این سی و دو دفتر را در زندانی نوشت که در رژیم موسولینی از سال 1929 تا مرگ خود، به مدت یازده سال، در آن به سر برد... به رغم عدم دسترسی به کتاب‌ها و مراجع لازم، درباره‌ی متنوع‌ترین و مشکل‌ترین مسائل سیاست، فلسفه، تاریخ فکری و اجتماعی، هنر و ادبیات به بحث می‌پردازد... یادداشت‌هایی درباره‌ی ماکیاولی، سیاست و دولت جدید، درباره‌ی بسط بورژوازی ایتالیایی؛ ادبیات و حیات ملی، تأملاتی درباره‌ی دانته و درباره‌ی رمان پاورقی

دفترهای زندان [Quaderni del Carcere یا Prison Notebooks]. آنتونیو گرامشی یادداشت های زندان

دفترهای زندان [Quaderni del Carcere یا Prison Notebooks] (یادداشت‌های زندان) اثری از آنتونیو گرامشی1 (1891-1937)، فیلسوف ایتالیایی که در فاصله‌ی سال‌های 1948 تا 1951 در شش مجلد منتشر شد. گرامشی، نظریه‌پرداز و مبارز کمونیست، این سی و دو دفتر را در زندانی نوشت که در رژیم موسولینی از سال 1929 تا مرگ خود، به مدت یازده سال، در آن به سر برد. در این دفترها، گرامشی، به رغم عدم دسترسی به کتاب‌ها و مراجع لازم، درباره‌ی متنوع‌ترین و مشکل‌ترین مسائل سیاست، فلسفه، تاریخ فکری و اجتماعی، هنر و ادبیات به بحث می‌پردازد. با این همه، گرامشی دفترها را به شکل مقاله نوشته است و نه به صورت دفتر خاطرات و دفترهای زندان مجموعه بررسی‌هایی است که هریک در حد خود کامل است و از آن میان می‌توان از «یادداشت‌هایی درباره‌ی ماکیاولی»، «سیاست و دولت جدید»، «گذشته و حال»، «ریسورجیمنتو»2 رساله درباره‌ی بسط بورژوازی ایتالیایی و «ادبیات و حیات ملی»، که پراهمیت‌ترین این رساله‌هاست، و در قلمروی که ارتباط مستقیمی با سیاست ندارد؛ یاد کرد.

از «ماتریالیسم تاریخی و فلسفه‌ی بندتو کروچه»3، تأملاتی درباره‌ی دانته، فوسکولو4 درباره‌ی رمان پاورقی، درباره‌ی زبان ادبی و گویش‌ها و غیره نام برد. طبیعی است که گرامشی که سخت معتقد به فلسفه‌ی مارکسیسم است، همیشه منتقدی پرشور و جهت‌گیر است، اما وسعت اعجاب‌انگیز دانش و توجه او به بعد تقلیل فرهنگ به روساختی ساده و فاقد واقعیت قابل ستایش است. نامه‌های زندان5 که گرامشی به اعضای خانواده‌ی خود نوشته است، این خصلت‌های بشردوستانه را بهتر نشان می‌دهد.

سیدجواد طباطبایی. فرهنگ آثار. سروش


1. Antonio Gramsci 2. “Risorgimento”
3. Benedetto Croce 4. Foscolo 5. Lettere del carcere

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

ما خانواده‌ای یهودی در رده بالای طبقه متوسط عراق بودیم که بر اثر ترکیبی از فشارهای ناشی از ناسیونالیسم عربی و یهودی، فشار بیگانه‌ستیزی عراقی‌ها و تحریکات دولت تازه ‌تأسیس‌شده‌ی اسرائیل جاکن و آواره شدیم... حیاتِ جاافتاده و عمدتاً رضایت‌بخش یهودیان در کنار مسلمانان عراق؛ دربه‌دری پراضطراب و دردآلود؛ مشکلات سازگار‌ شدن با حیاتی تازه در ارض موعود؛ و سه سال عمدتاً ناشاد در لندن: تبعید دوم ...
رومر در میان موج نویی‌ها فیلمساز خاصی‌ست. او سبک شخصی خود را در قالب فیلم‌های ارزان قیمت، صرفه‌جویانه و عمیق پیرامون روابط انسانی طی بیش از نیم قرن ادامه داده است... رومر حتی وقتی بازیگرانی کاملاً حرفه‌ای انتخاب می‌کند، جنس بازیگری را معمولاً از شیوه‌ی رفتار مردم معمولی می‌گیرد که در دوره‌ای هدف روسلینی هم بود و وضعیتی معمولی و ظاهراً کم‌حادثه، اما با گفت‌وگوهایی سرشار از بارِ معنایی می‌سازد... رومر در جست‌وجوی نوعی «زندگی‌سازی» است ...
درباریان مخالف، هر یک به بهانه‌ای کشته و نابود می‌شوند؛ ازجمله هستینگز که به او اتهام رابطه پنهانی با همسر پادشاه و نیز نیت قتل ریچارد و باکینگهم را می‌زنند. با این اتهام دو پسر ملکه را که قائم‌مقام جانشینی پادشاه هستند، متهم به حرامزاده بودن می‌کنند... ریچارد گلاستر که در نمایشی در قامت انسانی متدین و خداترس در کلیسا به همراه کشیشان به دعا و مناجات مشغول است، در ابتدا به‌ظاهر از پذیرفتن سلطنت سرباز می‌زند، اما با اصرار فراوان باکینگهم، بالاخره قبول می‌کند ...
مردم ایران را به سه دسته‌ی شیخی، متشرعه و کریم‌خانی تقسیم می‌کند و پس از آن تا انتهای کتاب مردم ایران را به دو دسته‌ی «ترک» و «فارس» تقسیم می‌کند؛ تقسیم مردمان ایرانی در میانه‌های کتاب حتی به مورد «شمالی‌ها» و «جنوبی‌ها» می‌رسد... اصرار بیش‌از اندازه‌ی نویسنده به مطالبات قومیت‌ها همچون آموزش به زبان مادری گاهی اوقات خسته‌کننده و ملال‌آور می‌شود و به نظر چنین می‌آید که خواسته‌ی شخصی خود اوست ...
بی‌فایده است!/ باد قرن‌هاست/ در کوچه‌ها/ خیابان‌ها/ می‌چرخد/ زوزه می‌کشد/ و رمه‌های شادی را می‌درد./ می‌چرخم بر این خاک/ و هرچه خون ماسیده بر تاریخ را/ با اشک‌هایم می‌شویم/ پاک نمی‌شود... مانی، وزن و قافیه تنها اصولی بودند که شعر به وسیلهء آنها تعریف می‌شد؛ اما امروزه، توجه به فرم ذهنی، قدرت تخیل، توجه به موسیقی درونی کلمات و عمق نگاه شاعر به جهان و پدیده‌های آن، ورای نظام موسیقایی، لازمه‌های شعری فاخرند ...