بازی و درمان | الف


بدون داشتن آگاهی و منابع قوی و دقیق حرکت در هر حیطه علمی مانند گام برداشتن در تاریکی است. بدین منظور در ادامه مرجعی نسبتأ کامل و مستدل برای مبحث ارزیابی و تشخیص مشکلات کودکان از طریق بازی را معرفی می‌کنیم. همه کودکان در برهه‌هایی از رشد خود مشکلات رفتاری را نشان می‌دهند که ریشه در هیجانات و احساسات کودک دارد، این مشکلات شامل ترس‌ها، اضطراب، پرخاشگری، ناتوانی در برقراری ارتباط، خجالتی بودن، مشکلات گفتاری و... است.



کتاب «101 تکنیک بازی درمانی» [101 favorite play therapy techniques تصحیح هيدی جرارد كادوسون Heidi Kaduson و چارلز ای. شیفر Schaefer, Charles E] مجموعه‌ای از بازی‌ها را ارائه می‌دهد که برای کودکان و نوجوانانی که مشکلات عاطفی، ذهنی، حسی و حرکتی دارند و یا آنهایی که در شرایط بهنجار هستند می‌تواند توسط بازی درمانگران، مربی مهدهای کودک، والدین و دیگر متخصصان این حوزه مورد استفاده قرار گیرد.

این کتاب شامل هفت بخش هنر بیانی، داستان گویی، عروسک خیمه شب بازی، گروه، اسباب بازی‌ها، مسابقات و سایر تکنیک‌ها است.

در تکنیک‌های هنر بیانی از روش‌های مختلف هنری مثل رنگ کردن، مجسمه‌سازی، گل، ماژیک‌ها، نقاشی و... برای بیان احساسات توسط کودک و برقراری ارتباط استفاده می‌شود.

برای مثال «تکنیک آیا می‌توان آب و روغن را مخلوط کرد؟»: کادوسون و شافر در این باره می‎گویند طلاق برای کودکان و والدینشان جنبه ویران کننده دارد، این موضوع مربوط به مراحل فقدان و از بین رفتن است. این تکنیک یک تجربه دیداری است که کودک را به درک موضوع طلاق که اشتباه یا گناه او نیست و همچنین درک دلایل طلاق کمک می‌کند.

کودکان دبستانی و نوجوانان برای سازگاری با همسالان و دیگر مولفه‌های رشدی خود نیاز به آموزش مهارت‌های اجتماعی دارند، تکنیک‌های بازی‌های گروهی روش‌های مختلف بازی را برای استفاده به شکل گروهی فراهم می‌آورد. که در جهت افزایش مهارت‌های اجتماعی و مدیریت خشم سودمند است.

برای مثال در این بخش «تکنیک بازی تابلو احساسات» معرفی شده است که از منظر نویسندگان یک تکنیک فوق العاده برای آموزش عاطفی ـ هیجانی کودکان است. این تکنیک سبب آگاهی، شناخت مجدد و شناخت احساسات می‌شود. استفاده از این تکنیک در موقعیت‌های گروهی باعث ایجاد و رشد همدلی و احساس جامعیت می‌شود. همچنین فرصتی را برای کودکان فراهم می‌کند تا همدیگر را به عنوان انسان‌های دارای احساسات مورد تایید و تشویق قرار دهند.

این کتاب به بازی درمانگران کمک می‌کند که با حداقل امکانات و با وسایل در دسترس انواع تکنیک‌های سودمند و هدفمند را اجرا کنند که علاوه بر اثربخشی درمانی، استفاده از وسایل در دسترس موجب افزایش خلاقیت کودک می‌شود.

در بخش اسباب بازی‌ها تکنیکی معرفی شده است به نام «ببینم چقدر زورت زیاد است» این تکنیک بازی درمانی تعاملی و جذابی است که فعالیت مشت زدن به روزنامه و پرتاب کردن روزنامه را شامل می‌شود. هدف این بازی افزایش دلبستگی، اعتماد به نفس، صمیمیت نسبت به دیگران و سرگرمی لذت بخش است. این درمان برای دامنه وسیعی از مشکلات از جمله گوشه گیری یا رفتار افسردگی، رفتار پرخاشگری بیش از حد، ایجاد قشقرق و سر و صدا، هراس، مشکل اجتماعی شدن و دوست گرفتن مورد استفاده قرار می‌گیرد.

بازی درمانی بر چهار جنبه اساسی و مهم استوار است: آموزش، تعامل با کودک، پرورش، ایجاد چالش (مبارزه طلبی) بازی های معرفی شده در کتاب 101 تکنیک بازی درمانی این چهار جنبه را پوشش می‌دهد و منطق هر بازی به همراه توصیف نحوه بازی و کاربرد آن ذکر شده است که علاقه‌مندان به کار با کودک بتوانند بهترین و صحیح‌ترین استفاده را از تکنیک‌های بازی درمانی داشته باشند و در پایان معرفی بازی منابع آن ذکر شده است که این امر دستیابی به منابع و مقالات بسیار زیادی را برای متخصصان کار با کودک فراهم می‌کند.

آموزش تصمیم‌گیری و حل مسئله برای کودکان بسیار الزامی است زیرا سطح رشد کرتکس مغز کودکان همانند بزرگسالان نیست و عملکرد اجرایی‌شان کمتر بالغ و پخته است و آنها اغلب به صورت ساده به موقعیت‌ها واکنش نشان می‌دهند، غالبأ با رفتاری که ناشی از عواطف و هیجان است با کمی یا بدون تفکر عمل می‌کنند.

در بخش‌های مختلف کتاب، تکنیک‌های متعددی برای آموزش حل مسئله به کودکان طراحی شده است مثلأ تکنیک «رویارویی با فرایند حل مسئله» و «ترسیم اجرا» و «ترسیم راه حل» هر سه تکنیک‌های حل مسئله هستند که در بخش هنرهای بیانی قرار دارد و در بخش دوم تکنیک «بازی درمانی به شیوه حل مسئله» آمده است، این بازی برای کمک به کودکان جهت یادگیری گام‌های موثر برای حل مشکلاتشان طراحی شده است و کودکان می‌توانند با این بازی توانایی کلامی ساختن مشکل فعلی را کسب کنند. در این بازی درمانگر با استفاده از عروسک خیمه شب بازی به معرفی مراحل حل مسئله می‌پردازد.

موضوع رایج در کار با کودکان و نوجوانان، ناتوانی در کلامی‌سازی احساساتشان است مخصوصأ صحبت کردن در مورد احساساتی که تهدید کننده هستند، بسیار دشوار است. در کتاب 101 تکنیک بازی درمانی، بازی‌های بسیار متنوعی به این موضوع اشاره دارد که کمک می‌کند کودکان احساسات خود را بشناسند، در قالب کلام بیان کنند و بتوانند آن را پیش از این که به واکنش‌های فیزیولوژیکی تبدیل نمایند تجربه کنند.

در کتاب مذکور تکنیک‌های بازی درمانی برای آموزش بیان احساسات برای کودکان و نوجوانان درگیر مشکلات افسردگی، بیش فعالی، اضطراب، پرخاشگری و تعارض با همسالان طراحی شده است که می‌توان به صورت فردی، گروهی یا خانواده درمانی استفاده کرد و برای درمانگران که فعالیت هدایت شده انجام می‌دهند یا درمانگرانی که فعالیت غیر هدایت شده انجام می‌دهند بسیار سودمند است.

این کتاب با گردآوری مطالبی متنوع درباره نظریه‌ها و روش‌های موجود و در دسترس، منبعی مناسب درباره بازی درمانی و رویکردهای روان‌شناختی آن فراهم آورده است، و به علاقه‌مندان به کار با کودک کمک می‌کند که به صورت علمی برنامه درمانی خود را پیش ببرند.