دانته-آلیگیری

در خانواده‌ای اشرافی زاده شد، مادر را در کودکی و پدر را در جوانی از دست داد... در فنون نظامی، اسب‌سواری، نقاشی، موسیقی، شعر، فلسفه و علم فصاحت و بیان استادی زبردست گشت... مرگ زودرس بئاتریچه در بیست و چهار سالگی بر دل دانته زخمی جاودانی زد... به سبب انتقادهایی که در کتاب درباره‌ی سلطنت(1310-1315) از مقامات مذهبی به‌عمل آورده بود، خشم پاپ را برانگیخت و نسخه‌های این اثر از جانب کلیسا سوزانده شد... صلح هنگامی به حد کمال می‌رسد که حکومت سلطنتی مشترکی بر سراسر جهان استقرار یابد

دانته آلیگیری Dante Alighieri شاعر ایتالیایی (1265-1321) در فلورانس در خانواده‌ای اشرافی زاده شد، مادر را در کودکی و پدر را در جوانی از دست داد. از نوجوانی به تحصیل دانش و مطالعه‌ شوق فراوان داشت و در ادبیات عهد باستان و ادبیات مذهبی آموزش کامل یافت و در جنبه‌های گوناگون زندگی جسمی و روحی چون فنون نظامی، اسب‌سواری، نقاشی، موسیقی، شعر، فلسفه و علم فصاحت و بیان استادی زبردست گشت. از اشعار شاعران لاتینی هزاران بیت به یاد سپرد و بیش از همه ویرژیل، هوراس و اووید در متشکل‌ ساختن ذهن فلسفی و شیوه‌ی شاعرانه‌ی او مؤثر گشتند.

دانته در نه سالگی با دختری هم‌سن خود به نام بئاتریچه پورتیناری Beatrice Portinari برخورد و سخت تحت تأثیر زیبایی او قرار گرفت و هنگامی که در هیجده سالگی بار دیگر او را ملاقات کرد، از زیباییش مبهوت ماند و دل به عشقی سوزان سپرد که سرانجام با ناکامی توأم شد و دختر به اراده‌ی پدر شوهر دیگری برگزید، اما مرگ زودرس بئاتریچه در بیست و چهار سالگی بر دل دانته زخمی جاودانی زد و اگرچه خود در حدود 1292 با جما دوناتی Germma Donati ازدواج کرد و صاحب فرزندانی شد، هرگز نتوانست این عشق رؤیایی و عمیق را از دل بیرون کند و می‌توان گفت که عشق او به بئاتریچه اساس هنر شاعریش قرار گرفت. دانته در 1287 در فلورانس، به زندگی سیاسی قدم گذارد، در دستگاه حکومت مقامی والا یافت و در مبارزه‌هایی که میان دو گروه و دو خانواده‌ی اصیل یعنی خانواده‌ی گوئلف Guelfs و گیبلین Gibelins درگرفته بود شرکت کرد.

دانته به دسته‌ی بیانکی Bianchi وابسته به جناح معتدل گوئلف تعلق داشت و هنگامی که در 1301 این گروه قدرت خود را از دست داد، دانته با عده‌ای از هم‌مسلکانش از فلورانس تبعید شد و اموالش مصادره گشت، پس از آن مدتی در دربار شاهزادگان شمال ایتالیا به‌سر برد و ظاهراً مدتی نیز در پاریس اقامت کرد و با وجود شوق فراوانی که به بازگشت به زادگاهش داشت، هرگز به آنجا بازنگشت. از این دوره از زندگی این شاعر سرگشته اطلاع چندانی در دست نیست تا هنگامی که هانری هفتم پادشاه لوکزامبورگ که قصد داشت آلمان و ایتالیا را از نو به‌هم بپیوندد، به ایتالیا وارد شد و امیدی تازه در دل دانته و هم‌مسلکانش پدید آورد. دانته که چنین می‌پنداشت که ایتالیا پس از آن آرامش خود را بازخواهد یافت، نامه‌هایی خطاب به شاه و سران کشور نوشت، اما مرگ ناگهانی هانری هفتم در 1313 همه‌ی امیدهای سیاسی او را نقش برآب کرد.

در این دوره است که دانته کتاب در سلطنت Monarchia را به زبان لاتینی نوشت و پیوسته‌ درباره‌ی مسائل اجتماعی و مذهبی به کاردینال‌های ایتالیایی نامه‌هایی می‌فرستاد و خطرهایی را که دنیای مسیحیت را در ایتالیا تهدید می‌کرد، به آنان تذکر می‌داد. در مه 1315 که فلورانس بار دیگر در معرض آشوب قرار گرفت و حکم عفو عمومی صادر شد، دانته عفو را رد کرد و حکم تبعیدش ابرام گردید و سال‌های آخر عمر را در ورونا Verona و راونا Ravenna گذراند و اشعار شبانی Egloghe را در آنجا سرود و سرانجام در راونا درگذشت و همان‌جا به خاک سپرده شد و اکنون مشعلی که به طور مداوم گورش را روشن می‌کند، نشانه‌ی احترام دائمی کشور ایتالیا به اوست. دانته در شهر راونا اثر جاودان خود کمدیا(کمدی الهی) Commedia را به پایان رساند. زندگی این شاعر بزرگ که با علاقه‌ی فراوان به تکامل دانش و شوق بسیار به فراگرفتن و عشقی رؤیایی همراه بود، به سبب فعالیت‌های سیاسی بیشتر در تبعید و آوارگی و رنج غربت گذشت. سرگردانی و عشق به میهن و شوق بازگشت به زادگاه و روح فرسوده، بحرانی فکری و مذهبی در او پدید آورد و سنگینی وزنه‌ی محکومیت غیرعادلانه، در نظرش نشانه‌هایی از دگرگونی نظام اخلاقی و عدالت جهانی آمد که همراه با عشق جاودانی و ناکام موجب خلق آثار گرانبهایش گشت.

دانته اولین اثر خود را به نام زندگی نوین Vita Nuova به احتمال زیاد میان سال‌های 1292 و 1294 در جوانی نوشته است که اولین بار در فلورانس به سال 1576 انتشار یافت. دانته در این اثر زندگی خصوصی و شگفت‌انگیز خود را از نظر احساسی و عاطفی منعکس می‌کند و خاطراتی را که از نزدیک به تصویر بئاتریچه دختر محبوبش بستگی می‌یابد، بیان می‌کند. عشق در وجود دانته اساس همه‌ی جاذبه‌های زندگی گشته است. او پس از دل‌بستن به بئاتریچه برای آنکه راز مقدس خود را از چشم حسودان و عیب‌جویان پنهان نگه دارد، مدت‌ها چنین وانمود می‌کرد که عاشق زن دیگری است که با ترک شهر فلورانس او را در غم فرو برده است و اکنون به یاد او منظومه‌های کوچکی می‌سراید. این فکر کم‌کم و به ظاهر دانته را از بئاتریچه و مسر طبیعیش منحرف کرد و به دست امواج تاریک احساس و عشق سپرد، اما همین‌که حس کرد که از نظر هنری، شعرهایی که برای دلدار ساختگی می‌سراید، قوس نزول را می‌پیماید، دست از عشق ساختگی برداشت و یکباره به طور مستقیم به بئاتریچه پرداخت و اصالت عشقی را که پس از آن سرچشمه‌ی آثارش گشت اعلام کرد و پس از ناکام‌ ماندن این عشق، زندگیش به نوعی مرگ روحی انجامید. به عبارت دیگر وجود دانته مسخ شد و دگرگونی کاملی در آن پدید آمد. از آن پس در حالی‌که خود را در حضور دلبر می‌دید، می‌پنداشت که در میهن آسمانی و در میان فرشتگان و ارواح نیکبخت به‌سر می‌برد. این تغییر حال سراپای او را از ایمان مطلق سرشار کرده بود، ایمانی که مظهرش جز بئاتریچه نبود. دانته به وسیله‌ی فضیلت عشق، در عالم اندیشه به حد اعلای عظمت ارتقا می‌یابد و عشق دنیوی او به عشق الهی تبدیل می‌گردد. کتاب زندگی نوین که پس از مرگ بئاتریچه به پایان می‌رسد، اثری است آمیخته از نظم و نثر. شعر غنایی و وزین، لطف مضامین و زبان کهنه و شیوه‌ی باستانی آن‌ چنان است که برگرداندنش را به زبان دیگر بسیار دشوار می‌سازد. دانته سال‌های پس از اتمام کتاب زندگی نوین را صرف کمال‌بخشیدن به آموزش ادبی و فلسفی و متشکل‌ساختن سبک شعر خویش کرد.

کتاب ضیافت Convivio که در سال‌های اول تبعید آغاز شده بود در 1490 منتشر گشت. این کتاب از چهار مبحث تشکیل شده که همه نمودار افکار فلسفی و علمی دانته است و برخلاف زندگی نوین که لحن پرشور جوانی دارد، از لحن ملایم و کمال پختگی او حکایت می‌کند. دانته در این اثر خواسته است که کمال مطلوب خود را در برتری عقل بر مردم عادی عرضه کند و این منظور را به کمک مثال‌هایی ترسیم کرده که از ضیافتی بیرون کشیده است، در نخستین بخش کتاب زبان رایج و محاوره‌ای ایتالیا را می‌ستاید و پیروزی آینده‌ی آن را بر زبان لاتینی که زبان عالی ادبیات عصر او بود، پیشگویی می‌کند. با وجود این دانته چندین اثر به زبان لاتینی نوشته است. از آن جمله رساله‌ای است به نام درباره‌ی فصاحت زبان عامه De vulgari eloquentia که دانته در آغاز تبعید، در سال‌های 1304-1305 نوشته است و با کتاب ضیافت از نظر اندیشه مشابهت‌هایی دارد و در آن نیز همان مسئله‌ی زبان محاوره‌ای ایتالیایی مطرح شده است. در کتاب فصاحت زبان عامه که نوعی تاریخ زبان است، تمایل آموزشی و ارشادی دانته را بر آن داشته که مطالب را با فصاحت و بلاغتی کامل بیامیزد، چنان‌که گویی آن را تنها برای شاعران با فرهنگ و هنری نوشته است که در آثار خود هیچ نکته‌ای از آن را از نظر دور نداشته باشند. دانته در این اثر نتیجه می‌گیرد که زیباترین زبان آن است که موادش از لهجه‌های مختلف زبان ایتالیایی فراهم آمده باشد. نخستین چاپ این اثر در 1577 در پاریس به زبان لاتینی انجام گرفت. دانته به سبب انتقادهایی که در کتاب درباره‌ی سلطنت (1310-1315) از مقامات مذهبی به‌عمل آورده بود، خشم پاپ را برانگیخت. پس نسخه‌های این اثر از جانب کلیسا سوزانده شد و تنها از روی چند نسخه‌ی خطی بود که در 1559 و در شهر بال Bal این کتاب به چاپ رسید. درباره‌ی سلطنت اثری تحقیقی است درباره‌ی سیاست و مذهب و شامل سه کتاب که در آن اصل تفکیک دین از حکومت یا به عبارت دیگر تفکیک قدرت دنیوی از قدرت روحانی و معنوی مطرح شده است. کمال مطلوب دانته وحدت قدرت دنیوی است در نظام تمدن که مرکزش در وجود پادشاه جای دارد. دانته معتقد است که صلح هنگامی به حد کمال می‌رسد که حکومت سلطنتی مشترکی بر سراسر جهان استقرار یابد، همچنان‌که از نظر معنوی و مذهبی وحدت ملل مسیحی در کلیسا و در شخصیت پاپ تجسم می‌یابد. از نظر دانته مسئولیت کلیسا مسئولیتی جداگانه است برای هدایت و ارشاد مردم به صلح و برکتی جاودانی.

دانته آلیگیری کمدی الهی

نامه‌های منظوم Epistolae که شامل نامه‌های خصوصی و سیاسی است و اشعار شبانی (1319) و منازعه‌ی آب و خاک Quaestio de aqua et terra (1320) نیز به زبان لاتینی نوشته شده است. اصل شعرهای شبانی مراسله‌ی منظومی بود، در سبک هوراس که جووانی ویرجیلیو Giovanni del Virgilio استاد شعر لاتینی دانشگاه بولونیا Boligna در اواخر 1319 برای دانته فرستاده و به دانته پیشنهاد کرده بود که درباره‌ی بعضی از وقایع زمان معاصر به زبان لاتینی شعری بسراید و بدین‌طریق آن وقایع را از دست فراموشی نجات دهد. دانته به دوست ستایشگر خود به‌وسیله‌ی شعری شبانی که از اولین شعر شبانی ویرژیل تقلید شده بود، پاسخ داد. ویرجیلیو به نوبه‌ی خود در پاسخی به دانته او را ویرژیل عصر خواند، در واقع ویرژیلی که دوباره زنده شده است. گویا دانته در آخرین سال زندگی دومین شعر شبانی را برای ویرجیلیو فرستاده است. این اشعار بار دیگر هنر والا و استادی دانته را در شعر به اثبات می‌رساند. کتاب قافیه Rime اشعاری غنایی است که دوره‌ی سرودن آنها از جوانی تا هنگام تبعید و پختگی دانته و تا زمانی ادامه داشته است که فعالیت شاعر برای به پایان رساندن کمدی الهی متمرکز بوده است. آغاز دیوان قافیه شعرهای غنایی دوره‌ی جوانی دانته را در بردارد و پس از آن ترانه‌ها Canzini دیده می‌شود. جز این دیوان، از دانته اشعاری به صورت پراکنده و در نسخه‌های دست‌نویس به زبان عامیانه و محاوره‌ای به دست رسیده است.

اثر جاودان دانته کمدی الهی La Divina Commedia است در سه بخش:‌ دوزخ، برزخ، بهشت که هریک از سی و سه بند ساخته شده است. این اثر در اصل نام کمدیا Commedia داشته و سال‌ها پس از مرگ بئاتریچه میان سال‌های 1307 و 1321 ساخته شده است. کلمه‌ی دیوینا Divina صفتی است که نسل بعد بر آن افزوده و از چاپ ونیزی سال 1550 جزو عنوان اصلی کتاب گردیده است. نخستین چاپ‌های این اثر به سال 1472 می‌رسد. تعیین آغاز کار دانته در ساختن این کتاب دشوار است، اما بهتر است که شروع آن را در حدود 1307 بدانیم که بهترین زمان فعالیت شاعر و دوره‌ی برانگیخته‌شدن او به سبب الهامات روحی و فلسفی است. اشعار فلسفی کتاب ترکیبی است از جریان اندیشه‌ای خاص با بیانی بسیار درخشان در وجود فردی مؤمن و شاعر. دانته در مرکز دنیایی خیال‌انگیز قرار گرفته که با تناسب و خوش‌آهنگی خاص، عالم شاعرانه و عالم الهی و دنیای محسوس و مافوق محسوس را به‌هم می‌پیوندد. در سفر روحانی که شاعر در جستجوی خیر مطلق انجام می‌دهد، عشق بشری نیز سهمی دارد، عشقی که دانته بنای همه‌ی آثار خود را بر آن نهاده است. بشری که زیبایی را دوست دارد، زیرا خدا کمال همه‌ی زیبایی‌ها و عشق‌های مخلوق است. ریشه‌ی ادراک روحی و مذهبی دانته در دانش و ایمان جای دارد. دانته به نقطه‌ای می‌رسد که عالم طبیعت و عالم رحمت الهی یکدیگر را تلاقی می‌کنند و به این‌طریق دانته داور زندگان و مردگان می‌گردد.

دوزخ در کتاب دانته قلمرو ظلمت است، گرداب دردناکی که آدمی در آن لحظه‌ای که زندگی عقلانی و آمیخته با فضیلت و تقوا را رها می‌کند و از روشنی‌ها دست می‌کشد و به تیرگی گناه و گمراهی روی می‌آورد، در قعر این گرداب سرنگون می‌شود و به عبارت دیگر بشر در گرداب زندگی خودخواهانه غوطه‌ور می‌گردد، شعور زیستن را از دست می‌دهد و همه‌ی عمر را تنها در عالم خودپرستی می‌گذراند. اعراف یا برزخ در اثر دانته کوه دشواری است با سراشیب‌ها و پرتگاه‌ها که در میان اقیانوس عظیم و متعالی هستی قد برافراشته و آدمی پس از صعود به قله‌ی آن به آسمان‌ها دست می‌یابد و ارواح از دردهای خود رها می‌گردند. برزخ مکان واسطه‌ای است برای دست‌یافتن به گل‌های صلح و آرامشی که با خواست‌ها و سرنوشت‌های طبیعت بشری هماهنگی دارد. در واقع عالم برزخ قلمرو آزادی است و هرکس می‌تواند از میان همه‌ی وسیله‌ها، آن را برگزیند که به هدف نزدیک‌تر است. بهشت زمینی در قله‌ی کوه برزخ قرار دارد که به دشتی سبز منتهی می‌شود.

بهشت در کتاب دانته عبارت است از زندگی ابدی که در جریان زمان جای دارد و زندگی مافوق طبیعی و عالم رحمت الهی است. دانته پس از آنکه روشنایی را که از بلندی‌ها بر او می‌تابد، تماشا می‌کند نگاهش را به سوی بئاتریچه برمی‌گرداند که او نیز نگاه خود را به جانب خدا معطوف داشته است. دانته در حالی‌که زیبایی بئاتریچه را می‌ستاید، ناگهان احساس می‌کند که تغییر شکل داده و خدا در نظرش موضوع اصلی معرفت و عشق گشته است. دانته در قله‌ی زندگی اجتماعی و سرشار از تلاش و کوشش در سفر به ابدیت به آرامشی که همه‌ی عمر در پی آن بوده است، دست می‌یابد. حضور دانته در همه‌جای این اثر منظوم احساس می‌شود. دانته زائر دنیای خیال‌انگیزی است که آن را چون دنیای واقعی قابل درک و احساس می‌سازد، زیرا خود از این دنیا دیدن کرده و آن را خوب شناخته است. کمدی الهی تصویر مردی است که در عین حال تصویر جهان است.

دانته هنرمندی است که عالم بشریت نظیر او را کم دیده است. معماری است که در بنای باشکوه شعر همه‌ی حساب‌های دقیق را برای پی‌ریزی در نظر داشته و هرگز ادراک تناسب و هماهنگی در ساختمان این بنا از چشم او دور نمانده است. همین امر هنرمندی معجزه‌آسا و نبوغ وی را آشکار می‌سازد. دانته بزرگترین شاعر ایتالیا و یکی از بزرگترین شاعران عهد باستان و عصر جدید است.

ترجمه به فارسی: کمدی الهی (دوزخ، برزخ، بهشت).

زهرا خانلری. فرهنگ ادبیات جهان. خوارزمی 

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

هنرمندی خوش‌تیپ به‌نام جد مارتین به موفقیت‌های حرفه‌ای غیرمعمولی دست می‌یابد. عشقِ اُلگا، روزنامه‌نگاری روسی را به دست می‌آورد که «کاملا با تصویر زیبایی اسلاوی که به‌دست آژانس‌های مدلینگ از زمان سقوط اتحاد جماهیر شوروی رایج شده است، مطابقت دارد» و به جمع نخبگان جهانی هنر می‌پیوندد... هنرمندی ناامید است که قبلا به‌عنوان یک دانشجوی جوان معماری، کمال‌گرایی پرشور بوده است... آگاهیِ بیشتر از بدترشدنِ زندگی روزمره و چشم‌انداز آن ...
آیا مواجهه ما با مفهوم عدالت مثل مواجهه با مشروطه بوده است؟... «عدالت به مثابه انصاف» یا «عدالت به عنوان توازن و تناسب» هر دو از تعاریف عدالت هستند، اما عدالت و زمینه‌های اجتماعی از تعاریف عدالت نیستند... تولیدات فکری در حوزه سیاست و مسائل اجتماعی در دوره مشروطه قوی‌تر و بیشتر بوده یا بعد از انقلاب؟... مشروطه تبریز و گیلان و تاحدی مشهد تاحدی متفاوت بود و به سمت اندیشه‌ای که از قفقاز می‌آمد، گرایش داشت... اصرارمان بر بی‌نیازی به مشروطه و اینکه نسبتی با آن نداریم، بخشی از مشکلات است ...
وقتی با یک مستبد بی‌رحم که دشمنانش را شکنجه کرده است، صبحانه می‌خورید، شگفت‌آور است که چقدر به ندرت احساس می‌کنید روبه‌روی یک شیطان نشسته یا ایستاده‌اید. آنها اغلب جذاب هستند، شوخی می‌کنند و لبخند می‌زنند... در شرایط مناسب، هر کسی می‌تواند تبدیل به یک هیولا شود... سیستم‌های خوب رهبران بهتر را جذب می‌کنند و سیستم‌های بد رهبران فاسد را جذب می‌کنند... به جای نتیجه، روی تصمیم‌گیری‌ها تمرکز کنیم ...
دی ماهی که گذشت، عمر وبلاگ نویسی من ۲۰ سال تمام شد... مهر سال ۸۸ وبلاگم برای اولین بار فیلتر شد... دی ماه سال ۹۱ دو یا سه هفته مانده به امتحانات پایان ترم اول مقطع کارشناسی ارشد از دانشگاه اخراج شدم... نه عضو دسته و گروهی بودم و هستم، نه بیانیه‌ای امضا کرده بودم، نه در تجمعی بودم. تنها آزارم! وبلاگ نویسی و فعالیت مدنی با اسم خودم و نه اسم مستعار بود... به اعتبار حافظه کوتاه مدتی که جامعه‌ی ایرانی از عوارض آن در طول تاریخ رنج برده است، باید همیشه خود را در معرض مرور گذشته قرار دهیم ...
هنگام خواندن، با نویسنده‌ای روبه رو می‌شوید که به آنچه می‌گوید عمل می‌کند و مصداق «عالِمِ عامل» است نه زنبور بی‌عسل... پس از ارائه تعریفی جذاب از نویسنده، به عنوان «کسی که نوشتن برای او آسان است (ص17)»، پنج پایه نویسندگی، به زعم نویسنده کتاب، این گونه تعریف و تشریح می‌شوند: 1. ذوق و استعداد درونی 2. تجربه 3. مطالعات روزآمد و پراکنده 4. دانش و تخصص و 5. مخاطب شناسی. ...