خانواده مقدس | اعتماد
«دزدان فروشگاه» یا در ترجمه گویاتر «دله دزدها» (Shoplifters) آخرین ساخته (2018) هیروكازو كورئیدا، كارگردان شناخته شده ژاپنی اثری چند لایه و پیچیده است. بیخود نیست كه هفتاد و یكمین نخل طلای كن را از آن خود كرده است. فیلم با سكانس دلهدزدی یك پدر و پسر در یك فروشگاه آغاز میشود. از دلهدزدی آدمهای فقیر، معمولا میتوان به سادگی گذر كرد و آن را نادیده گرفت و گفت، بدبختند، بیچارهاند. چارهای ندارند. كار «پدر» و «پسر» فیلم حتی «جالب» و جذاب به نظر میرسد.
جلوتر در مییابیم كه آنها یك خانوادهاند، پدر و مادری دلسوز و مادربزرگی مهربان و یك دختر جوان وجذاب، گیرم كمی شیطان. یك خانواده درست و حسابی (ولو فقیر و ناگزیر درگیر تبهكاریهای جزیی) كه حتی دختر بچهای بیسرپناه را نجات میدهند. از قضا كورئیدا در آثار پیشینش مثل «خواهر كوچك ما» (2015) و «پس از توفان» (2016) نشان داده كه در ترسیم روابط خانوادگی استاد است.
با پیشروی فیلم اما درمییابیم كه مناسبات انسانی پیچیدهتر از آن توصیفی است كه آمد و اینجا ما با یك خانواده معمولی طرف نیستیم. روابط آدمها و علل و عوامل بههم پیوستگی آنها صرفا خونی نیست، اگرچه همیشه ارادی و اختیاری هم نیست. در وهله نخست، به نظر میرسد كه فیلم رویكردی محافظهكارانه دارد و میخواهد ارزش مناسبات انسانی را به مقوله خون و نسب فرو بكاهد و بگوید جایی كه روابط خونی و ژنتیك نباشد، نمیتوان یك خانواده مقدس داشت. حتی جایی كه مامور پلیس میكوشد به شخصیت زن فیلم بقبولاند كه به دلیل حسادتش این كارها را كرده، زن میپرسد: «آیا فقط كودكی را زادن آدم را مادر میكند؟» و بعد در برابر این سوال مامور زن كه «آنها تو را چه صدا میكردند؟»، نمیتواند احساساتش را دراختیار بگیرد و اشك میریزد.
فیلم در واقع میخواهد با شالودهشكنی باورهای رایج و مرسوم درباره مناسبات انسانی در سطح خانوادگی نشان دهد كه اتفاقا نمیتوان پیوندهای میان آدمها را به خون و نژاد محدود كرد. همچنانكه فروپاشی خانواده در فیلم، به این دلیل نبود كه آدمها فهمیدند واقعا با هم ربط و نسبت خونی ندارند، آن را كه میدانستند بلكه زوال جایی شروع شد كه به یكدیگر دروغ گفتند، بههم خیانت كردند و فهمیدند كه این پول است كه آنها را بههم پیوند داده است و نه چیز دیگر. كارگردان البته با نشان دادن كانون سرد خانوادههای خونی شخصیتها نشان میدهد كه پیوندها در آنها چندان محكمتر و عمیقتر نیست و اگر نباشد زور قانون و فشار اجتماعی، چه بسا پدر و مادری جوان، دختربچهشان را به شدت اذیت و آزار كرده و او را گرسنه رها كنند.
دزدان فروشگاه تلاشی ارزنده برای بازاندیشی و مداقه در شالودههای روابط میان آدمیان است. كورئیدا نشان میدهد این روابط وقتی بر مبنایی غیراخلاقی بنا شود، حتی اگر این شالوده غیراخلاقی، بزهكاریهای خرد و ناچیز و احیانا ناگزیر برای امرار معاش باشد، نمیتوان از روابطی مستحكم و پایدار سخن گفت، تا جایی كه همان تركهای كوچك درنهایت به فروپاشی كلیت جامعه میانجامد.
................ تجربهی زندگی دوباره ...............
