از زمان قاجار که ایران در رویارویی با غرب قرار گرفت، تفاوت جامعه نتی با جامعه مدرسین و صنعتی اروپا به ویژه برای دانشجویان، تجار و مسافران ایرانی در غرب، بسیار مشهود و ملموس شد. پس از بازگشت آنها به ایران و تلاش برای تغییرات اساسی در کشور، یک پرسش اساسی و مبنایی برای آنها پیش آمد و آن اینکه برای گذار از جامعه سنتی به جامعه مدرن و توسعه یافته «چه باید کرد؟»؛ پرسشی که هنوز هم اصلیترین و مبناییترین پرسش کشور ماست، یعنی هنوز راه را به درستی نیافتهایم.
این پرسش اساسی، به صورتهای مختلف طرح میشود؛ چه باید کرد؛ از کجا آغاز کنیم؛ چگونه از سنت به مدرنیته برسیم، چگونه به راه توسعه برویم؟ به این پرسش اساسی، پاسخهای مختلفی داده شد که عبارتند از: باید کاملا غربی شویم، باید به خویشتن اسلامی خود بازگردیم، باید اقتصاد را زیربنا بدانیم و به راه سوسیالیسم برویم، باید از این وضعیت گذر کنیم و به دموکراسی دست یابیم، باید با پرچم سلطنت به تمدن برسیم، باید میان ارزشهای ملی، دینی و تجدد، تلفیق ایجاد کنیم، باید با عقلانیت (نظمگرایی، برنامهریزی، محاسبه گری و... به توسعه دست یابیم.
مشکل اصلی بیشتر این پیشنهادها و دیدگاهها آن است که آنها در اساس و پایه، میانشان تفاوت و تعارض است، نه اینکه در فروع و مسائل غیرپایه میانشان تفاوت و تعارض باشد به همین دلیل، هم میان رهبران این دیدگاهها، ناسازگاری و دشمنی است و هم میان پیروانشان در متن جامعه. در صورتی که اجماع یک ملت در مباحث پایهای، مهمترین شرط همبستگی ملی و توسعه پایدار است.
با این همه کتاب و نوشته، جامعه هنوز پاسخ روشن، جامع و مستدلی دریافت نکرده و اقناع نشده است، و اگر به پاسخی اعتماد کرده و با انقلاب، تغییر اساسی ایجاد کرده، ناکارآمدی آن را در عمل دیده است. به هر حال ملت همچنان بی صبرانه منتظر پاسخ و یا پیشنهاد درخور و شایسته برای «چه باید کرد» است. پاسخ به این پرسش اساسی، با ارائه یک نفش راه، در حد یک اعلامیه یا مانیفست به یک قانون اساسی نیست که یک ملت به یکباره به آن اعتماد کرده و به دنبال مطالبه آن باشد، سپس آن را در کشور پیاده کند و به سرعت باد وارد عرصه گذار به توسعه شود، بلکه نیازمند یک کتاب و یا چند ده کتاب در تبیین و تشریح آن «نقشه راه» است.
پرسش «چه باید کرد؟» گرچه به ظاهر ساده به نظر می‌رسد، اما بیتردید در پاسخ آن باید، همه حوزههای سیاسی، فرهنگی و اجتماعی را درنوردید تا از درون آنها اصلیهایی جامع، مستدل و کارکشا استخراج کرد که، هم بسترساز مطمئن گذار به توسعه باشد و هم با مزاج فرهنگی – سیاسی مردم ما سازگار باشد. نویسنده برای درک بهتر از «عصر شهروندی» به سراغ تاریخ رفته و کلیت تاریخ را به چهار دوره تقسیم کرده است:
1- عصر اساطیر محور(عصر ماقبل باستان)
2- عصر فرهنگ محور(باستان)
3- عصر دولت محور( ملی گرایی پس از رنسانس)
4- عصر شهروند محور(معاصر)
وطن، هم وطن و دموکراسی، مصالح اصلی تشکیل دهنده نظام شهروندی و توسعه پایدارند. به همین دلیل تمام شهروندان باید این سه اصل مهم را بیاموزند. همانطوری که تحصیل بر تمام فرزندان یک کشور لازم است، آموختن این سه «درس ملی» نیز برای همه شهروندان ضرورت دارد. در جامعه شهروند محور، میان مردم، این سه اصل مشترک و مبنایی است.
فصل اول کتاب «عصر شهروندی» نوشته آقای شعبان رستمی که در 104 صفحه از سوی انتشارات کویر منتشر شده با عنوان «تجربه تاریخ زیست اجتماعی» به طور اختصار به سه دوره «اساطیر محور، فرهنگ محور و دولت محور» می‌پردازد. هدف از پرداختن به این سه دوره، صرفا جنبه پیش زمینهای برای ورود به بحث اصلی یا همان نظام شهروندی یا جامعه شهروند محور بوده است. به همین دلیل، برای پرداختن به این سه دوره، علاوه بر شرح مختصر، از منابع معتبر هم استفاده شده است.
در فصل دوم با عنوان «عصر شهروندی: جامعه شهروند محور» به موضوع شهروند، انسان سیاسی هوشیار، نظام‌مندی جامعه شهروندی، استقلال سیاسی وطن و حفظ تمامیت ارضی وطن پرداخته است. در گفتار سوم این فصل اصل، موضوعاتی همچون حاکمیت مردم، اصول نه گانه دموکراسی، نهادهای حکومتی، نهادهای مدنی دموکراتیک، اخلاق و مسئولیت شهروندی» و در گفتار چهارم «تفاوتهای دینی، قومی و حزبی» مورد بررسی قرار گرفته است.
اعتماد
................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............
