مرده متحرک و بیش‌فعالی است که به صدا حساس‌ است، در بین مردم سالم به راه می‌افتد، آنها را گاز می‌گیرد، بزاق خود را به بدن قربانیان‌ وارد کرده و آنها را نیز همانند خود به یک زامبی تبدیل می‌کند... زامبی‌های قرن بیست‌ویکم دیگر از گور برنمی‌خیزند؛ آنها نه‌فقط در حومه‌های ثروتمند وال‌استریت و در سرسراهای پرزرق‌وبرق شرکت‌های چندملیتی و در اطراف بانک‌ها، بنگاه‌های سرمایه‌گذاری‌اند، بلکه در بالاترین جایگاه‌های دولت‌های بزرگ خاصه آمریکا و در صف اول رسانه‌های جریان اصلی حضور دارند

سرمایه‌داری کازینویی و سلطه زامبی‌ها | شرق


چندسالی است که فیگور «زامبی» به شخصیت اصلی فیلم‌های ترسناک و سرگرم‌کننده، کتاب‌های تخیلی و بازی‌های ویدئویی بدل شده است. استعمال این واژه در محاورات و مکالمات روزمره مردم کوچه و خیابان در توصیف آدم‌های خطرناک زامبی‌ها را به موجوداتی همه‌جاحاضر بدل کرده است. در این داستان‌ها زامبی‌ کسی است که روح ندارد، مرده متحرک و بیش‌فعالی است که به صدا حساس‌ است، در بین مردم سالم به راه می‌افتد، آنها را گاز می‌گیرد، بزاق خود را به بدن قربانیان‌ وارد کرده و آنها را نیز همانند خود به یک زامبی تبدیل می‌کند. در همه داستان‌ها تعداد زامبی‌ها به صورت ناگهانی افزایش می‌یابد و به‌سرعت کل شهر یا حتی سیاره را فرامی‌گیرد. طبق منطق این داستان‌ها به‌ازای هر نفر انسان امکان تولد یک زامبی وجود دارد. اما در این سال‌ها کارکرد تصویر زامبی‌ها فراتر از ماشین‌های بازاریابی تولید نمایش‌های خشونت‌بار بوده و دامنه استفاده از آن صرفاً محدود به داستان‌ها و فیلم‌های سرگرم‌کننده نبوده است.



صاحب‌نظران بسیاری کوشیده‌اند با بهره‌گیری از آن به کشف رابطه‌ای استعاره‌ای بین شیوه‌های نوین و مرگبار موجود در جهان بپردازند و از این طریق وضع موجود را نقد کنند، ازجمله هنری ژیرو که در کتاب «سیاست و فرهنگ زامبی: در عصر سرمایه‌داری کازینویی» [Zombie politics and culture in the age of casino capitalism] با این فیگور وضع موجود جهان و آمریکا را نقد می‌کند. هنری ژیرو [Henry Giroux] نظریه‌پرداز و محقق کانادایی‌- آمریکایی و از بنیان‌گذار‌ان نظریه تعلیم‌و‌تعلم (پداگوژی) انتقادی است. اهمیت فعالیت نظری ژیرو بیشتر به‌دلیل پرداختن به مسائل بزرگ و بحران‌های روز جوامع سرمایه‌داری و به‌خصوص جامعه آمریکا است. افق نظریه ژیرو را می‌توان در چند راستا دنبال کرد: مقاومت و مبارزه با سلطه، روشنفکری عمومی، تأکید بر نقش معلمان به‌عنوان روشنفکران عمل‌گرا، نقش فعالیت‌های فرهنگی بر فرهنگ عمومی، مطالعات فرهنگی کودکان، سینما و نقد نولیبرالیسم.

ژیرو در کتاب حاضر علاقه وافر فرهنگ عامه به زامبی‌ها را چیزی بیش از بهره‌برداری هالیوودی از زوایای تاریک و تمناهای مهارنشدنی ذهن بشر می‌داند: «اکنون پدیده زامبی هر شب در تلویزیون در کنار نمونه‌های بی‌پایان ویرانی‌هایی به نمایش درمی‌آید که بلادرنگ در حال وقوع است». در نظر ژیرو علاقه فرهنگی وافر به تکثیر تصاویر زامبی‌ها را باید همراه فجایع بی‌وقفه بشری دید: از فروپاشی اقتصاد جهانی تا زلزله در هائیتی و دیگر نقاط محروم جهان و فجایع زیست‌محیطی از جمله نشت نفت در خلیج مکزیک. در نظر او تمام این وقایع نشان‌دهنده نوعی تغییر جهت از امید و همراهی با موجودات زنده به نوعی سیاست یأس و زندگی با مردگان زنده است. او معتقد است جابجایی هولناک و مضاعف میان مردگانی که راه می‌روند و کسانی را که زنده اما در حال رنج‌کشیدن و مردن‌اند نمی‌توان خارج از چارچوب سرمایه‌داری کازینویی فهمید که امروز در حال شکل‌دهی به تمام جنبه‌های جامعه است.

کتاب حاضر با استفاده از استعاره زامبی به تبیین نظم فراگیر جهانی می‌پردازد و از این طریق در پی تشخیص و ترسیم دامنه وسیعی از تجلیات سیاست و فرهنگ زامبی است که مشخصات آن عبارت است از: ظهور ماشین‌های آموزشی دست‌راستی، بهنجارسازی خشونت و شکنجه، ظهور فرهنگ قساوت و جنگ دائمی علیه جوانان خصوصاً جوانان اقلیت، فقیر و رنگین‌پوست. کتاب با تمرکز بر چنین ‌دم‌ودستگاهی می‌کوشد به ماهیت سیاست و فرهنگ مسموم و مسموم‌کننده‌ای پی ببرد که سیاست‌ها، نهادها، روابط اجتماعی ضدمردمی و ضددموکراتیک و سیاست‌مداران خود را پشت آن پنهان کرده و سیاست، پداگوژی و زبان جدیدی آفریده‌اند که بخش عظیمی از مهم‌ترین دستاوردهای انسانی و دموکراتیک جوامع بشری را از بین برده است. ژیرو سیاست حاکم را سیاست زامبی مبتنی‌بر سرمایه‌داری کازینویی می‌نامد. در نظر او زامبی‌های قرن بیست‌ویکم دیگر از گور برنمی‌خیزند؛ آنها نه‌فقط در حومه‌های ثروتمند وال‌استریت و در سرسراهای پرزرق‌وبرق شرکت‌های چندملیتی و در اطراف بانک‌ها، بنگاه‌های سرمایه‌گذاری‌اند، بلکه در بالاترین جایگاه‌های دولت‌های بزرگ خاصه آمریکا و در صف اول رسانه‌های جریان اصلی حضور دارند.

اغلب مواردی که ژیرو در این کتاب برجسته و تحلیل می‌کند مربوط به جامعه آمریکا است ولی باتوجه به جایگاه آمریکا در کلیت سرمایه‌داری جهانی می‌تواند در تحلیل تأثیر عوامل خاص ملی و محلی آن در دیگر کشورهای جهان به کار آید. چراکه در نظر ژیرو سیاست زامبی با معیارهای هزینه و فایده در سرمایه‌داری کازینویی شکلی از نبرد اجتماعی را به وجود آورده که جنگ را برای ادامه سیاست ستایش می‌کند و بخش عمده‌ای از توده مردم را در سراسر جهان به‌عنوان ضایعاتی انسانی به شکارهایی آسان برای زامبی‌هایی بدل کرده که ولعی شدید برای تباهی دارند و از مناظر آخرالزمانی لذت می‌برند: مناظری مملو از ویرانی، منازل متروک، اتومبیل‌های سوخته و نابودشده، خرابه‌ها و پمپ‌‌بنزین‌های درب‌وداغون و در کل تصاویری که نه در فیلم‌ها بلکه همین امروز در بسیاری از نقاط جهان از جمله خاورمیانه دیده می‌شود.

کتاب حاضر تلاشی است برای درک انتقادی شرایط سیاسی و نیز پداگوژیکی که سیاست و فرهنگ زامبی را تولید کرده است. این مسئله در سه بخش بررسی می‌شود: در بخش اول عناصر اقتدارگرایی جدید به‌عنوان گونه‌ای سیاست سرگرم- مرگ (death-dealing) تحلیل می‌شود که از رهگذر فرهنگ ترس، تحقیر، شکنجه و میل بازاری به وجود می‌آید. در بخش دوم ظهور سیاست مبتنی‌بر بی‌سوادی و تخریب مستمر حوزه‌های عمومی دموکراتیک بررسی و نشان داده می‌شود که چگونه ارزش‌های سرمایه‌داری کازینویی از طریق ظهور حوزه‌های تجاری و نهادهای عمومی - از قبیل مدرسه - بازاری می‌شوند. در بخش آخر نیز بر دوران جوانی به‌عنوان علامت بحران ارزش‌های عمومی متمرکز می‌شود که خبر از بحران درشرف‌وقوع دموکراسی در آینده می‌دهد. بااین‌حال، ژیرو تأکید دارد چنین سیاستی به‌هیچ‌وجه شکست‌ناپذیر نیست و شکست آن بدون حضور و امکان مقاومت فردی و جمعی تحقق نمی‌یابد. برای این کار به زبان، آموزش و سیاستی نو نیاز است که زامبی‌ها را به‌جای حضور در هسته اصلی سیاست و زندگی روزمره به حاشیه‌ها براند.

[«سیاست و فرهنگ زامبی در عصر سرمایه‌داری کازینویی» با ترجمه فؤاد حبیبی و بهمن باینگانی توسط نشر اختران منتشر شده است.]

^{................} تجربه‌ی زندگی دوباره ^{...............}