیش از این تجربه نکرده بوده است: ورود به جمع تازه همسالان در مدرسه جدید، تجربه عشق و عاشق‌شدن و مسئله تناسب اندام و خوش‌هیکل‌شدن.

ماریا نیکولایوا در مقاله «بزرگ‌شدن؛ دوراهی ادبیات کودک» به این نکته اشاره می‌کند که قهرمان رمان نوجوان (که قاعدتاً، خود، نوجوان است) با این واقعیت روبرو می‌شود که دیگر بهشت کودکی تمام شده یا رو به پایان است. آنچه را که نیکولایوا به آن اشاره کرده، به روشنی می‌توان در رمان «ماکارونی با سس مشاعره» نیز مشاهده کرد.

منیژه، شخصیت اصلی داستان، سیزده سال دارد و در دوره گذار از کودکی به بزرگسالی است. این دوره گذار، یعنی نوجوانی، دوره‌ای پر از تغییرات بزرگ همچون بلوغ، بحران هویت، ارتباط با همسالان و پذیرش مسئولیت‌های بزرگسالان است. از این رو منیژه نیز باید با شمه‌ای از جهان بزرگسالان و رنج‌ها و دغدغه‌ها و محدودیت‌هایش مواجه شود؛ با ارتباط حسابگرانه و سنجیده با دیگران، با پذیرش مسئولیت رفتارهای خود و کنش‌ها و واکنش‌هایش در برابر دیگران، و با ترس از قضاوت شدن توسط دیگران. او دیگر باید کم‌کم بهشت کودکی را فراموش کند و زندگی و جهان تازه‌ای را تجربه کند.

منیژه با تشویق و اصرار دوستان تازه‌اش، ستاره و مریم، قرار است در مسابقه بین‌مدرسه‌ای مشاعره شرکت کند و برای آماده شدن برای این مسابقه قرار است از راهنمایی‌های سهراب، برادر ستاره بهره ببرد. او در یک گروه مجازی سه نفره، با سهراب مشاعره می‌کند و فن شعرخوانی را یاد می‌گیرد و همین شعر و شعرخوانی است که سبب می‌شود تا احساسات او برانگیخته شده و عشق نوجوانی را تجربه کند. این حس و حال عاشقی، تجربه تازه‌ای‌ست که منیژه را بی‌اختیار با خود می‌کشاند و در ذهن او کاخی رویایی می‌سازد. از همین رو است که او نسبت به خود و به چگونه به نظررسیدن خود حساس می‌شود و به قضاوت خود می‌نشیند و نیز به قضاوت دیگران و به ویژه سهراب نسبت به خودش، اهمیت می‌دهد. او که پیش از این بدون دغدغه هرچه می‌خواسته می‌خورده، حالا دیگر نگران اضافه وزن و چاقی‌اش است: «چشمم افتاد به هیکل هفتاد کیلویی، دوباره حالم گرفته شد و به مصراع دوم نرسیدم. تی شرت گشادم را روی شلوارم مرتب کردم. شکمم را دادم تو ولی شانه‌هایم آمدند جلو و انگار قوز داشته باشم، وضع بدترشد».(صفحه 40)

منیژه نگران این است که چگونه به چشم سهراب به نظر می‌رسد و دغدغه قضاوت شدن توسط سهراب و مقبول نظر او افتادن را دارد: «یکدفعه حس عجیبی آمیخته با شوق و ناامیدی و عصبانیت آمد توی وجودم. قلبم تندتند می‌زد و سرم داغ شده بود. بخشکی شانس. می توانستم بروم و خانه شان را ببینم و شاید هم فرصتی پیش می‌آمد و با سهراب حضوری مشاعره تمرین می‌کردیم. ولی ... . به خودم نگاه کردم. به سرتاپای خودم. شکمم را دادم تو. اما درجا مطمئن شدم که به این مهمانی نخواهم رفت. (صفحه 73)

همین دغدغه است که سبب شده که دیگر نتواند بی محابا و بی توجه به هیکل و اندام و وزنش، هر چه می‌خواهد و هر اندازه که می‌خواهد بخورد و در نهایت صرفاً «ماشالله»ای بشنود و همچون کودکی لپش را بکشند و مثلاً بگویند «تپلی، باز توی شام زیاده‌روی کردی‌ها».(صفحه 11) او حالا به صرافت پزشک تغذیه و گرفتن رژیم لاغری افتاده است. این دو چالش، یعنی عشق و تناسب اندام، بزرگترین دغدغه‌های منیژه هستند. همچنین منیژه می‌بایست در قبال دوستان تازه خود، یعنی ستاره و مریم، مسئولانه رفتار کند و دغدغه این را داشته باشد که آنها را نرنجاند و از دست ندهد. او باید در دوراهی‌های انتخاب بین مریم و ستاره، تصمیم بگیرد و پیامدهای تصمیمات خود را نیز بپذیرد. چیزی که شاید پیش از این برای او کمتر اهمیت داشته است. از پس پیدایی چنین چالشها و دغدغه‌هایی است که روان منیژه تبدیل به محل تقابل دو چهره یا وجه متعارض می‌شود:

در یک سو، «منیژه دایی‌زاده» شماره یک قرار دارد که نماینده وجدان اوست که بر اثر الزامات بیرونی-اجتماعی می‌خواهد درست تصمیم بگیرد و رفتار کند و پایبند تصمیمات درستش هم باشد تا مثلا به تناسب اندام برسد و دل سهراب را به دست آورد یا ستاره و دیگران را از خود نرنجاند. و در سوی دیگر، «منیژه دایی‌زاده» دیگری که نمودار غرایز یا اصطلاحاً «نهاد» اوست و بر اساس اصل لذت جویی، میل به بی اعتنایی به هنجارها و الزامات عرف حتی به بهای «خراب کردن» دارد.

نویسنده رمان «ماکارونی با سس مشاعره» در روایت خود از داستانِ منیژه و سهراب و ستاره و دیگرانی که در زندگی منیژه نقش دارند، این تعارض درونی کاراکتر نوجوان داستان و نیز دغدغه‌های دختری نوجوان را در گذر از بهشت کودکی به دنیای واقعی و بی‌رحم بزرگسالی به خوبی و روشنی به تصویر می‌کشد و چنان تصویر واقعی و واقع گرایانه‌ای را پیش روی مخاطب نوجوان قرار می‌دهد که در او حس همذات‌پنداری پدید می‌آورد و او را با خود همراه می‌کند. به همین دلیل است که خواندن این رمان به دل مخاطب نوجوان، به ویژه دختران نوجوان می‌نشیند و از آن لذت می‌برند.

............... تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

تمایل به مبادله و خرید و فروش انگیزه‌های غریزی در انسان‌ها نیست، بلکه صرفاً پدیده‌ای متاخر است که از اروپای قرن 16 آغاز می‌شود... بحران جنگ جهانی اول، رکود بزرگ و جنگ جهانی دوم نتیجه عدم تعادل بین آرمان بازار و رفاه اجتماعی و ناتوانی هرگونه ضدجنبش اجتماعی، نظیر سوسیالیزم و کمونیزم، برای کاهش تنش‌ها بود... تاریخ انگلیس، از جنبش حصارکشی در قرن شانزدهم تا لغو قانون حمایت از فقرا در 1834، تاریخ کالایی سازی جامعه و طبیعت است... نئولیبرال‌ها و فاشیست‌ها همچنان مشغول آرمانشهر بازارند! ...
سنت حشره‌شناسی در ایران به دانشکده‌های کشاورزی پیوند خورده و خب طبعا بیشتر پژوهشگران به مطالعه حشرات آفت می‌پردازند... جمله معروفی وجود دارد که می‌گوید: «ما فقط چیزهایی را حفاظت می‌کنیم که می‌شناسیم»... وقتی این ادراک در یک مدیر سازمانی ایجاد شود، بی‌شک برای اتخاذ تصمیمات مهمی مثل سم‌پاشی، درختکاری یا چرای دام، لختی درنگ می‌کند... دولت چین در سال‌های بعد، صدها هزار گنجشک از روسیه وارد کرد!... سازمان محیط زیست، مجوزهای نمونه‌برداری من در ایران را باطل کرد ...
چه باور کنید و چه نکنید، خروج از بحران‌های ملی نیز به همان نظم و انضباطی نیاز دارند که برای خروج از بحران‌های شخصی نیاز است... چه شما در بحران میانسالی یا در بحران شغلی گرفتار شده باشید و چه کشور شما با کودتا توسط نظامیان تصرف شده باشد؛ اصول برای یافتن راه‌حل خروج از بحران و حرکت روبه جلو یکسان است... ملت‌ها برای خروج از تمامی آن بحران‌ها مجبور بودند که ابتدا در مورد وضعیت کنونی‌شان صادق باشند، سپس مسئولیت‌ها را بپذیرند و در نهایت محدودیت‌های‌شان را کنار بزنند تا خود را نجات دهند ...
در ایران، شهروندان درجه یک و دو و سه داریم: شهرنشینان، روستانشینان و اقلیت‌ها؛ ما باید ملت بشویم... اگر روستاییان مشکل داشته باشند یا فقیر باشند؛ به شهر که می‌روند، همه مشکلات را با خود خواهند برد... رشدِ روستای من، رشدِ بخش ماست و رشدِ شهرستانِ ما رشد استان و کشور است... روستاییان رأی می‌دهند، اهمیت جدولی و آماری دارند اهمیت تولیدی ندارند! رأی هم که دادند بعدش با بسته‌های معیشتی کمکشان می‌کنیم ولی خودشان اگر بخواهند مولد باشند، کاری نمی‌شود کرد... اگر کسی در روستا بماند مفهوم باختن را متوجه ...
تراژدی روایت انسان‌هایی است که به خواسته‌هایشان نرسیده‌اند، اما داستان همه‌ی آنهایی که به خواسته‌هایشان نرسیده‌اند، تراژیک به نظر نمی‌آید... امکان دست نیافتن به خواسته‌هامان را همیشه چونان سایه‌ای، پشت سر خویش داریم... محرومیت ما را به تصور و خیال وا می‌دارد و ما بیشتر از آن که در مورد تجربیاتی که داشته‌ایم بدانیم از تجربیات نداشته‌ی خود می‌دانیم... دانای کل بودن، دشمن و تباه‌کننده‌ی رضایتمندی است ...