هستی احمدی | ایبنا
نشست نقد و بررسی کتاب «زبان‌شناسی تاریخی» نوشته مهرداد نغزگوی کهن، عصر سه‌شنبه یکم مهرماه ۱۴۰۴ برگزار شد. این نشست در قالب چهل و هشتمین برنامه از سلسله نشست‌های عصر سه‌شنبه‌های بخارا و به میزبانی باغ موزه نگارستان برگزار شد.این کتاب به تازگی از سوی نشر آگه منتشر شده است. در این نشست علی اشرف صادقی، عسکر بهرامی، محمد راسخ مهند، مهرداد نغزگوی کهن و علی دهباشی سخنرانی کردند.
چهل سال زبان‌شناسی
در ابتدای برنامه علی دهباشی در مقام دبیرنشست ضمن خوشامد گویی به حاضران خلاصه‌ای از زندگی و تحصیلات دکتر مهرداد نغزگوی کهن ارائه کرد و گفت: دکتر نغزگوی کهن در سال ۱۳۴۶ در تهران متولد شد و تحصیلات ابتدایی راهنمایی و دبیرستان را در تهران به اتمام رساند. وی در سال ۱۳۶۵ در رشته مترجمی زبان انگلیسی در دانشگاه علامه طباطبایی پذیرفته شد و سپس به تحصیلات خود در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری در رشته زبان‌شناسی همگانی در دانشگاه تهران ادامه داد.
دهباشی گفت: در سال ۱۳۷۸ از رساله دکتری خود با عنوان بررسی زبان‌شناختی متون منثور قرون ششم و هفتم به راهنمایی استاد دکتر علی اشرف صادقی دفاع کرد و بلافاصله پس از اتمام تحصیلات در مقام عضو هیئت علمی مشغول به کار در دانشگاه بوعلی سینا همدان شد.ایشان درحال حاضر با رتبه استادی در گروه زبان‌شناسی همین دانشگاه مشغول تدریس و تحقیق است و تاکنون ۸۱ مقاله از ایشان در نشریات علمی داخلی و خارجی منتشر شده است.
دهباشی در پایان به آثار دکتر کهن اشاره کرد و گفت: ایشان علاوه بر این مقالات، دکتر کهن ۶ کتاب را تالیف کردند که اکثر این آثار مربوط به زبان‌شناسی تاریخی به خصوص سیر تحول زبان فارسی و بررسی زبان های ایرانی می‌باشد.
جای خالی کتابی در زمینه زبان‌شناسی تاریخی
در ادامه برنامه مهرداد نغزگوی کهن صحبت‌های خود را ارائه کرد. وی ضمن ابراز خوشحالی از مصادف شدن روز نقد کتاب خود با اول مهرماه گفت: روز اول مهر من را به یاد اول مهرماه ۱۳۷۰ می‌اندازد، زمانی که وارد مقطع کارشناسی ارشد زبان‌شناسی دانشگاه تهران شدم و درس هایی که مستقیماً به زبان‌شناسی تاریخی مربوط می‌شد را در محضر استاد علی اشرف صادقی گذراندم.
استاد زبان‌شناسی دانشگاه بوعلی‌سینا در ادامه صحبت‌های خود گفت: به دنبال منبعی بودم که من را به سمت تغییر زبانی راهنمایی کند یعنی تغییرات صرفی، نحوی، آوایی را به صورت منفرد نگاه نکنیم و نظریه‌ای باشد که بتوانیم این‌ها را به یکدیگر ربط دهیم.
وی در ادامه به نقل از هانس هایریش هاک زبان‌شناس تاریخی برجسته، گفت: زبان‌شناسی تاریخی در طول دهه‌ها و شاید سده‌ها از نظریه‌های مختلف زبان‌شناسی استفاده کرده است بنابراین ما در زبان‌شناسی تاریخی نظریه به آن صورت نداریم بلکه اصول داریم.
بعد از دفاع از رساله خود با رویکرد دستوری‌شدگی مواجه شدم و فهمیدم که جواب سوال من همین است. یعنی از رهگذر این رویکرد می‌شود اجزای مختلف زبانی و تغییرات آن‌را به یکدیگر ربط داد.
نغزگوی کهن در اشاره به هدف خود از نگارش این کتاب گفت: از اول می‌دیدم جای یک کتاب زبان‌شناسی تاریخی خالی‌ست و به دنبال کاری بودم که مشابه کارهای داخلی یا خارجی انجام شده نباشد.
مولف کتاب در سخنان پایانی خود افزود: نوشتن این کتاب ۴ سال طول به طول انجامید، سعی کردم رویکرد دستوری‌شدگی را در این اثر بگنجانم و از مثال‌هایی استفاده کنم که به زبان ایرانی باشند تا برای مخاطب فارسی زبان آشنا باشد.
دست‌نامه‌ای ایرانی برای زبان‌شناسی تاریخی
علی اشرف صادقی، استاد زبان‌شناسی دانشگاه تهران دیگر سخنران این نشست بود. وی در ابتدای سخنان خود ضمن ابراز تاسف از خبر تعطیل شدن خانه اندیشمندان علوم انسانی، به ذکر نظرات خود درباره کتاب زبان‌شناسی تاریخی پرداخت و گفت: کتاب آقای دکتر کهن، اولین کتاب زبان‌شناسی تاریخی است که به زبان فارسی نوشته شده است. ایشان به بهترین وجه این کار را انجام داده است، به همه موضوعات مطرح در زبان‌شناسی تاریخی پرداخته شده و نقطه قوت این اثر مثال‌های آن است که به زبان فارسی آورده شده است.
عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی همچنین اشاره کرد: نثر کتاب بسیار پخته و بی‌غلط، چاپ آن بسیار عالی‌ست و ناشر آن معتبر است. درنتیجه ما با یک دست‌نامه ایرانی شده روبرو هستیم. مطالب به قدری شفاف بیان شده که برای فهم هر جمله نیاز به برگشتن به عقب و خواندن مجدد وجود ندارد، اگر کسی بتواند مطالب دشوار علمی را به زبان ساده برای عموم بیان کند واقعاً این شخص استاد است.
علی اشرف صادقی با اشاره به اهمیت استفاده از مثال‌های بومی و ایرانی افزود: خیلی کتاب‌ها در این زمینه به فارسی ترجمه شده‌اند، اما هیچکدام شایستگی این را ندارند که بگوییم این یک کتاب صد درصد بومی شده است، چرا که مثال‌هایی به زبان ایرانی در آنها کم آورده شده یا اصلاً هیچ مثالی به زبان ایرانی ندارند و فقط از زبان‌های هندواروپایی، فرانسه، آلمانی، ایتالیایی و برخی زبان‌های شرقی در آنها به چشم می‌خورد.
وی همچنین در ادامه سخنان خود به نقد قسمتی از کتاب پرداخت و گفت: از نظر املایی افلاطون نباید با حرف ت نوشته شود، ما افلاطون و ارسطو و سقراط را از زبان عربی به قرض گرفتیم و باید با همان حرف طین بنویسیم و اجازه دهیم خط فارسی استاندارد و معیار بماند.
صادقی در نهایت سخن خود را با تبریک به دکتر نغزگوی بابت انتشار این کتاب و زحمات ایشان در نوشتن مقاله‌های متعدد در نشریات مختلف به پایان رساند.
نیاز خاص و عام
سخنران بعدی مراسم عسکر بهرامی استاد فرهنگ و زبان‌های باستانی بود. وی در ابتدا کتاب حاضر را اثری ارزشمند در حوزه زبان شناسی دانست و خاطرنشان کرد: این کتاب یک اثر جامع در زمینه زبان‌شناسی تاریخی است و به این نیاز به خوبی پاسخ شایسته داده است. استفاده از گویش‌ها و مثال‌های ایرانی این کتاب را از سایر آثار متمایز کرده است.
دکتر بهرامی در تکمیل سخنان قبلی خود افزود: علی‌رغم مقدمه دکتر کهن که گفته شده این کتاب برای متخصصان زبان‌های باستانی به نگارش درنیامده اما با اطمینان می‌توان گفت این اثر بیش از این‌ها کاربرد داشته و استفاده‌های زیادی از آن می‌توان کرد.
به گفته دکتر بهرامی و در نقل ایرادات ایشان بر این کتاب برای برخی مسائل مانند خط و یا خانواده‌های زبانی نیاز به تفصیل نیست و می‌توان این بخش هارا به مسائل مهم‌تر کتاب اختصاص داد.
نقد دیگری که دکتر بهرامی بر این اثر وارد کرد، اشتباه بیان کردن نام آقای رودلف ماتسوخ به ماکوف بود. وی در ادامه به معرفی کوتاهی از آقای ماتسوخ پرداخت و گفت: ایشان قبلاً در دانشگاه تهران کتابدار بود اما بعداً به دانشگاه برلین رفته و آثار درخشان خود را در آنجا نوشت.
در پایان دکتر بهرامی اشاره‌ای هم بر فهرست مفصل منابع کتاب کرد و آن‌را نشان دهنده زحمات دکتر نغزگوی کهن دانست و گفت: اینکه سهم بیشتری از منابع کتاب را مقاله و کتاب‌های دکتر علی اشرف صادقی، استاد ایشان به خود اختصاص داده و نشان دهنده سهم زیاد ایشان در این اثر است.
دکتر کهن یک خط سیر مشخص را طی می‌کند
آخرین سخنران مراسم نقد و بررسی کتاب، دکتر محمد راسخ مهند، استاد زبان‌شناسی دانشگاه بوعلی سینا بود. وی با بیان دیدگاه‌های خود درباره این اثر گفت: من و آقای نغزگوی تقریباً ۳۰ سال است که با یکدیگر همکار هستیم و من از نزدیک شاهد تلاش های بسیار ایشان بوده‌ام. نکته‌ی مهمی که درباره دکتر کهن وجود دارد طی کردن یک خط سیر مشخص در تمام این سال‌ها و پرهیز از این شاخه به آن شاخه پریدن بوده است.
دکتر راسخ مهند در تکمیل سخنان خود با اشاره به فصل های کتاب، فصل چهارم را درخشان‌ترین فصل کتاب دانست و گفت: بحث تغییرات صرفی بسیار کار ارزشمندی است و مبحث دستوری‌شدگی نیز در این فصل به خوبی توضیح داده شده و دلایل هرکدام از تغییرات صرفی نیز بیان شده که این از نقاط قوت کتاب است.
آخرین سخنران در ادامه سخنان خود به فصل پنج کتاب که به تغییرات نحوی اختصاص یافته نیز اشاره کرد و گفت: علی‌رغم اینکه این فصل به درخشانی فصل چهار نیست اما به مبحث تغییرات نحوی به خوبی پرداخته شده البته بحث تغییرات در آن نسبت به فصل قبل کمتر به چشم می‌خورد.
راسخ مهند گفت: یکی از نقدهای وارد بر این اثر این است که فضایی که به زبان‌های ایرانی در فصل آخر یعنی خانواده‌های زبانی اختصاص داده شده کم است در حالی که باید بیشتر به زبان‌های ایرانی اشاره بشود.
وی با اشاره به کم غلط بودن کتاب از لحاظ زبانی، چند پیشنهاد از لحاظ شکلی ارائه کرد و گفت: کمبود نمایه موضوعی از مشکلات کتاب است زیرا به اعتقاد دکتر مهند با وجود موضوعات زیادی که در کتاب مطرح شده وجود یک نمایه موضوعی برای درک بهتر به خواننده کمک می‌کند.
وی به عنوان آخرین نقد گفت: بهتر می‌بود واژه نامه انگلیسی به فارسی هم وجود داشت و معادل‌ها در واژه نامه آخر کتاب نبود زیرا این مورد باعث به سختی افتادن مخاطب می‌شود.
***
ده دقیقه پایانی نشست نقد و بررسی کتاب به سخنان نویسنده این اثر اختصاص داده شد و در پی آن دکتر نغزگوی کهن ضمن تشکر از اساتید بابت حضور و شرکت در این برنامه، در پاسخ به نقد دکتر عسکر بهرامی مبنی بر اختصاص دادن مطالب زیادی از کتاب به مبحث خط گفت: در سنت زبان‌شناسی، آشنایی با سازوکارهای خط و چگونگی بوجود آمدن و تغییرات آن، به ما در فهمیدن نظام‌های آوایی کمک می‌کند و این، مسئله اختصاص دادن یک فصل کامل به این موضوع را توجیح می‌کند.
در پایان نیز علی دهباشی با مروری بر برنامه‌های هفته پیش رو و قدردانی از حاضران، مراسم را خاتمه داد.
................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............
