انسان‌ها و مرزها | آرمان ملی

 

داستان «گمشدگان ژاپنی» [Éclipses japonaises] اریک فی [Éric Faye] با پیشگفتاری شروع می‌شود که شما را برای مواجهه با چند داستان موازی فرامی‌خواند. در همین ابتدا با آدم‌هایی که قرار است درباره‌شان بدانید آشنا می‌شوید و براساس اسم رمان حدس می‌زنید اینها همان گمشدگانی هستند که کتاب می‌خواهد از آنها بگوید. هرچند بخش نخست با گم‌شدن نائوکو اتانابه، دختر دبیرستانی ده‌دوازده‌ساله‌ای شروع می‌شود که از کلاس بدمینتون برمی‌گردد، ولی در ادامه شما همراه با دختر دیگری در زمان دیگری پیش خواهید رفت که شرایط زندگی‌اش متعجت‌تان خواهد کرد.

گمشدگان ژاپنی [Éclipses japonaises] اریک فی [Éric Faye]

این دختر سائه‌جینِ معرفی‌شده و پنج‌ساله در اول کتاب است که در قسمت بعدی می‌بینید در یک ماموریت تروریستی در فرودگاه برلین غربی دستگیر شده. داستان بین زمان‌های مختلف دهه هفتاد و هشتاد میلادی در ژاپن و کره در هر فصل جلو می‌رود و شما با زندگی هریک از این گمشدگان همراه خواهید شد. ماجراهای پشت سر گذاشته این افراد چنان سنگین و تکان‌دهنده است که یادتان می‌رود با یک رمان طرفید، تنها تغییر زاویه دید از اول‌شخص به دانای کل محدود و گاه بازی‌های زبانی نویسنده که نزدیک به اطلاعات مقاله‌وار می‌شود شما را به فضای رمان برمی‌گرداند. هریک از این فصل‌ها به تنهایی می‌تواند داستان کوتاهی از زندگی هریک از شخصیت‌ها باشد که در آن موقعیت و شرایط شخصیت و روابط او را با افراد دوروبرش از خانواده یا همکاران و دوستان نشان می‌دهد. هر فصلی با شروعی متفاوت و در موقعیتی متفاوت از فصل‌های دیگر روایت می‌شود. نزدیک‌شدن نوشتار این قسمت‌ها به خاطره‌گویی اقتضای این رمان است که بر بستر یک اتفاق واقعی رخ داده.

با همین ضرباهنگ سنگین جلو می‌روید که در بخش سوم با انگیزه روایت روبه‌رو می‌شوید. آسمان توکیوی سال 1996 مملو است از امواج رادیویی و ماهواره‌ای برای دست‌به‌دست‌کردن اطلاعات بین مردم. هر اطلاعاتی از هرسوی جهان به توکیو و از توکیو به هرجای دیگرِ دور و نزدیک به‌روی این کره خاکی که این شهر را به شهر بابل رویایی بدل کرده. اینجاست که یک کارمند معمولی اداره اطلاعات ژاپن درحین بازبینی فیلم‌ها از جمله فیلم سینمایی جدید ساخت کره شمالی متوجه تناقضاتی می‌شود که پیگیری آنها ماجرای سال‌های بعد کتاب را رقم می‌زند. از اینجا به بعد دیگر نه با دفترچه خاطرات که با فرازوفرودهای داستانی مواجه می‌شوید. ریتم داستان تند می‌شود و شما را با سرعت به درون ماجراها می‌کشاند. حالا دیگر با یک داستان سرراست ندارید؛ داستانی که خط روایی را بارها شکسته، زمان را جابه‌جا کرده و از مکانی به مکان دیگر می‌رود بدون اینکه خواننده خط سیر حوادث را گم کند. این مهم را نویسنده با استفاده از تغییر زاویه دید انجام داده است.

رمان با این بازی‌های ساختاری توانسته خود را از سطح داستانی رئال فراتر ببرد. نویسنده با قراردادن دو پایان‌بندی آشنایی‌زدایی کرده و به یک فرم مناسب که تعلیق بیشتری را در اختیار نویسنده قرار می‌دهد دست یافته است. همین تکنیک‌های تعلیق روایی و ساختارشکنانه توانسته رمان را به یک داستان فرم‌گرا برساند. علاوه بر این استفاده از قالب مقاله‌ای هرچند کوتاه در جای‌جای رمان توانسته به کارکرد دیگری از دانای کل دست یابد. داستان ماجرای تقابل انسان‌ها و دو کشور است و سعی کرده جنبه‌های مختلف انسانی را که در زیر فشار دولت‌ها نادیده گرفته می‌شود به نمایش بگذارد. از همان ابتدا شاهدیم که کفه این ترازو علیه کره شمالی سنگین‌تر شده چراکه رمان بر ماجراهای واقعی گمشدگان استوار است و روایت از زبان آنان دیده می‌شود. درعین‌حال حضور راویانی چون کارمند اداره اطلاعات ژاپن توانسته داستان را به چندسونگری برساند. بر همین مبنا به علت وجود یک ایده مرکزی با وجود شنیدن صداهای مختلف در داستان باز هم همه صداها به یک نقطه مرکزی ختم می‌شوند: نادیده‌گرفتن انسان‌ها در سایه سنگین سیاست. این گزاره در کشورهای دیکتاتوری بیشتر مصداق پیدا می‌کند، ولی رمان توانسته نشان بدهد حتی در کشورهایی با سیاست‌های آزادی بیان و انسان مدار، بازهم مواردی وجود خواهد داشت که این گزاره صورت عینی می‌پذیرد.

انتخاب این ایده همگرا توانسته به‌خوبی صداهای مختلف را کنار شخصیت مرکزی داستان، نائوکو اتانابه نشانده و حرف‌هایشان را به گوش خواننده برساند. نداشتن شخصیت اصلی، شکستن زمان و خط سیر روایت، نثر گاه مقاله‌ای و گاه خاطره در بستر متن روایی داستان با تکنیک‌های مدرن داستان کوتاه، ایجاد فضای چندصدایی با وجود داشتن ایده گزاره قطعی، تعلیق‌های درست و غافلگیری از مواردی است که نشان می‌دهد نویسنده در ساخت روایت داستانی مدرن از یک اتفاق مستند موفق عمل کرده؛ با وجودی که شما با تک‌تک اتفاقات و ترس‌ها و رنج‌های شخصیت‌ها همراه می‌شوید ولی نویسنده تلاشی برای همذات پنداری خواننده با شخصیت‌ها نکرده و تنها به صـورت دوربینی روایتگر و ناظر حتی در جایگاه اول‌شخص رفتار کرده و وقایع را نشان داده تا بتواند به بیشترین کارآمدی چندصدایی در رمان خویش دست یابد.

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

دختری نوجوان، زیبا و در آستانه‌ بلوغ است و به خاطر فقر خانواده‌اش در یک محله‌ بدنام زندگی می‌کند... خواهرش نیز یک زن بد نام است... با رسیدن به سن بلوغ باید کار خواهر بزرگترش را انجام دهد تا کمک خرج خانواده باشد... پسر یک راهب ریاکار بودایی است... عاشق میدوری می‌شود اما خجالت می‌کشد از اینکه عشقش را به میدوری اظهار کند؛ به‌رغم اینکه همانند سایر همبازیان خود به کار خواهر بزرگتر میدوری آگاه است ...
تمایل به مبادله و خرید و فروش انگیزه‌های غریزی در انسان‌ها نیست، بلکه صرفاً پدیده‌ای متاخر است که از اروپای قرن 16 آغاز می‌شود... بحران جنگ جهانی اول، رکود بزرگ و جنگ جهانی دوم نتیجه عدم تعادل بین آرمان بازار و رفاه اجتماعی و ناتوانی هرگونه ضدجنبش اجتماعی، نظیر سوسیالیزم و کمونیزم، برای کاهش تنش‌ها بود... تاریخ انگلیس، از جنبش حصارکشی در قرن شانزدهم تا لغو قانون حمایت از فقرا در 1834، تاریخ کالایی سازی جامعه و طبیعت است... نئولیبرال‌ها و فاشیست‌ها همچنان مشغول آرمانشهر بازارند! ...
سنت حشره‌شناسی در ایران به دانشکده‌های کشاورزی پیوند خورده و خب طبعا بیشتر پژوهشگران به مطالعه حشرات آفت می‌پردازند... جمله معروفی وجود دارد که می‌گوید: «ما فقط چیزهایی را حفاظت می‌کنیم که می‌شناسیم»... وقتی این ادراک در یک مدیر سازمانی ایجاد شود، بی‌شک برای اتخاذ تصمیمات مهمی مثل سم‌پاشی، درختکاری یا چرای دام، لختی درنگ می‌کند... دولت چین در سال‌های بعد، صدها هزار گنجشک از روسیه وارد کرد!... سازمان محیط زیست، مجوزهای نمونه‌برداری من در ایران را باطل کرد ...
چه باور کنید و چه نکنید، خروج از بحران‌های ملی نیز به همان نظم و انضباطی نیاز دارند که برای خروج از بحران‌های شخصی نیاز است... چه شما در بحران میانسالی یا در بحران شغلی گرفتار شده باشید و چه کشور شما با کودتا توسط نظامیان تصرف شده باشد؛ اصول برای یافتن راه‌حل خروج از بحران و حرکت روبه جلو یکسان است... ملت‌ها برای خروج از تمامی آن بحران‌ها مجبور بودند که ابتدا در مورد وضعیت کنونی‌شان صادق باشند، سپس مسئولیت‌ها را بپذیرند و در نهایت محدودیت‌های‌شان را کنار بزنند تا خود را نجات دهند ...
در ایران، شهروندان درجه یک و دو و سه داریم: شهرنشینان، روستانشینان و اقلیت‌ها؛ ما باید ملت بشویم... اگر روستاییان مشکل داشته باشند یا فقیر باشند؛ به شهر که می‌روند، همه مشکلات را با خود خواهند برد... رشدِ روستای من، رشدِ بخش ماست و رشدِ شهرستانِ ما رشد استان و کشور است... روستاییان رأی می‌دهند، اهمیت جدولی و آماری دارند اهمیت تولیدی ندارند! رأی هم که دادند بعدش با بسته‌های معیشتی کمکشان می‌کنیم ولی خودشان اگر بخواهند مولد باشند، کاری نمی‌شود کرد... اگر کسی در روستا بماند مفهوم باختن را متوجه ...