یک کلاسیک شایسته تجلیل | آرمان ملی


«بچه رزمری» [rosemary's baby] شاهکاری است از تعلیق محسورکننده، جایی‌که شیطان معصومانه‌ترین چهره را به‌خود می‌گیرد. به‌قول ترومن کاپوتی «داستانی تلخ و ماهرانه از فتنه‌های شیطانیِ مدرن که باورِ غیرقابل باورها را به خواننده القا می‌کند. آنطور که من هم آن را باور کردم و کاملا مسحور شدم.»

آیرا لوین [Ira Levin] بچه رزمری» [rosemary's baby]

رمان کلاسیک وحشت آیرا لوین [Ira Levin]، کتابی است که حتی اگر فیلم آن را هم دیده‌اید، باید بخوانید. دلیل این امر اینجاست: «بچه رُزمری» حکایت زن جوانی ساکن نیویورک است که باردار شده و به همسر و همسایگانش ظنین می‌شود که قصد ربودن نوزاد او را پس از تولد دارند. کتاب از منظر رُزمری و به زبان سوم‌شخص و زمان گذشته ساده روایت می‌شود.
در ابتدای کتاب همه‌چیز حول محور رُزمری و گای می‌چرخد، زوج جوان عاشقی که در دهه بیست عمر خود به‌سر می‌برند و مبلغ هنگفتی بابت اجاره یک آپارتمان زیبا در شهر نیویورک در نظرگرفته‌اند. با وجود شنیدن داستان‌های عجیب‌وغریب درمورد مجتمعی به نام برام‌فورد، رُزمری بی‌درنگ شیفته آنجا می‌شود و با همسایگان مجاورش، آقا و خانم کَستویت، رابطه دوستانه‌ای برقرار می‌کند.

رُزمری پس از رنج و عذاب ناشی از یک کابوس هولناک، از خواب بیدار می‌شود و حس عجیبی نسبت به خود پیدا می‌کند. چند روز بعد نزد پزشک می‌رود و متوجه می‌شود که باردار است. او درابتدا به‌خاطر بارداری‌اش به‌وجد می‌آید، اما بعد دردهای شدیدی به سراغش می‌آید و متوجه مراقبت‌های افراطی همسایه‌ها از خود می‌شود و تاکید آنها برای اینکه او حتما به پزشک خاصی مراجعه کند، او را متعجب‌ می‌کند.
با گذشت ماه‌ها او همچنان شاهد رفتارهای عجیب همسایه‌ها و حتی همسرش گای است. رزمری مشکوک می‌شود که کسی در حال اجرای دسیسه‌ای مذهبی است تا نوزادش را به محض تولد برباید.

رمان آیرا لوین با مضامین بسیاری رودررو است: نخستین مضمون این است که مجتمع آپارتمانی برامفورد مشکلی بسیار جدی دارد. لوین می‌نویسد: «هاچ گفت: برامفورد طی سال‌ها بیشتر از آنچه باید، اتفاق‌های ترسناک و ناگوار به خود دیده، و همه این اتفاق‌ها هم مال گذشته‌های خیلی دور نبوده. در سال 1959 در زیرزمین یک طفل مُرده را لای روزنامه‌ پیدا کردند.»
چند صفحه بعد، دختر جوانی به قصد خودکشی خود را از یکی از پنجره‌های برامفورد پایین می‌اندازد. هرچند تا در حدود سی‌صفحه پایانی این رمان، وحشت واقعی وجود ندارد، اما لوین هوشمندانه تکه‌های کوچکی از پیشگویی‌های وهم‌آوری را طراحی می‌کند که قرار است اتفاق بدی برای رزمری رخ دهد.

دومین مضمون، وسواس فکری رزمری نسبت به بارداری است. هر کدام از شخصیت‌ها نسبت به خبر بارداری رزمری واکنشی جز خوشحالی از خود نشان ندادند، اما همسایه‌های رزمری دیوانه‌وار خواهان پیگیری لحظه‌به‌لحظه پیشرفت بارداری او بودند. لوین می‌نویسد: «منی گفت: من نمی‌توانم به تو اجازه بدهم پیش دکتری بروی که هیچ‌کس او را نمی‌شناسد! تو باید بهترین کار را انجام بدهی، بانوی جوان. و بهترین گزینه هم اب‌ساپیرستین هست.»

همسایه رزمری، خانم کستویت، الزاما رزمری را مجبور می‌کند تا نزد پزشک خاصی برود و سپس وقتی در بخش دیگری از کتاب رزمری عنوان می‌کند که ترجیح می‌دهد نظر متخصص دیگری را بپرسد، دچار بحران می‌شود. احتمالا برخی از خوانندگان، زن همسایه را صرفا یک محافظه‌کار افراطی می‌پندارند، اما لوین زیرکانه شخصیت او را در مسیری قرار می‌دهد که در صفحات پایانی کتاب او را به‌عنوان یک فرد مذهبی افراطی تمام‌عیار، به‌خوبی نشان می‌دهد.در پایان، وقتی رزمری به این باور می‌رسد که تمام نزدیکان زندگی‌اش سعی در تصاحب او و کودکش دارند، تنش و آشفتگی نقش عمده‌ای در کتاب ایفا می‌کند. لوین می‌نویسد: «بله! آنها می‌خواهند بچه‌ام را از من دور کنند! مجانینی که فکر می‌کنند قدرت جادویی دارند، که جادوگران اصلی داستانند، که همه‌جور مراسم و آیین‌های دیوانه‌وار را اجرا می‌کنند، چون مجنون و بیمار روانی‌اند.» تنش در این بخش از کتاب بسیار تاثیرگذار عمل می‌کند، چراکه خواننده می‌تواند درک کند آشفتگی رزمری از کجا نشات می‌گیرد، به‌ویژه آنجا که از افراد دورواطرافش رفتارهای عجیبی سرمی‌زند؛ اما درعین‌حال خواننده می‌تواند خود را متقاعد کند که هیجان رزمری و برداشت او از رفتارهای عجیب اطرافیانش تنها به دلیل بارداری دردناک و حبس خود در خانه است.

این کتاب نمونه‌ای از رمان وحشت اواسط قرن بیستم است که مانند «جن‌گیر» موجب توفانی در میان خوانندگان درحال تعلیق آن زمان شد. لوین با بهترین جزئیات به این موضوع می‌پردازد که چگونه بارداری به یکباره روح و جسم رزمری را می‌آزارد و این کار را به روشی منحصربه‌فرد و هراس‌انگیز انجام می‌دهد. در کنار تمام این موارد، تعلیق لوین را در سرتاسر کتاب عالی است و به‌تدریج در چهل صفحه پایانی به اوج می‌رسد.

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

تمایل به مبادله و خرید و فروش انگیزه‌های غریزی در انسان‌ها نیست، بلکه صرفاً پدیده‌ای متاخر است که از اروپای قرن 16 آغاز می‌شود... بحران جنگ جهانی اول، رکود بزرگ و جنگ جهانی دوم نتیجه عدم تعادل بین آرمان بازار و رفاه اجتماعی و ناتوانی هرگونه ضدجنبش اجتماعی، نظیر سوسیالیزم و کمونیزم، برای کاهش تنش‌ها بود... تاریخ انگلیس، از جنبش حصارکشی در قرن شانزدهم تا لغو قانون حمایت از فقرا در 1834، تاریخ کالایی سازی جامعه و طبیعت است... نئولیبرال‌ها و فاشیست‌ها همچنان مشغول آرمانشهر بازارند! ...
سنت حشره‌شناسی در ایران به دانشکده‌های کشاورزی پیوند خورده و خب طبعا بیشتر پژوهشگران به مطالعه حشرات آفت می‌پردازند... جمله معروفی وجود دارد که می‌گوید: «ما فقط چیزهایی را حفاظت می‌کنیم که می‌شناسیم»... وقتی این ادراک در یک مدیر سازمانی ایجاد شود، بی‌شک برای اتخاذ تصمیمات مهمی مثل سم‌پاشی، درختکاری یا چرای دام، لختی درنگ می‌کند... دولت چین در سال‌های بعد، صدها هزار گنجشک از روسیه وارد کرد!... سازمان محیط زیست، مجوزهای نمونه‌برداری من در ایران را باطل کرد ...
چه باور کنید و چه نکنید، خروج از بحران‌های ملی نیز به همان نظم و انضباطی نیاز دارند که برای خروج از بحران‌های شخصی نیاز است... چه شما در بحران میانسالی یا در بحران شغلی گرفتار شده باشید و چه کشور شما با کودتا توسط نظامیان تصرف شده باشد؛ اصول برای یافتن راه‌حل خروج از بحران و حرکت روبه جلو یکسان است... ملت‌ها برای خروج از تمامی آن بحران‌ها مجبور بودند که ابتدا در مورد وضعیت کنونی‌شان صادق باشند، سپس مسئولیت‌ها را بپذیرند و در نهایت محدودیت‌های‌شان را کنار بزنند تا خود را نجات دهند ...
در ایران، شهروندان درجه یک و دو و سه داریم: شهرنشینان، روستانشینان و اقلیت‌ها؛ ما باید ملت بشویم... اگر روستاییان مشکل داشته باشند یا فقیر باشند؛ به شهر که می‌روند، همه مشکلات را با خود خواهند برد... رشدِ روستای من، رشدِ بخش ماست و رشدِ شهرستانِ ما رشد استان و کشور است... روستاییان رأی می‌دهند، اهمیت جدولی و آماری دارند اهمیت تولیدی ندارند! رأی هم که دادند بعدش با بسته‌های معیشتی کمکشان می‌کنیم ولی خودشان اگر بخواهند مولد باشند، کاری نمی‌شود کرد... اگر کسی در روستا بماند مفهوم باختن را متوجه ...
تراژدی روایت انسان‌هایی است که به خواسته‌هایشان نرسیده‌اند، اما داستان همه‌ی آنهایی که به خواسته‌هایشان نرسیده‌اند، تراژیک به نظر نمی‌آید... امکان دست نیافتن به خواسته‌هامان را همیشه چونان سایه‌ای، پشت سر خویش داریم... محرومیت ما را به تصور و خیال وا می‌دارد و ما بیشتر از آن که در مورد تجربیاتی که داشته‌ایم بدانیم از تجربیات نداشته‌ی خود می‌دانیم... دانای کل بودن، دشمن و تباه‌کننده‌ی رضایتمندی است ...