هفدهمین چاپ از «جستارهایی درباره تئوری توطئه در ایران» ترجمه و گردآوری محمدابراهیم فتاحی منتشر شد. علل جامعه‌شناختی شیوع این باور میان ایرانیان مسئله اصلی این کتاب است.
به گزارش کتاب نیوز به نقل از مهر، نشر نی هفدهمین چاپ از «جستارهایی درباره تئوری توطئه در ایران» ترجمه و گردآوری محمدابراهیم فتاحی را با شمارگان ۷۷۰ نسخه، ۱۹۲ صفحه و بهای ۲۸ هزار تومان منتشر کرد. نخستین چاپ این کتاب سال ۱۳۸۲ با شمارگان ۱۶۵۰ نسخه و بهای ۱,۴۰۰ تومان منتشر شد و چاپ پیشین (شانزدهم) آن نیز سال ۱۳۹۸ با شمارگان ۷۷۰ نسخه و بهای ۲۶ هزار تومان در دسترس مخاطبان قرار گرفت.
کتاب از سه گفتار مستقل تشکیل شده است که از سوی سه تن از صاحب‌نظران صاحب‌نام در زمینه مسائل اجتماعی ایران معاصر نوشته شده است. در گفتار نخست ریشه‌های پارانوید در ایران توسط «یرواند آبراهامیان» مورد ارزیابی قرار گرفته است. همچنین در ادامه اشکال مختلف این مسئله، به ویژه در میان جریانات سیاسی معاصر ایران به صورت تطبیقی بررسی شده است. در این گفتار پیامدهای توجه به تئوری توطئه، به ویژه نقش آن در توسعه نیافتگی و به تاخیر انداختن پلورالیسم سیاسی نیز بررسی و به نکات قابل توجهی در این زمینه اشاره شده است.
گفتار دوم «توهم توطئه» نام دارد و به قلم احمد اشرف، استاد ایرانی جامعه شناسی در دانشگاه‌های آمریکا، است. این گفتار سه بخش به ترتیب با این مباحث دارد: «پیدایش توهم توطئه در وضعیت نیمه استعماری»، «توهم توطئه‌های شیطانی دشمنان ایران» و «جذابیت توهم توطئه برای ایرانیان».
گفتار سوم کتاب نیز «خلیل ملکی، رد تئوری توطئه و پیشبرد جامعه مدنی» نام دارد و به قلم محمدعلی همایون کاتوزیان است. «یادداشتی درباره روشنفکران ایرانی»، «روشنفکر غیرعادی»، «چکیده‌ای از زندگینامه خلیل ملکی»، «خط مشی سیاسی ملکی»، «امتناع و رد تئوری توطئه در سیاست» و «گفت‌وگو، دموکراسی و رفرم» از مباحث طرح شده در این گفتار است. ضمیمه کتاب نیز گزارش دستگیری خلیل ملکی است. مترجم نیز در پیشگفتار خود بر کتاب به طور مبسوط به ادبیات مباحث مطرح شده پرداخته است.
به طور کل کتاب «جستارهایی درباره تئوری توطئه در ایران» با انتقاد از انتساب نابسامانی‌های مختلف سیاسی، اقتصادی و فرهنگی به عوامل خارجی مانند امپریالیسم و دیگر دشمنان شناخته شده یا ناشناس، این نوع رویکرد را ارائه تبیین‌های ساده، سطحی و عامه‌پسند از پدیده‌های بسیار پیچیده اجتماعی معرفی می‌کند.
گفتارهای کتاب فرو کاستن علل و عوامل پیچیده پدیده‌های مختلف اجتماعی پیوند خورده با پدیده‌های اجتماعی دیگر و بسترهای تاریخی گوناگون، به یک امر اخلاقی فردی یا جمعی (توطئه) را تحویلی ناروا اعلام می‌کنند که امکان درک، تبیین درست تحولات و رویدادهای اجتماعی را از بین می‌برد. نویسندگان مقالات معتقدند در ایران معاصر چنین رهیافت توطئه محورانه بسیار رایج و شایع بوده و توهم توطئه عادت ایرانیان از دیرباز تاکنون است.
